Δίσκος της Φαιστού: Τι ξέρουν οι επιστήμονες για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιολογίας

Προσπάθεια αποκρυπτογράφησης του Δίσκου της Φαιστού.

Μια ημέρα σαν σήμερα, ο αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέ ανακάλυψε στα υπόγεια του μινωικού παλατιού της Φαιστού έναν πήλινο δίσκο. Προσπαθεί να τον ερμηνεύσει αλλά δεν μπορεί. 116 χρόνια μετά το μυστήριο παραμένει.

Το ημερολόγιο έδειχνε την ημέρα 3 Ιουλίου του 1908. Μια ομάδα Ιταλών αρχαιολόγων βρίσκεται σε μια πανέμορφη τοποθεσία 60 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ηρακλείου Κρήτης. Εκεί, ανάμεσα στον Ψηλορείτη, τα Αστερούσια και τα Λασιθιώτικα Όρη, προσπαθούν να ανακαλύψουν τα μυστικά ενός μινωικού παλατιού για το οποίο οι άνθρωποι είχαν διαβάσει πρώτη φορά στην Ιλιάδα. Στο έπος του Ομήρου η Φαιστός μνημονεύεται ως μια από τις πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο και τη χαρακτηρίζει «εὖ ναιετοώσα», δηλαδή καλά κατοικημένη.

Εκείνο το ζεστό πρωινό του Ιουλίου του 1908, ένας από τους Ιταλούς αρχαιολόγους, ο Λουίτζι Περνιέ, βρίσκεται σε ένα από τα κελιά ενός υπόγειου αποθετηρίου ναού το οποίο ήταν προσβάσιμο μόνο από πάνω. Οι αρχαιολόγοι θεωρούσαν πως ο χώρος προφανώς η οροφή του κελιού είχε καταρρεύσει μετά από κάποιο μεγάλο σεισμό (ο οποίος ίσως και να συνδεόταν με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης).

Στο κελί αυτό είχε βρεθεί τεράστια ποσότητα στάχτης και πολλά καμμένα οστά βοοειδών. Κατά τ' άλλα τα ευρήματα ήταν φτωχά. Τίποτα το ιδιαίτερο δεν είχε να προσφέρει το συγκεκριμένο κελί. Μέχρι που ο Λουίτζι Περνιέ, που εκείνη τη στιγμή βρισκόταν στο βόρειο τμήμα του κελιού, βρήκε ένα μικρό αντικείμενο, εντυπωσιακά άθικτο, το οποίο δεν έμοιαζε με κανένα άλλο. Ήταν ένας πήλινος δίσκος που είχε διάμετρο περίπου 15 εκατοστών κάτι περισσότερο από 1 εκατοστό πάχος. Και αυτά τα τρία στοιχεία ήταν τα μόνα για τα οποία μπορούσε να είναι σίγουρος.

Τι δείχνει ο Δίσκος της Φαιστού

Αμέσως δίπλα στο Ιταλό αρχαιολόγο βρέθηκαν σχεδόν όλοι οι συνάδελφοί του, οι οποίοι άρχισαν να εξετάζουν και αυτοί τον πήλινο δίσκο. Κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει τι δείχνει και κυρίως ποιο ήταν το μήνυμα που είχε πάνω του.

Με μια πρώτη ματιά οι αρχαιολόγοι μετρούν συνολικά 241 σύμβολα στις δύο πλευρές του δίσκου (122 και 119 αντίστοιχα). Αυτά τα σύμβολα φαίνεται πως είναι χωρισμένα σε 45 ομάδες. Η ομάδα με τις περισσότερες εμφανίσεις είναι η «κεφαλή ανθρώπου με κράνος με λοφίο» που εμφανίζεται συνολικά 19 φορές. Συνολικά 18 φορές εμφανίζεται ένα σύμβολο σε σχήμα καμπάνας – κράνους. Η ασπίδα εμφανίζεται 17 φορές. Το τομάρι ενός ζώου (πιθανώς βοδιού) εμφανίζεται 15 φορές. Η βαδίζουσα φιγούρα ενός ανθρώπους εμφανίζεται 11 φορές. Μια στήλη που μοιάζει με τετράγωνο σφυρί εμφανίζεται 11 φορές. Τις ίδιες φορές εμφανίζεται και ένα φυτό ή δέντρο το οποίο πιθανότατα είναι πλάτανος.

