Το πείραμα του Ψαμμήτιχου: Μπορεί η απομόνωση να αποκαλύψει την πρώτη γλώσσα της ανθρωπότητας;

Το Πείραμα του Φαραώ Ψαμμήτιχου: Μπορείς να Ανακαλύψεις την Πρώτη Γλώσσα της Ανθρωπότητας

Στον 7ο αιώνα π.Χ., στην Αρχαία Αίγυπτο, ο Φαραώ Ψαμμήτιχος Α’ (Psamtik I, 664–610 π.Χ.) αποφάσισε να λύσει ένα μυστήριο που απασχολούσε βασιλιάδες και σοφούς: Ποια ήταν η αρχαιότερη γλώσσα του κόσμου; Ήταν οι Αιγύπτιοι οι πρώτοι άνθρωποι της γης ή μήπως κάποιος άλλος λαός προηγήθηκε;

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ιστορίαι, Βιβλίο Β’), ο Φαραώ σχεδίασε ένα τολμηρό πείραμα. Έδωσε εντολή να απομονωθούν δύο νεογέννητα μωρά σε μια αγροτική καλύβα, υπό την επίβλεψη ενός βοσκού. Ο βοσκός έπρεπε να τα φροντίζει χωρίς να τους μιλά ούτε λέξη και να απαγορεύει κάθε ανθρώπινη φωνή στο περιβάλλον τους. Τα παιδιά θα άκουγαν μόνο τους ήχους της φύσης και τα ζώα.

Ο σκοπός ήταν να διαπιστωθεί ποια λέξη θα πρόφεραν πρώτη. Αυτή θα ήταν, θεωρητικά, η «φυσική» γλώσσα του ανθρώπου — η γλώσσα που θα ξεστόμιζε κάθε άνθρωπος αν μεγάλωνε χωρίς εξωτερικές επιρροές. Σύμφωνα με τον μύθο που μας διασώζει ο Ηρόδοτος, μετά από δύο χρόνια, τα παιδιά πρόφεραν τη λέξη «βεκώς» (bekos). Η λέξη αυτή στα φρυγικά σήμαινε «ψωμί». Ο Ψαμμήτιχος κατέληξε έτσι στο συμπέρασμα πως οι Φρύγες ήταν ο αρχαιότερος λαός του κόσμου, παλαιότερος και από τους ίδιους τους Αιγύπτιους!

Το πείραμα στη σύγχρονη ματιά

Το λεγόμενο «γλωσσικό πείραμα» του Ψαμμήτιχου είναι μια από τις πρώτες προσπάθειες κατανόησης της προέλευσης της γλώσσας με επιστημονικό (αν και αφελή για τα σύγχρονα δεδομένα) τρόπο. Στην πραγματικότητα, όμως, γνωρίζουμε σήμερα πως η πλήρης απομόνωση των παιδιών —η λεγόμενη «γλωσσική στέρηση»— έχει καταστροφικές συνέπειες για την ανάπτυξη λόγου και σκέψης. Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς ακουστικά ερεθίσματα σπάνια καταφέρνουν να αναπτύξουν κανονική γλώσσα.

Ο Ψαμμήτιχος, βέβαια, δεν ήταν ο μόνος που ονειρεύτηκε να βρει την πρώτη λέξη της ανθρωπότητας. Παρόμοια πειράματα αποδίδονται στον Ιάκωβο Δ’ της Σκωτίας, στον Φρειδερίκο Β’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και σε άλλους ηγεμόνες του Μεσαίωνα — πάντα με αμφίβολα και τραγικά αποτελέσματα. Όλα βασίζονται σε έναν μύθο: ότι υπάρχει μια «μητρική γλώσσα», έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους

Η ανάγκη για απόδειξη και το σύγχρονο ενδιαφέρον

Το ενδιαφέρον του Ψαμμήτιχου δεν ήταν απλώς φιλολογικό. Σε μια εποχή που η καταγωγή ενός λαού συνδεόταν με το κύρος του, η αναζήτηση της πρώτης γλώσσας ήταν υπόθεση εθνικής υπερηφάνειας. Ωστόσο, το πείραμά του αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο: Την ανθρώπινη αγωνία να βρούμε τις ρίζες μας, να κατανοήσουμε πώς γεννιέται ο λόγος, πώς συγκροτείται η ταυτότητα. Η ιστορία αυτή μάς θυμίζει ότι, ακόμη και στην αρχαιότητα, οι ηγεμόνες δεν αρκούνταν στους μύθους, αλλά ήθελαν αποδείξεις — ακόμη κι αν αυτές ήταν αμφισβητήσιμες.

Σήμερα γνωρίζουμε

Σήμερα, γλωσσολόγοι και νευροεπιστήμονες συμφωνούν ότι η γλώσσα δεν είναι εγγενής με τη μορφή μιας συγκεκριμένης λέξης, αλλά μια ικανότητα που αναπτύσσεται μέσω αλληλεπίδρασης και κοινωνικών ερεθισμάτων. Η προέλευση της γλώσσας παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της επιστήμης, αλλά το πείραμα του Ψαμμήτιχου παραμένει ως ένα παράδειγμα της διαχρονικής μας επιθυμίας να ανακαλύψουμε το πρώτο «ψωμί» της ανθρώπινης επικοινωνίας.