Αποφθέγματα των επτά σοφών της αρχαιότητας

Δημητρίου Φαληρέως τῶν ἑπτὰ σοφῶν ἀποφθέγματα

Ο Κλεόβουλος, γιος του Ευαγόρα, από τη Λίνδο είπε:

Το μέτρο είναι ότι το καλύτερο. Να σέβεσαι τον πατέρα σου. Να διατηρείς σε καλή κατάσταση το σώμα σου και την ψυχή σου. Να είσαι φιλήκοος, και να μη λες πολλά. Καλύτερα πολυμαθής παρά αμαθής. Η γλώσσα σου να λέει μόνο λόγια ευσέβειας. Να είσαι οικείος με την αρετή, ξένος με την κακία. Να μισείς την αδικία. Να είσαι πάντα ευσεβής. Στους συμπολίτες σου να συμβουλεύεις πάντοτε τα καλύτερα. Να είσαι κύριος της ηδονής. Τίποτε να μην κάνεις με τη βία. Να μορφώνεις τα παιδιά σου. Να προσεύχεσαι στην Τύχη. Να διαλύεις τις έχθρες. Τον εχθρό του λαού να τον θεωρείς εχθρό σου. Να μη διαπληκτίζεσαι με τη γυναίκα σου ούτε να της συμπεριφέρεσαι αλαζονικά μπροστά σε άλλους· το πρώτο δείχνει κυρίως ποταπότητα, ενώ το δεύτερο μπορεί να σε κάνει να θεωρηθείς τρελός. Δούλους μεθυσμένους να μη τιμωρείς· αλλιώς θα φανείς κι εσύ μεθυσμένος. Η γυναίκα σου να είναι από τη δική σου τάξη· γιατί αν είναι από ανώτερη, θα αποκτήσεις αφεντικά, όχι συγγενείς. Μη γελάς επιδοκιμαστικά γι᾽ αυτόν που περιπαίζει, γιατί θα επισύρεις το μίσος αυτών που περιπαίζονται. Αν είσαι πλούσιος, μην υπερηφανεύεσαι· αν είσαι φτωχός, μη ταπεινώνεσαι.

Ο Σόλωνας, γιος του Εξηκεστίδη, από την Αθήνα είπε:

Ποτέ, καμιά υπερβολή. Δικαστή θέση να μη παίρνεις· αλλιώς θα μισηθείς από τον καταδικασμένο. Να αποφεύγεις την ηδονή που γεννάει λύπη. Κράτα την ακεραιότητα του χαρακτήρα πιο πιστή από τον όρκο. Σφράγιζε τα λόγια με σιωπή, τη σιωπή με την κατάλληλη στιγμή. Μη λες ψέματα· λέγε την αλήθεια. Μόνο με σοβαρά και αξιόλογα πράγματα να ασχολείσαι. Μην ισχυρίζεσαι ότι λες πιο δίκαια πράγματα από τους γονείς σου. Μην αποκτάς βιαστικά φίλους· όταν όμως τους αποκτήσεις, μην τους απορρίπτεις βιαστικά. Μόνο αν μάθεις να άρχεσαι, θα ξέρεις να άρχεις. Αν ζητάς από τους άλλους να λογοδοτούν, να είσαι πρόθυμος να λογοδοτείς κι εσύ. Οι συμβουλές σου να μην είναι για τα πιο ευχάριστα, αλλά για τα πιο καλά. Μην αποθρασύνεσαι προς τους συμπολίτες σου. Να μη συναναστρέφεσαι κακούς ανθρώπους. Να έχεις σχέσεις με τους θεούς. Να σέβεσαι τους φίλους σου. Αν δεν δεις κάτι, μην το λες. Κι αν ξέρεις, μη μιλάς. Να είσαι πράος απέναντι στους δικούς σου. Από τα φανερά να συμπεραίνεις τα αφανή.