Από εκεί και πέρα λιγότερες φορές εμφανίζεται ένα σύμβολο που παραπέμπει σε νερό, σε πέλεκυ, σε πάπυρο, σε κλαδί ελιάς, σε περιστέρι, σε κεφάλι κριάρι, σε ψάρι, σε γάτα, σε πλοίο, σε αγγείο, σε μαχαίρι, σε βέλη, σε τόξο και πολλά άλλα.

Θεωρητικά με μια πρώτη ματιά όλα αυτά είναι σύμβολα που είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Ο Λουίτζι Περνιέ και οι υπόλοιποι αρχαιολόγοι, ωστόσο, «μαγνητίζονται» από το γεγονός πως ο δίσκος αυτός έχει ελικοειδή μορφή γραφής (οι επιστήμονες έχουν καταλήξει πως διαβάζεται από έξω προς τα μέσα, από την περιφέρεια, δηλαδή, προς το κέντρο). Είναι κάτι παραπάνω από προφανές πως ο άγνωστος δημιουργός του δίσκου κάτι προσπαθούσε να πει με όλα αυτά τα σύμβολα αλλά κανείς από τους παριστάμενους δεν μπορεί να το ερμηνεύσει.

Λίγες ημέρες μετά την ανακάλυψη στη Φαιστό σπεύδει και ο Άρθουρ Έβανς ο οποίος μερικά χρόνια νωρίτερα είχε ανακαλύψει το διάσημο ανάκτορο της Κνωσού στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ούτε και ο σπουδαίος αρχαιολόγος, όμως, κατάφερε να... βγάλει άκρη με αυτό το πανέμορφο αντικείμενο το οποίο ονομάστηκε Δίσκος της Φαιστού!

Ένα μυστήριο που παραμένει μέχρι σήμερα

Από τότε μέχρι και σήμερα, συνολικά 116 χρόνια αργότερα, πάρα πολλοί είναι οι αρχαιολόγοι που επιχείρησαν να αποκρυπτογραφήσουν το τι λέει ο Δίσκος της Φαιστού. Ξεκάθαρη απάντηση δεν υπήρξε. Και από τη στιγμή που δεν υπήρξε «φούντωναν» και τα κάθε λογής σενάρια.

Το 1975 ο μαθηματικός Ζαν Φοκουνό ανακοίνωσε πως κάνοντας χρήση της στατιστικής διαπίστωσε πως το κείμενο είναι γραμμένο σε πρωτοϊωνική συλλαβική γραφή που χρησιμοποιούσαν και οι απόγονοι των Πελασγών στον χώρο του Αιγαίου, τόνισε, μάλιστα, πως η αρχή του κειμένου ήταν: «Ο Αρίων, ο γιος του Αργου, είναι απαράμιλλος. Μοίρασε τα λάφυρα της μάχης». Οι περισσότεροι γέλασαν, άλλοι δεν ασχολήθηκαν καν με αυτή την ερμηνεία.

Κάποιοι έχουν πει πως μπορεί ο Δίσκος της Φαιστού να μην είναι καν αληθινός. Να είναι κάποιου είδους φάρσα. Άλλοι είχαν πει πως μπορεί να είναι και κάποιο ημερολόγιο που μπορεί να έδειχνε ακόμα και το τέλος του κόσμου!

