Ο Αριστοτέλης και η έρευνα της ψυχής

Ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του «Περί Ψυχής» είναι από τους πρώτους φιλοσόφους, που επιχειρεί επιστημονικά να διερευνήσει τις ιδιότητες της Ψυχής.

Ακόμα και σήμερα οι απόψεις του παραμένουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

Ας παρακολουθήσουμε τον συλλογισμό του.

Περί Ψυχής « 402a,b»

χαλεπὸν δὲ καὶ τούτων διορίσαι ποῖα πέφυκεν ἕτερα ἀλλήλων,
Είναι φοβερά δύσκολο να διακρίνει κανείς μεταξύ των ζώων διαφορές στον τρόπο λειτουργίας της ψυχής τους.

καὶ πότερον τὰ μόρια χρὴ ζητεῖν πρότερον ἢ τὰ ἔργα αὐτῶν,
Άραγε, τι από τα δύο έχει μεγαλύτερη σημασία να ερευνήσει κανείς, τις διαφορές μεταξύ των μορίων των ψυχών των ζώων ή τις ικανότητες που μπορεί να διαθέτει κάθε γένος ζώου;

οἷον τὸ νοεῖν ἢ τὸν νοῦν,
Με άλλα λόγια, τον τρόπο που σκέφτονται τα ζώα ή την ικανότητά τους να σκέφτονται.

καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι ἢ τὸ αἰσθητικόν•
Ή αλλιώς, τον τρόπο που αισθάνονται ή το γεγονός ότι αισθάνονται.

ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
Αυτή λοιπόν είναι η μέθοδος που πρέπει να ακολουθήσουμε και για την έρευνα των υπολοίπων ψυχών.

εἰ δὲ τὰ ἔργα πρότερον,
Εφόσον καταλήξουμε ότι πρέπει να εξετάσουμε πρώτα τα αποτελέσματα της νοητικής λειτουργίας τους,

πάλιν ἄν τις ἀπορήσειεν εἰ τὰ ἀντικείμενα πρότερον τούτων ζητητέον,
και πάλι θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί αν θα πρέπει στην συνέχεια να προηγηθεί η έρευνα σε σχέση με τις εφαρμογές αυτών των διεργασιών,

οἷον τὸ αἰσθητὸν τοῦ αἰσθητικοῦ,
δηλαδή η εφαρμογή της αισθητικής ικανότητας μιας ψυχής, όσον αφορά στα συναισθήματα που μπορεί να αισθανθεί,

καὶ τὸ νοητὸν τοῦ νοῦ.
και η εφαρμογή της νοητικής εργασίας μιας ψυχής, όσον αφορά τα αντικείμενα που μπορούν να κατανοηθούν.

[402b16] ἔοικε δ' οὐ μόνον τὸ τί ἐστι γνῶναι χρήσιμον εἶναι πρὸς τὸ θεωρῆσαι τὰς αἰτίας τῶν συμβεβηκότων ταῖς οὐσίαις
Και καθώς φαίνεται μετά από την προηγούμενη εξέτασή μας, δεν είναι μόνο αυτό χρήσιμο, δηλαδή να γνωρίσουμε τις αιτίες που συμβαίνουν ορισμένα γεγονότα που οφείλονται σε ψυχικές διεργασίες, (αλλά πρέπει να προχωρήσουμε και σε άλλες έρευνες)

(ὥσπερ ἐν τοῖς μαθήμασι τί τὸ εὐθὺ καὶ τὸ καμπύλον,
(όπως στα μαθηματικά θα πρέπει να γνωρίζουμε τις διαφορές μεταξύ μιας ευθείας γραμμής και μιας καμπύλης,

ἢ τί γραμμὴ καὶ ἐπίπεδον,
ή τις διαφορές μεταξύ μιας γραμμής και ενός επιπέδου,

πρὸς τὸ κατιδεῖν πόσαις ὀρθαῖς αἱ τοῦ τριγώνου γωνίαι ἴσαι),
ή να γνωρίζουμε με πόσες ορθές ισούται το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου)

ἀλλὰ καὶ ἀνάπαλιν τὰ συμβεβηκότα συμβάλλεται μέγα μέρος πρὸς τὸ εἰδέναι τὸ τί ἐστιν•
Αλλά και αντίστροφα, τα αποτελέσματα των ψυχικών διεργασιών συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην έρευνά μας όσον αφορά της ουσίας της ψυχής.

ἐπειδὰν γὰρ ἔχωμεν ἀποδιδόναι κατὰ τὴν φαντασίαν περὶ τῶν συμβεβηκότων,
καθότι όταν αποκτήσουμε αποδείξεις, που αφορούν τις θεωρίες μας για τα αποτελέσματα των ψυχικών διεργασιών,

ἢ πάντων ἢ τῶν πλείστων,
είτε για όλα τα αποτελέσματα είτε για ένα μεγάλο μέρος αυτών των αποτελεσμάτων,

τότε καὶ περὶ τῆς οὐσίας ἕξομεν λέγειν κάλλιστα•
τότε θα καταφέρουμε και μάλιστα με πολύ ωραίο τρόπο να περιγράψουμε την ουσία της ψυχής.

