Οι Παρθενώνες που χάθηκαν

ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΠΛΟΥΣΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Οι περισσότεροι γνωρίζουν έναν. Στην πραγματικότητα οι αρχαίοι ναοί της Αθηνάς στον Ιερό Βράχο ήταν τρεις, ωστόσο μόνο μικρά κομμάτια τους διασώζονται ως σήμερα.

Υπήρξε ο αρχαιότερος σημαντικός ναός στην Ακρόπολη. Ήταν δωρικός, περίπτερος και αν οι μεγάλοι καλλιτέχνες της εποχής δεν είχαν αρχίσει ακόμη να χρησιμοποιούν για τα έργα τους καθολικά το μάρμαρο, τα γλυπτά τους από πωρόλιθο που κοσμούσαν τα αετώματά του- ένα μέρος τους έχει διασωθεί ως σήμερα- έχουν κρατήσει ανέπαφα τα αρχαία χρώματα μεταφέροντάς μας έτσι στον βαθύ κόσμο των μύθων και των τεράτων που γεννούσε η πλούσια φαντασία των ανθρώπων.

Είναι ένας άγνωστος Παρθενώνας αυτός, χαμένος εδώ και δυόμισι χιλιετίες από προσώπου Γης, ο Εκατόμπεδος νεώς όπως λεγόταν- επειδή είχε μήκος 100 ποδών-, ονομασία γνωστή από επιγραφή που αναφέρεται στη διαρρύθμιση του ιερού. Αλλά δεν είναι ο μόνος.

Ο επισκέπτης που ανεβαίνει σήμερα στην Ακρόπολη για να θαυμάσει το αριστούργημα του Ικτίνου, του Καλλικράτη και του Φειδία, ακροθιγώς μόνον, ή συνηθέστερα καθόλου, γνωρίζει ότι πριν από αυτόν υπήρχαν και ένας και δύο και τρεις άλλοι Παρθενώνες! Μικρό μέρος του γλυπτού διάκοσμου από τους δύο, κυρίως, πρόδρομους του Παρθενώνα, τον Εκατόμπεδο και τον αρχαίο ναό, εκτίθεται στο Μουσείο Ακρόπολης.

Όλος ο βράχος όμως είναι διάσπαρτος από θραύσματά τους, αρχιτεκτονικά μέλη που έμειναν επί αιώνες στον αρχαιολογικό χώρο και άλλα που ενσωματώθηκαν στα τείχη, εμφανή τα περισσότερα για τους ειδήμονες. «Θα μπορούσαμε να αναστηλώσουμε ένα μεγάλο μέρος του αρχαίου ναού της Αθηνάς με αυτά τα κομμάτια» λέει η κυρία Μαίρη Ιωαννίδου διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως. Είναι δυνατόν όμως να ανασυντεθεί η μορφή ενός οικοδομήματος που έχει εξαφανιστεί;

Η μελέτη των μνημείων της Ακρόπολης βασισμένη σε υπάρχοντα στοιχεία οδήγησε τον καθηγητή κ. Μανόλη Κορρέ στη σχεδιαστική αναπαράσταση του Εκατόμπεδου (περί το 570 π.Χ.), τον οποίο παρουσιάζει με λεπτομέρεια. Βασικό «υλικό» του τα θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών από πωρόλιθο, που αποκαλύφθηκαν στα νότια και ανατολικά του Παρθενώνα από τα οποία προκύπτει ο ρυθμός του ναού και άλλα χαρακτηριστικά του.

«Το κτίριο αυτό πρέπει να το φανταστούμε ως έναν δωρικό ναό με έξι κίονες στις προσόψεις, με αέτωμα και με δώδεκα κίονες στις μακριές πλευρές, ενώ έστεκε μεταξύ Ερεχθείου και Παρθενώνα, προτού υπάρξει το Ερέχθειο» λέει ο κ. Κορρές.

Πού βρίσκονταν όμως αυτά τα πώρινα αρχιτεκτονικά μέλη; Διάσπαρτα- όπως είναι και ο όρος που χρησιμοποιείται γι΄ αυτά- σε όλη την Ακρόπολη: Στα δυτικά του Παρθενώνα και ως τον ναό της Αθηνάς Νίκης βρέθηκαν τα μεγάλα κιονόκρανα και οι σπόνδυλοι του αρχαίου ναού, κοντά στο Ερέχθειο τα κιονόκρανα και τα γείσα του ενώ στην περιοχή του Αρρηφορίου υπάρχουν λίθοι από τα θεμέλιά του. Νοτιοανατολικά του Παρθενώνα εξάλλου εντοπίστηκαν τα θραύσματα από τα κιονόκρανα του Εκατόμπεδου.