Ο Χίλωνας, γιος του Δαμάγητου, από τη Λακεδαίμονα είπε:

Κοίταξε να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Όταν πίνεις, μη λες πολλά· θα κάνεις λάθη. Μη μιλάς απειλητικά στους ελεύθερους ανθρώπους, γιατί δεν είναι δίκαιο. Μην κακολογείς τους πλησίον σου· αλλιώς θ᾽ ακούσεις πράγματα που θα σε στενοχωρήσουν. Στα δείπνα των φίλων σου να πηγαίνεις σιγά σιγά, στις ατυχίες τους γρήγορα. Ο γάμος σου να είναι λιτός. Αυτόν που πέθανε μακάριζέ τον. Να σέβεσαι τους γεροντότερους. Τον άνθρωπο που ανακατεύεται στις ξένες υποθέσεις να τον μισείς. Να προτιμάς τη ζημιά παρά το αισχρό κέρδος: το ένα θα σε στενοχωρήσει μόνο μια φορά, ενώ το άλλο θα σε στενοχωρεί πάντοτε. Μη γελάς με άνθρωπο που τον βρήκε δυστυχία. Απέναντι στους σκαιούς ανθρώπους να μένεις ήρεμος, για να σε ντρέπονται μάλλον παρά να σε φοβούνται. Να κυβερνάς και να προστατεύεις το σπιτικό σου. Η γλώσσα σου να μην προτρέχει της διανοίας σου. Να συγκρατείς το θυμό σου. Να μην επιθυμείς πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν. Στον δρόμο μη σπεύδεις να προσπεράσεις άλλους ούτε να χειρονομείς: αυτό το κάνουν οι τρελοί. Να υπακούς στους νόμους. Όταν αδικείσαι, να δείχνεις διαλλακτική διάθεση· όταν σου συμπεριφέρονται υβριστικά, να ζητάς εκδίκηση.

Ο Θαλής, γιος του Εξαμία, από τη Μίλητο είπε:

Δώσε εγγύηση… και η συμφορά είναι δίπλα. Τους φίλους σου να τους θυμάσαι και όταν είναι κοντά σου και όταν βρίσκονται μακριά σου. Να μην καλλωπίζεις την εξωτερική σου εμφάνιση, αλλά να κοιτάζεις να είσαι ωραίος στη συμπεριφορά σου. Να μη πλουτίζεις με άσχημο τρόπο. Να μην επιτρέπεις διαβολές να σε επηρεάζουν σε βάρος προσώπων που κέρδισαν την εμπιστοσύνη σου. Να μη κουράζεσαι να κολακεύεις και να καλοπιάνεις τους γονείς σου. Να μην αποδέχεσαι το κακό. Ό,τι πρόνοιες λάβεις για τους γονείς σου, τέτοιες να περιμένεις κι εσύ στα γηρατειά σου από τα παιδιά σου. Δύσκολη η σωστή γνώμη. Πολύ ευχάριστο πράγμα η πραγματοποίηση μιας επιθυμίας. Δυσάρεστο πράγμα η αργία. Βλαβερό πράγμα να μην ελέγχεις τον εαυτό σου. Βαρύ πράγμα η αμορφωσιά. Δίδασκε και μάθαινε το καλύτερο. Μη μένεις αργός, ακόμη κι αν είσαι πλούσιος. Τα κακά κρύβε τα στο σπίτι σου. Καλύτερα να σε φθονούν παρά να σε οικτίρουν. Να έχεις μέτρο. Μην εμπιστεύεσαι τους πάντες. Ως άρχοντας να κοσμείς τον εαυτό σου.

Ο Πιττακός, γιος του Υρράδιου, από τη Λέσβο είπε:

