Εμείς και το «Γνώθι Σαυτόν»

Χωρίς αμφιβολία, έχουμε ακούσει πολλές φορές για την περίφημη επιγραφή «ΓΝΩΘΙΣΑΥΤΟΝ» που ήταν γραμμένη επάνω από την κεντρική είσοδο του Μαντείου των Δελφών.

Πρόκειται για έναν ιδιαίτερο τρόπο που είχε επιλέξει ο Απόλλων για να προτρέψει, αν όχι να υποχρεώσει τον άνθρωπο εκείνο που θα περνούσε την πύλη του ναού του, να ασχοληθεί με τον εαυτό του, να στρέψει την σκέψη του προς τα έσω και να θελήσει να ανακαλύψει το πραγματικό του πρόσωπο.

Δηλαδή να αποκτήσει την επίγνωση του ποιος είναι στην πραγματικότητα και όχι ποιος νομίζει ή θέλει να πιστεύει ότι είναι.

Πολλές φορές στην σημερινή εποχή συνηθίζουμε να θαυμάζουμε την σοφία των προγόνων μας, ακόμα και να λυπόμαστε που δεν ζούμε στην εποχή εκείνη που η Φιλοσοφία είχε μία τελείως διαφορετική δυναμική και έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην καθημερινή ζωή, ακόμα και των απλών ανθρώπων. 

Είναι πολύ πιθανό, κατά την διάρκεια μιας επίσκεψής μας στον αρχαιολογικό χώρο όπως είναι σήμερα, θα μπορούσαμε να αισθανθούμε ακόμα και θλίψη, όταν διαπιστώσουμε ότι όχι μόνο δεν υπάρχει η συγκεκριμένη επιγραφή, αλλά το μόνο που έχει απομείνει πλέον από τον άλλοτε φημισμένο και περίλαμπρο ναό του Απόλλωνα, δεν είναι παρά λίγα ερείπια.

Παρόλα αυτά όμως, ίσως τα πράγματα να μην ήταν έτσι ακριβώς όπως τα αντιλαμβανόμαστε…

Μία από τις πηγές που έχουμε σχετικά με την ύπαρξη αυτής της διάσημης αρχαίας ρήσης, την οποία εξακολουθούμε να χρησιμοποιήσουμε στην καθημερινή μας ζωή, είναι τα «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑ» του Ξενοφώντα.

Στο βιβλίο Δ’ υπάρχει ο εξής αποκαλυπτικός διάλογος μεταξύ του Σωκράτη και του Ευθύδημου, σχετικά με την ύπαρξη της διάσημης επιγραφής που βρισκόταν επάνω από την είσοδο του Μαντείου των Δελφών «ΓΝΩΘΙΣΑΥΤΟΝ» τον οποίο αξίζει να παρακολουθήσουμε.

24. καὶ ὁ Σωκράτης, εἰπέ μοι, ἔφη, ὦ Εὐθύδημε: εἰς Δελφοὺς δὲ ἤδη πώποτε ἀφίκου;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πες μου Ευθύδημε, έχεις επισκεφθεί ποτέ το Μαντείο των Δελφών;

καὶ δίς γε νὴ Δί᾽, ἔφη.

ΕΥΘΥΔΗΜΟΣ: Το έχω επισκεφτεί μα τον Δία και μάλιστα δύο φορές.

κατέμαθες οὖν πρὸς τῷ ναῷ που γεγραμμένον τὸ γνῶθι σαυτόν;

ΣΩ: Είχες λοιπόν την ευκαιρία, μπαίνοντας στον ναό, να δεις γραμμένο το ΓΝΩΘΙΣΑΥΤΟΝ;

ἔγωγε.

ΕΥ: Βεβαίως και το είδα!

πότερον οὖν οὐδέν σοι τοῦ γράμματος ἐμέλησεν ἢ προσέσχες τε καὶ ἐπεχείρησας σαυτὸν ἐπισκοπεῖν ὅστις εἴης;

ΣΩ: Μετά από αυτό λοιπόν τί από τα δύο έκανες; Φρόντισες να εφαρμόσεις το παράγγελμα της επιγραφής ή δεν επιχείρησες καθόλου να προσεγγίσεις τον εαυτό σου, ώστε να δεις ποιος πραγματικά είσαι;

μὰ Δί᾽ οὐ δῆτα, ἔφη: καὶ γὰρ δὴ πάνυ τοῦτό γε ᾤμην εἰδέναι: σχολῇ γὰρ ἂν ἄλλο τι ᾔδειν, εἴ γε μηδ᾽ ἐμαυτὸν ἐγίγνωσκον.