Οπως λέει η αρχαιολόγος κυρία Ελίζα Σιουμπάρα, υπεύθυνη καταγραφής διάσπαρτων μελών της Ακρόπολης, «περισσότεροι από 20.000 διάσπαρτοι λίθοι με αρχαία επεξεργασίαέχουν εντοπισθεί στην Ακρόπολη, ενώ υπάρχουν άλλα 10.000 άμορφα κομμάτια που δεν διασώζουν κάποια χαρακτηριστικά ώστε να αποσαφηνισθεί από πού προέρχονται».

Από αυτά, σύμφωνα με την ίδια, 91 λίθοι έχουν αποδοθεί στον Προπαρθενώνα (τον πρώτο ναό), 30 στον Εκατόμπεδο της Αρχαϊκής εποχής και 500 στον Αρχαίο Νεώ, ενώ πολλά ακόμη έχουν αποδοθεί στα άλλα γνωστά μνημεία της Ακρόπολης. «Η παραμονή τους στο ύπαιθρο όμως ήταν καταστροφική καθώς ήταν εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες» λέει η κυρία Μαίρη Ιωαννίδου, συμπληρώνοντας ότι «χρώματα δεν διασώζονται, ει μη μόνον ελάχιστα, καθώς έχει προκληθεί μεγάλη φθορά στις επιφάνειές τους». (Σήμερα πάντως έχουν μεταφερθεί στην αποθήκη Βelvedere όπου κατασκευάστηκαν ειδικά ράφια.)

Ωστόσο, καταπληκτικά κομμάτια, που διατηρούν χρώματα και φέρουν διακοσμητικό μοτίβο πλοχμού έχουν ταυτισθεί ήδη από το συνεργείο διασπάρτων- περί τις 35 ταυτίσεις, συγκεκριμένα- και φυλάσσονται στην υπόγεια αποθήκη του παλαιού Μουσείου. «Είναι φανερό ότι θα ήταν δυνατόν η έκθεση του αετώματος Αρχαϊκού Ναού στο Μουσείο Ακρόπολης να συμπληρωθεί με τμήμα του θριγκού» καταλήγει η κυρία Ιωαννίδου.

Ήρωες και μυθολογικά τέρατα

Αφιερωμένος στην πολεμική υπόσταση της θεάς, στην πρόμαχο της πόλης Αθηνά Παρθένο, ήταν ο πρώτος αρχαϊκός ναός στην Ακρόπολη,ο Εκατόμπεδος,με έξι κίονες στις στενές πλευρές του και δώδεκα στις μακριές,στέγη που είχε μήκος 18 μ.,τριγωνικά αετώματα και μαρμάρινες μετόπες. Σε αυτόν αποδίδεται το μεγάλο τριγωνικό αέτωμα από πωρόλιθο με τα λιοντάρια που κατασπαράζουν έναν ταύρο,ενώ εκατέρωθεν της παράστασης ο Ηρακλής παλεύει με τον θαλάσσιο δαίμονα Τρίτωνα στη μία πλευρά και στην άλλη με τον λεγόμενο Τρισώματο δαίμονα,που κρατά στα χέρια του τα σύμβολα των τριών στοιχείων της φύσης: νερό,φωτιά, αέρας.

Στην κορυφή της σκάλας για την είσοδο στην Αίθουσα Αρχαϊκών του Μουσείου Ακρόπολης αυτός ο γλυπτός διάκοσμος με τον ήρωα και μυθολογικά τέρατα αποτελεί μια εντυπωσιακή εισαγωγή στον κόσμο της Αρχαϊκής εποχής. Θαμμένα επιμελώς μέσα στο χώμα από τους Αθηναίους, όταν θέλησαν να κατασκευάσουν νέο μεγαλύτερο ναό, βρέθηκαν αυτά τα γλυπτά το 1888. Αλλά οι λίθοι από τους τοίχους, τους κίονες και τα επιστήλια χρησιμοποιήθηκαν για την ανοικοδόμηση του νότιου τείχους της Ακρόπολης.

Κατ΄ αντιστοιχία το ίδιο έπραξαν και όταν οι Πέρσες κατέστρεψαν τον επόμενο Αρχαίο Ναό της Αθηνάς Πολιάδος (525-500 π.Χ.),που κτίστηκε από μάρμαρο και με διακόσμηση,από την οποία διασώθηκαν τα επιβλητικά γλυπτά της Γιγαντομαχίας σε υπερφυσικό μέγεθος λαξευμένα σε παριανό μάρμαρο (Αίθουσα Αρχαϊκών του Μουσείου Ακρόπολης). Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη του εντοιχίστηκαν στο βόρειο τμήμα του τείχους και καθώς είναι ορατά από την Αρχαία Αγορά θεωρείται ότι οι Αθηναίοι τα τοποθέτησαν επίτηδες εκεί ως υπόμνηση του χρέους απέναντι στην πατρίδα.

[Πηγή: Μ.Θερμού, Το Βήμα]