Μάθε να διακρίνεις την κατάλληλη στιγμή. Μη μιλάς για ό,τι σκοπεύεις να κάνεις· γιατί αν δεν τα καταφέρεις, όλος ο κόσμος θα σε περιγελάσει. Να ακούς τους φίλους σου. Ότι δεν σου αρέσει στους άλλους, να μην το κάνεις ο ίδιος. Άνθρωπο που δυστυχεί, μη τον ονειδίζεις: είναι από τα πράγματα που προκαλούν την αγανάκτηση και την τιμωρία των θεών. Αγαθά που σου εμπιστεύτηκαν, δώσ᾽ τα πίσω. Δείχνε ανοχή στις μικρές ζημιές που σου προκαλούν οι διπλανοί σου. Μην κακολογείς φίλο, ούτε όμως να επαινείς εχθρό· γιατί κάτι τέτοιο είναι παράλογο. Δύσκολο πολύ να διακρίνεις το μέλλον· σίγουρο είναι ότι έγινε. Αξιόπιστο πράγμα η στεριά, αναξιόπιστο η θάλασσα. Άπληστο το κέρδος. Να αποκτάς πράγματα που δεν φθείρονται από τον χρόνο: ευσέβεια, παιδεία, σωφροσύνη, φρόνηση, αλήθεια, πίστη, πείρα, επιτηδειότητα, συνεργασία, επιμέλεια, νοικοκυροσύνη, τέχνη.

Ο Βίαντας, γιος του Τεύταμου, από την Πριήνη είπε:

Οι πιο πολλοί άνθρωποι είναι κακοί. Κοίταξε στον καθρέφτη σου, και αν φαίνεσαι όμορφος, πρέπει να κάνεις όμορφα πράγματα· αν όμως φαίνεσαι άσχημος, πρέπει να διορθώνεις τη φυσική σου έλλειψη με την καλοκαγαθία. Μη βιάζεσαι να αναλάβεις κάτι· ό, τι όμως αρχίσεις, να μένεις σταθερός σ᾽ αυτό. Να μισείς τη βιαστική ομιλία: υπάρχει φόβος να κάνεις λάθη, οπότε ακολουθεί η μετάνοια. Ούτε ένας αφελής καλοήθης να είσαι, ούτε όμως και κακοήθης. Να μη δέχεσαι την αφροσύνη. Να αγαπάς τη φρόνηση. Για τους θεούς να λες ότι υπάρχουν. Να καταλαβαίνεις τα πραττόμενα. Να ακούς πολλά. Να μιλάς τη στιγμή που πρέπει. Αν είσαι φτωχός, μη κατηγορείς τους πλούσιους, αν δεν ωφελείς πολύ. Μην επαινείς τον πλούσιο, αν είναι άνθρωπος χωρίς αξία. Να παίρνεις με την πειθώ, όχι με τη βία. Ό,τι καλό σού συμβαίνει, να το αποδίδεις στους θεούς, όχι στον εαυτό σου. Στα νιάτα σου κοίταζε να κερδίζεις τα μέσα για μια άνετη ζωή, στα γηρατειά σοφία. Με τα έργα σου θα αποκτήσεις μνήμη, με τις περιστάσεις σεβασμό, με τη συμπεριφορά σου γενναιότητα, με τον κόπο εγκράτεια, με τον φόβο ευσέβεια, με τον πλούτο φιλίες, με τον λόγο πειθώ, με τη σιωπή στολίδια, με το μυαλό δικαιοσύνη, με την τόλμη ανδρεία, με τις πράξεις σου δύναμη, με το καλό σου όνομα εξουσία.

Ο Περίανδρος, γιος του Κύψελου, από την Κόρινθο είπε:

Η άσκηση είναι το παν. Ωραίο πράγμα η ησυχία, επικίνδυνο πράγμα η προπέτεια. Το κέρδος φέρνει ντροπή. Η δημοκρατία είναι καλύτερη από την τυραννίδα. Οι ηδονές είναι εφήμερες, οι αρετές όμως αθάνατες. Όταν ευτυχείς, να είσαι μετρημένος· όταν δυστυχείς, φρόνιμος. Αν είναι κανείς να τσιγκουνεύεται, καλύτερα να πεθάνει παρά να ζήσει στερημένος. Φρόντιζε να κάνεις τον εαυτό σου άξιο των γονέων σου. Όσο ζεις, να σε επαινούν· όταν πεθάνεις, να σε μακαρίζουν. Με τους φίλους σου να είσαι ίδιος, στις ευτυχίες και στις δυστυχίες τους. Όποιον παραδεχτείς με τη θέλησή σου ως κακόν, προσπέρνα τον. Μη κοινολογείς τα μυστικά. Να κατηγορείς τον άλλον με την ιδέα ότι γρήγορα θα γίνεις φίλος του. Οι νόμοι σου να είναι παλιοί, τα φαγητά σου φρέσκα. Να μην αρκείσαι στο να τιμωρείς αυτούς που κάνουν σφάλματα, αλλά και αυτούς που πρόκειται να κάνουν να τους εμποδίζεις. Κρύβε τη δυστυχία σου, για να μη δώσεις χαρά στους εχθρούς σου.