πάσης γὰρ ἀποδείξεως ἀρχὴ τὸ τί ἐστιν,
Σε κάθε απόδειξή μας, θα πρέπει να εξετάζουμε καταρχήν ποια είναι η ουσία της ψυχής,

ὥστε καθ' ὅσους τῶν ὁρισμῶν μὴ συμβαίνει τὰ [403a] συμβεβηκότα γνωρίζειν,
Έτσι λοιπόν, όταν καταλήγουμε σε κάποιο συμπέρασμα, ενώ δεν έχουμε την απόλυτη γνώση των ψυχικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα,

ἀλλὰ μηδ' εἰκάσαι περὶ αὐτῶν εὐμαρές,
αλλά συγχρόνως δεν θέλουμε και να καταλήξουμε σε εύκολες εικασίες σχετικά με αυτές τις άγνωστες διεργασίες,

δῆλον ὅτι διαλεκτικῶς εἴρηνται καὶ κενῶς ἅπαντες.
είναι φανερό ότι σε αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την διαλεκτική μέθοδο του Σωκράτη, διότι διαφορετικά η προσπάθεια όλων μας θα καταλήξει στο κενό.

[403a3] ἀπορίαν δ' ἔχει καὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς,
Αναπόφευκτα όμως, μας δημιουργούνται και κάποιες απορίες σχετικές με τα πάθη της ψυχής.

πότερόν ἐστι πάντα κοινὰ καὶ τοῦ ἔχοντος
Δηλαδή τι από τα δύο συμβαίνει; Όλα τα πάθη είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους;

ἢ ἔστι τι καὶ τῆς ψυχῆς ἴδιον αὐτῆς•
ή αφορούν μόνο σε αυτόν που τα υφίσταται και έτσι καθορίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ψυχής του;

τοῦτο γὰρ λαβεῖν μὲν ἀναγκαῖον,
Αυτό το γεγονός θα πρέπει να το θεωρήσουμε αναγκαίο στοιχείο της έρευνάς μας,

οὐ ῥᾴδιον δέ.
αν και θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν είναι εύκολο να το εξετάσουμε.

φαίνεται δὲ τῶν μὲν πλείστων οὐθὲν ἄνευ τοῦ σώματος πάσχειν οὐδὲ ποιεῖν,
Είναι φανερό, όσον αφορά τους περισσότερους ανθρώπους ότι όταν κάποιος κάνει κάτι ή υφίσταται κάτι, η ενέργεια αυτή αποκλείεται να μην έχει επιδράσεις και στο σώμα του,

οἷον ὀργίζεσθαι, θαρρεῖν, ἐπιθυμεῖν, ὅλως αἰσθάνεσθαι,
όπως συμβαίνει όταν οργίζεται κάποιος, όταν δείχνει θάρρος, όταν επιθυμεί κάτι, και όταν εν γένει λειτουργούν οι αισθήσεις του.

μάλιστα δ' ἔοικεν ἰδίῳ τὸ νοεῖν•
Κατεξοχήν φαίνεται ότι αυτή η διεργασία αφορά στον νου.

εἰ δ' ἐστὶ καὶ τοῦτο φαντασία τις ἢ μὴ ἄνευ φαντασίας,
Ακόμα όμως και αν πρόκειται για προϊόν φαντασίας ή όχι,

οὐκ ἐνδέχοιτ' ἂν οὐδὲ τοῦτ' ἄνευ σώματος εἶναι.
ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση δεν θα ήταν δυνατό να μην συμμετέχει το σώμα.

εἰ μὲν οὖν ἔστι τι τῶν τῆς ψυχῆς ἔργων ἢ παθημάτων ἴδιον,
Εάν λοιπόν συνέβαινε κάποιο από αυτά τα πάθη ή κάποιες αντιδράσεις της ψυχής να αποτελούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας ψυχής και όχι του νου,

ἐνδέχοιτ' ἂν αὐτὴν χωρίζεσθαι•
θα έπρεπε και θα ήταν δυνατόν, η ψυχή να μπορεί να χωριστεί από το σώμα, δηλαδή τον νου.

εἰ δὲ μηθέν ἐστιν ἴδιον αὐτῆς,
Εφόσον λοιπόν το σώμα-νους δεν θα είχε καμμία σχέση με την ψυχή,

οὐκ ἂν εἴη χωριστή,
δεν θα μπορούσε ποτέ το σώμα να χωριστεί από την ψυχή,

ἀλλὰ καθάπερ τῷ εὐθεῖ, ᾗ εὐθύ, πολλὰ συμβαίνει,
αλλά όπως ακριβώς συμβαίνει με κάτι που κινείται σε ευθεία γραμμή, επειδή κινείται ευθύγραμμα, τότε αυτό το σώμα διαθέτει πολλά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

astrology.gr