ΕΥ: Μα τον Δία, όχι καθόλου! Διότι δεν είμαι τόσο ανώριμος και άξεστος (ᾤμην) που να μην ξέρω ποιος είμαι. Υπέθεσα ότι γνωρίζω τον εαυτό μου. Θέλω να πω, είναι δυνατόν να μην τον γνωρίζω;

25. πότερα δέ σοι δοκεῖ γιγνώσκειν ἑαυτόν, ὅστις τοὔνομα τὸ ἑαυτοῦ μόνον οἶδεν,

ΣΩ: Μήπως όμως αυτό που γνωρίζεις είναι μόνο το όνομα του εαυτού σου, δηλαδή τα εξωτερικά σου χαρακτηριστικά, ενώ αγνοείς τις πραγματικές σου δυνατότητες (που κρύβει η ψυχή σου);

ἢ ὅστις, ὥσπερ οἱ τοὺς ἵππους ὠνούμενοι οὐ πρότερον οἴονται γιγνώσκειν ὃν ἂν βούλωνται γνῶναι,

Δεν θα έπρεπε να εξετάσεις τον εαυτό σου με ανάλογο τρόπο, όπως κάνει κανείς όταν θέλει να αγοράσει ένα άλογο; Εκτός από την εσωτερική του εμφάνιση, θα πρέπει να ενδιαφερθεί για μία σειρά ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων.

πρὶν ἂν ἐπισκέψωνται πότερον εὐπειθής ἐστιν ἢ δυσπειθής, καὶ πότερον ἰσχυρὸς ἢ ἀσθενής, καὶ πότερον ταχὺς ἢ βραδύς,

θα πρέπει να εξετάσει αν είναι υπάκουο και πειθαρχημένο ή ανυπάκουο και απίθαρχο. Όπως επίσης, αν είναι δυνατό και πειθαρχημένο ή ασθενές και απείθαρχο, όπως επίσης και αν μπορεί να τρέξει γρήγορα ή αν κουράζεται εύκολα.

καὶ τἆλλα τὰ πρὸς τὴν τοῦ ἵππου χρείαν ἐπιτήδειά τε καὶ ἀνεπιτήδεια ὅπως ἔχει, οὕτως ἑαυτὸν ἐπισκεψάμενος, ὁποῖός ἐστι πρὸς τὴν ἀνθρωπίνην χρείαν, ἔγνωκε τὴν αὑτοῦ δύναμιν;

Διότι όπως ακριβώς θα ενδιαφερόταν κάποιος να μάθει όλες αυτές τις επιδόσεις ενός ίππου, κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να ενδιαφερθεί να μάθει και τις αντίστοιχες προσδόκιμες επιδόσεις του ίδιου του τού εαυτού. Γνωρίζουμε λοιπόν πραγματικά ποια είναι η δική μας αξία και δύναμη;

οὕτως ἔμοιγε δοκεῖ, ἔφη, ὁ μὴ εἰδὼς τὴν αὑτοῦ δύναμιν ἀγνοεῖν ἑαυτόν.

ΕΥ: Από ότι φαίνεται Σωκράτη, αυτός που δεν προχωράει στην εφαρμογή του ΓΝΩΘΙΣΑΥΤΟΝ θα αγνοεί υποχρεωτικά και τις εσωτερικές του δυνάμεις.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ακόμα και την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, όπου ο Φιλοσοφικός τρόπος σκέψης βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, κάποιος που θα εισερχόταν στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, παρόλο που θα ερχόταν υποχρεωτικά σε επαφή με το ΓΝΩΘΙΣΑΥΤΟΝ δεν ήταν δεδομένο ότι θα έδειχνε την απαιτούμενη προσοχή, όπως συνέβη χαρακτηριστικά με την περίπτωση του Ευθύδημου.

Θα πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε, ότι ο άνθρωπος εκείνος που θα αισθανθεί την ανάγκη να βελτιώσει την καθημερινότητά του και να ακολουθήσει μία κατάλληλη εξελικτική πορεία στην ζωή του, τέτοια που θα τον οδηγήσει στην αυτογνωσία, ΕΧΕΙ ΚΑΘΕ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΕΙ ανεξαρτήτως εποχής και χρόνου.

Αρκεί να πάρουμε την ζωή μας στα χέρια μας και να προσπαθήσουμε με όλη την δύναμη της ψυχής μας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι!

Γιώργος Χαραλαμπίδης