Σωσιάδου τῶν ἑπτὰ σοφῶν ὑποθῆκαι

Να ακολουθείς τον θεό. Να πείθεσαι στους νόμους. Να σέβεσαι τους θεούς. Να ντρέπεσαι και να σέβεσαι τους γονείς σου. Να υποχωρείς μπροστά στο δίκαιο. Γνώριζε μαθαίνοντας. Να ακούς και να καταλαβαίνεις. Γνώρισε τον εαυτό σου. Μη βιάζεσαι να παντρευτείς. Φρόντιζε να διακρίνεις την κατάλληλη στιγμή. Να σκέφτεσαι ως θνητός. Να έχεις συναίσθηση ότι είσαι ένας φιλοξενούμενος. Να τιμάς το σπιτικό σου. Να είσαι κύριος του εαυτού σου. Να βοηθάς τους φίλους σου. Να συγκρατείς το θυμό σου. Να συμπεριφέρεσαι με φρόνηση. Να τιμάς την προνοητικότητα. Να μην ορκίζεσαι. Να αγαπάς τη φιλία. Να είσαι προσηλωμένος στην παιδεία. Να επιδιώκεις το καλό όνομα. Να ζηλεύεις και να λαχταράς τη σοφία. Να επαινείς το ωραίο. Κανέναν να μη κατηγορείς. Να επαινείς την αρετή. Να πράττεις πάντοτε το δίκαιο. Να θέλεις το καλό των φίλων σου. Να υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου απέναντι στους εχθρούς σου. Να συμπεριφέρεσαι πάντοτε με ευγένεια. Να απέχεις από την κακία. Να είσαι ευπροσήγορος με όλους. Να περιφρουρείς ό,τι είναι δικό σου. Μακριά από τα ξένα πράγματα. Τα λόγια σου να είναι μόνο λόγια ευσέβειας. Να ακούς τα πάντα. Να κάνεις τα χατίρια των φίλων σου. Ποτέ, καμιά υπερβολή. Οικονομία στον χρόνο σου. Να κοιτάζεις το μέλλον. Να μισείς τη βίαιη και προσβλητική συμπεριφορά. Να σέβεσαι τους ικέτες. Να ταιριάζεις με όλους. Να μορφώνεις τα παιδιά σου. Όταν έχεις, κάνε χάρες. Να φοβάσαι τον δόλο. Να επαινείς όλους τους ανθρώπους. Να είσαι φίλος της σοφίας. Να κρίνεις σύμφωνα με το δίκαιο των θεών. Πρώτα να σκέφτεσαι και ύστερα να πράττεις. Μακριά από φόνο. Να εύχεσαι πράγματα που μπορούν να γίνουν. Να συναναστρέφεσαι σοφούς. Να ελέγχεις τον χαρακτήρα. Αν πάρεις κάτι, να το δώσεις πίσω. Να μην υποπτεύεσαι κανέναν. Να κάνεις χρήση των τεχνών. Ότι είναι να δώσεις, δώσ᾽ το. Να τιμάς τις ευεργεσίες. Μη φθονείς κανέναν. Να υμνείς την ελπίδα. Να μισείς τη διαβολή. Να αποκτάς με δίκαιο τρόπο. Να τιμάς τους καλούς ανθρώπους. Ξέρε τον κριτή. Μη χαλάς τον γάμο σου. Να πιστεύεις στην τύχη. Να αποφεύγεις τις εγγυήσεις. Να συνδιαλέγεσαι με όλους. Να συναναστρέφεσαι τους ομοίους σου. Άρχιζε να ξοδεύεις πρώτος. Να χαίρεσαι τα αποκτήματά σου. Να φοβάσαι το ντρόπιασμα. Να εκτελείς τη χάρη. Να εύχεσαι ευτυχία. Να στέργεις την