Ο Βέλγος αρχαιολόγος και μελετητής των προϊστορικών γλωσσών της Μεσογείου, καθηγητής Λουί Γκοντάρ, έχει την άποψη ότι ο Δίσκος της Φαιστού δεν πρόκειται να αποκρυπτογραφηθεί ποτέ. «Τα 241 σύμβολα με τις 45 διαφορετικές απεικονίσεις δεν έχουν καμία σχέση με την κρητική ιερογλυφική ή με τη Γραμμική Α και Β ή με κάποια αλφαβητική. Είναι συλλαβογράμματα μιας άγνωστης γλώσσας. Για να αποκρυπτογραφήσουμε τον κώδικα, πρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας όχι 241, αλλά μερικές χιλιάδες τέτοια σύμβολα» είχε πει ο ίδιος.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, ο γλωσσολόγος Δρ. Γκάρεθ Όουενς, που εδώ και 30 χρόνια ζει στην Κρήτη και έχει αφιερώσει τον ερευνητικό χρόνο του στην ερμηνεία του δίσκου, έχει δώσει μια ερμηνεία που σταδιακά γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα.

Σύμφωνα με τον Όουενς «ο Δίσκος της Φαιστού είναι γραμμένος στη Μινωική γραφή που καταγράφει τη Μινωική γλώσσα. Πρόκειται για το καλύτερο δείγμα “κρητικών ιερογλυφικών”, σε εισαγωγικά πάντα, γιατί δεν πρόκειται για το σύστημα γραφής της αρχαίας Αιγύπτου. Είναι λάθος η ονομασία. Ο Δίσκος της Φαιστού είναι και συλλαβική γραφή, όπως είναι η Μινωική Γραμμική Α». Παράλληλα, ενημέρωσε ότι οι ηχητικές συλλαβές από τον δίσκο έχουν ηχογραφηθεί «γιατί θέλω ο κόσμος να τις ακούσει. Η μινωική δεν είναι μια νεκρή γλώσσα. Κνωσός, Φαιστός, Κρήτη είναι μινωικές λέξεις, όπως και πάρα πολλές ακόμα που χρησιμοποιούνται σήμερα» είχε πει πριν από μερικά χρόνια τονίζοντας πως «Μετά από 10 χρόνια ερευνών, πιστεύω ότι η ερμηνεία του Δίσκου της Φαιστού έχει ξεπεράσει το 50%, ποσοστό που είχα βάλει ως ‘πήχη’. Δηλαδή, είχα πει στον εαυτό μου ότι θα παρουσίαζα τη δουλειά μου μόνο όταν θα μπορούσα να προσφέρω δοκιμαστική ερμηνεία για τις περισσότερες από τις μισές λέξεις του δίσκου. Και αυτό είναι ένα νέο στοιχείο της έρευνας».

Σε ότι αφορά το κρίσιμο ερώτημα ο Δρ. Γκάρεθ Όουενς φαίνεται πως έχει καταλήξει σε μια απάντηση. «Παλιότερα νόμιζα ότι ο δίσκος αναφερόταν στην έγκυο μητέρα. Τώρα πιστεύω ότι μιλάει για την έγκυο θεότητα, αλλαγή που μοιάζει μικρή, αλλά είναι μεγάλη ως βελτίωση. [...] Στην αρχή είχα κολλήσει στην α’ πλευρά του δίσκου, όπου η λέξη I-QE-KU-RJA επαναλαμβάνεται τρεις φορές και θεώρησα ότι αυτή είναι η λέξη – κλειδί για την ερμηνεία του. Είναι η λέξη για την έγκυο θεότητα, όπως πιστεύω. Τώρα στη β’ πλευρά υπάρχει μια πρόταση που αναφέρεται στη θεότητα αυτή, η οποία είναι γνωστή από τη μινωική Κρήτη» είχε πει ο άνθρωπος που χαρακτήρισε τον Δίσκο της Φαιστού «το ευαγγέλιο της Μινωικής Κρήτης»!

Ο αινιγματικός ενεπίγραφος Δίσκος της Φαιστού, που χρονολογείται πιθανόν στον 17ο αι. π.Χ., φυλάσσεται μέχρι και σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου και κάθε χρόνο «μαγνητίζει» με την ομορφιά του και το μυστήριο που τον περιβάλλει, τα βλέμματα χιλιάδων επισκεπτών.

Πηγή: Reader Ν. Δεμισιώτης