Θραύσματα: εικόνα του παρελθόντος και αισθητική του μέλλοντος

Η περιπέτεια της ύλης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ταξίδι της γλώσσας και των λέξεων.

Η σχέση των ανθρώπων με την ύλη κάποτε ήταν φυσική, άμεση, αλλά και σημειολογική. Στις πιο άφθαρτες ύλες (λίθο, μέταλλο, πηλό) αποτύπωναν, συνειδητά ή μη, ιδεολογίες, πίστεις και δοξασίες, αισθητικές και καλλιτεχνικές τάσεις, επιτεύγματα νόησης και αισθήσεων, καθημερινές ιστορίες μόχθου και ηδονής… ορισμένες φορές σαν να είχαν επίγνωση ότι αυτή θα έμενε στο χρόνο μάρτυρας της φθαρτότητας και της ματαιότητας της ανθρώπινης παρουσίας, αλλά και του μεγαλείου και της διάκρισής της από τα υπόλοιπα έμψυχα όντα. Ο χρόνος, όμως, και οι διαδοχές των ανθρώπων θρύπτουν και την πιο ανθεκτική ύλη, δημιουργώντας μια στρωματογραφία με θραύσματα ικανά να διηγηθούν και να σχηματίσουν ιστορία/ες.

Η επιστήμη της αρχαιολογίας ανασκάπτοντας κι επιχειρώντας να ερμηνεύσει, συνθέτει ένα συναρπαστικό παζλ θραυσμάτων, μονίμως ανολοκλήρωτο, καθώς πάντοτε λείπουν κομμάτια και κάθε νέο που προστίθεται μπορεί να συμπληρώνει αλλά και να ακυρώνει τη θέση και την ανάγνωση του προηγούμενου.

Θραύσματα από μελανόμορφα αγγεία.

Όστρακο από τη δημοκρατική διαδικασία του οστρακισμού που αναγράφει το όνομα του Περικλή. Μουσείο Αρχαίας Αγοράς.

Η περιπέτεια της ύλης, είναι, ωστόσο, άρρηκτα συνδεδεμένη με το ταξίδι της γλώσσας και των λέξεων, το λόγο, γραπτό ή προφορικό, τον πιο ζωντανό δεσμό μας με το χθες κι αυτόν που κρύβει τα πιο βαθιά μυστικά στο χώρο των ιδεών.

Θρύπτω, όπως το Λατ. Frangere, σημαίνει αδυνατίζω, εξασθενώ, καταβάλλω, κάμπτω, αποδυναμώνω, με αυτήν την έννοια απαντά στους Πίνδαρο, Ηρόδοτο, Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη κ.ά. Κι από αυτό θραῦσμα ή θραῦμα, αυτό που σπάζεται, το συντρίμμι, το κομμάτι, αλλά και το ναυάγιο.

Στις «Ἰκέτιδες» ο Ευριπίδης γράφει: «ὅλοι οἱ δυτικοί λαοὶ τὶς λέξεις εἰς τοὺς ὀδόντας θραύουν» και ο Κρέοντας στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή δηλώνει …Ἀλλ’ ἴσθι τοι τὰ σκλήρ’ ἄγαν φρονήματα πίπτειν μάλιστα, καὶ τὸν ἐγκρατέστατον (475) σίδηρον ὀπτὸν ἐκ πυρὸς περισκελῆ θραυσθέντα καὶ ῥαγέντα πλεῖστ’ ἂν εἰσίδοις. …Μα ξέρε πως οι πιο σκληρές οι γνώμες αυτές είναι που πιότερο και πέφτουν, κι όσο γερό το σίδερο και να ‘ναι όταν στην πύρα της φωτιάς σκληρύνη, τότε θα δης πώς σπάνει και ραγίζει» (μτφρ. Μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρης).

Μαρμάρινο θραύσμα από επιτύμβια στήλη με σκηνή δεξίωσης, δηλαδή αποχαιρετισμού. Συλλογή της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Θραύσμα αναθηματικής επιγραφής, από την τοποθεσία «Βορτοπός», Ροδοτόπι Ιωαννίνων. Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (αρ. 397) (φωτ. ΙΒ’ ΕΠΚΑ).

Οι έννοιες των λέξεων εκτός από κυριολεκτικές ήταν και παραμένουν και συμβολικές, πολλές φορές αμφίσημες και διττές σημασιολογικά. Έτσι, σήμερα, θραύση σημαίνει καταστροφή αλλά και επιτυχία. Δύο άνθρωποι μπορούν να θρυμματίζονται και να κάνουν θραύση ταυτόχρονα.

Μέσα από τις περιπέτειες των λέξεων και των θραυσμάτων της ύλης, σχηματίζεται η εικόνα του παρελθόντος και η ηθική του μέλλοντος…

* H κ. Μιμίκα Γιαννοπούλου είναι αρχαιολόγος, διδάκτωρ της Κλασικής Αρχαιολογίας

Πηγή