τύχη σου. Ακούοντας να βλέπεις. Να εργάζεσαι για πράγματα που μπορούν να αποκτηθούν. Να μισείς τις φιλονικίες. Να εχθρεύεσαι το όνειδος. Να κρατάς τη γλώσσα σου. Να αμύνεσαι απέναντι στη βίαιη και προσβλητική συμπεριφορά. Να κρίνεις δίκαια. Να κάνεις χρήση των χρημάτων. Να δικάζεις δίχως να δέχεσαι δώρα. Να κατηγορείς κάποιον όταν είναι παρών. Να μιλάς ξέροντας. Μην ενεργείς με βίαιο τρόπο. Να ζεις δίχως λύπες. Να φέρεσαι στους άλλους με πραότητα. Να βγάζεις πέρα τις υποθέσεις σου χωρίς να φοβάσαι και να χάνεις το θάρρος σου. Να συμπεριφέρεσαι με φιλοφροσύνη προς όλους. Να μην καταριέσαι τα παιδιά σου. Να κυβερνάς τη γυναίκα σου. Να ευεργετείς τον εαυτό σου. Να είσαι ευπροσήγορος. Να απαντάς τη στιγμή που πρέπει. Να κοπιάζεις, δίχως όμως να χαλάς το καλό σου όνομα. Να ενεργείς έτσι που να μη μετανιώνεις. Όταν κάνεις λάθος, να μετανοείς. Να είσαι κύριος του ματιού σου. Να σκέφτεσαι με άνεση χρόνου. Ό,τι κάνεις, να το κάνεις με ταχύτητα. Να κρατάς τις φιλίες σου. Να είσαι ευγνώμων. Να επιδιώκεις την ομόνοια. Να μη φανερώνεις μυστικά. Να φοβάσαι την εξουσία. Να κυνηγάς το συμφέρον. Να περιμένεις την κατάλληλη στιγμή. Να διαλύεις τις έχθρες. Να δέχεσαι τα γηρατειά. Να μη καυχιέσαι για τη σωματική σου δύναμη. Τα λόγια σου να είναι λόγια ευσέβειας. Να αποφεύγεις την απέχθεια. Να πλουτίζεις δίκαια. Ό,τι αποφάσισες να μη το εγκαταλείπεις. Να μισείς την κακία. Να διακινδυνεύεις με φρόνηση. Μην κουράζεσαι να μαθαίνεις. Μην αφήνεις τίποτα στη μέση από φειδώ. Να τιμάς τους χρησμούς. Όσους τρέφεις, να τους αγαπάς. Μην τα βάζεις με άνθρωπο που δεν είναι παρών. Να σέβεσαι τους γεροντότερους. Τους νεότερους να τους διδάσκεις. Να μην έχεις εμπιστοσύνη στον πλούτο. Να σέβεσαι τον εαυτό σου. Μην κάνεις αρχή στις ύβρεις. Να στεφανώνεις τους τάφους των προγόνων σου. Να δίνεις τη ζωή σου για την πατρίδα σου. Μην τα βάζεις με τη ζωή. Μη γελάς πάνω από νεκρό. Να συμπάσχεις με τους δυστυχισμένους. Να κάνεις χάρες δίχως να ζημιώνεις. Μη στενοχωριέσαι για το καθετί. Να αποκτάς παιδιά από άτομα ευγενικής καταγωγής. Μην υπόσχεσαι σε κανέναν. Μη συμπεριφέρεσαι άδικα στους πεθαμένους. Να δέχεσαι ευεργεσίες ως θνητός. Μην έχεις εμπιστοσύνη στην τύχη. Ως παιδί να είσαι κόσμιος, ως έφηβος εγκρατής, ως μεσήλικας δίκαιος, ως γέροντας λογικός· πεθαίνοντας να είσαι άλυπος.