Το «αμφίστομον» στολίδι της Σάμου

Τα παπούτσια μου πάτησαν στη λάσπη. Το μπουφάν μου βράχηκε από το νερό που έσταζε από την οροφή. Περπάτησα πάνω από μια τάφρο ύψους 9 μέτρων. Το κεφάλι μου –ευτυχώς, με κράνος– χτύπησε αρκετές φορές στους βράχους. Αλλά δεν με πείραξε. Η επίσκεψη στο Ευπαλίνειο Ορυγμα είναι μια μοναδική εμπειρία. Και όλα αυτά είναι κομμάτια της.

Το μεσαίο τμήμα του υδραγωγείου που σχεδίασε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ο Μεγαρέας αρχιτέκτονας και μηχανικός Ευπαλίνος για την αρχαία πόλη της Σάμου, το σημερινό Πυθαγόρειο, έπειτα από ανάθεση του τυράννου Πολυκράτη, είναι ακόμα «ζωντανό». Και εξακολουθεί να εντυπωσιάζει ως ένα από τα πιο θαυμαστά επιτεύγματα της μηχανικής της αρχαιότητας. Τον Μάιο (μόλις δώσει την έγκριση το ΚΑΣ) θα ανοίξει ξανά για τους επισκέπτες, έπειτα από ένα πολύπλοκο και απαιτητικό έργο αποκατάστασης, συντήρησης και ανάδειξης, το οποίο διήρκεσε τρία χρόνια και στοίχισε 3,1 εκατ. ευρώ. Χάρη στην ολοκλήρωσή του, ο επισκέπτης μπορεί για πρώτη φορά να ακολουθήσει τη διαμπερή διαδρομή τής μήκους 1.036 μέτρων σήραγγας.

Το «νέο» Ευπαλίνειο Ορυγμα παρουσιάστηκε χθες στο Πυθαγόρειο Σάμου, από την υπουργό Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου και τους συντελεστές του έργου, σε τοπικούς φορείς και εκπροσώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης. «Μπείτε στη σήραγγα, νιώστε την ενέργεια του βουνού, αφουγκραστείτε όσα έχει να σας πει», μας προέτρεψε η κ. Κονιόρδου, που χαρακτήρισε το μνημείο «στολίδι» για το νησί και εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι θα λειτουργήσει ως πόλος έλξης τουριστών.

«Το Ευπαλίνειο δεν είναι μόνον ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό επίτευγμα. Αποκαλύπτει διαστρώσεις σκέψης και στοχασμού, και αυτή είναι η ιδιαιτερότητα της εμπειρίας που προσφέρει», δήλωσε από την πλευρά του ο βουλευτής Σάμου Δημήτρης Σεβαστάκης. Ενώ για τον Δημοσθένη Σβολόπουλο, προϊστάμενο Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟΑ, το έργο που πραγματοποιήθηκε «είναι αντάξιο της ακτινοβολίας του μνημείου και του κλέους της αρχαίας Σάμου».

Πράγματι, το κλέος της Σάμου στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. είναι αδιαμφισβήτητο. Το εμπόριο και η ναυτιλία τής εξασφάλιζαν πλούτο, αλλά και πνευματική άνθηση. Ενα αγαθό στερούνταν οι κάτοικοί της: το νερό. Γι’ αυτό ο Πολυκράτης ανέθεσε στον Ευπαλίνο να φέρει μέσα στον οικισμό το νερό της πλούσιας πηγής των Αγιάδων, από το όρος Αμπελος. Το εγχείρημα ήταν σχεδόν αδύνατο, μια και ανάμεσα στην πηγή και την πόλη παρεμβάλλεται το βουνό.

Κι όμως, ο μεγαλοφυής Μεγαρέας, με απλά όργανα μέτρησης αλλά πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς, αποφάσισε την ταυτόχρονη διάνοιξη μιας σήραγγας (μήκους 1.036 μ. και μέσης διατομής 1,80x1,80 μ.) και από τις δυο πλαγιές του βουνού – «αμφίστομον όρυγμα» το αναφέρει ο πολυταξιδεμένος Ηρόδοτος, που εντυπωσιάστηκε βλέποντάς το. Τα δύο συνεργεία, λαξεύοντας με σφυριά και καλέμια τον βράχο –τον σκληρό ασβεστόλιθο–, συναντήθηκαν στα μισά της απόστασης, με ελάχιστη απόκλιση από την ευθεία.

Χρειάστηκε να περάσουν 8-10 χρόνια, να εξορυχθούν 12.500 τόνοι βράχου, να τοποθετηθούν 5.000 πήλινοι σωλήνες και να δαπανηθούν πολλά χρήματα από το κρατικό ταμείο, αλλά άφθονο νερό άρχισε να ρέει στις κρήνες της πόλης. Η λειτουργία του υδραγωγείου συνεχίστηκε για περίπου 1.100 χρόνια. Στους βυζαντινούς χρόνους η σήραγγα χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο των κατοίκων κατά τη διάρκεια επιδρομών. Υστερα εγκαταλείφθηκε.

Ανασκάφθηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τη δεκαετία του 1970. Εκτοτε, επισκέψιμα ήταν, για λόγους ασφαλείας, μόνο 130 μέτρα. Με τις πρόσφατες εργασίες η ευστάθεια της σήραγγας εξασφαλίστηκε, οι λίθινες επενδύσεις συντηρήθηκαν, προστατευόμενοι διάδρομοι επίσκεψης κατασκευάστηκαν, σύστημα φωτισμού εγκαταστάθηκε, ο περιβάλλων χώρος διαμορφώθηκε. Πολλά έχουν να γίνουν ακόμα. Το υπουργείο αναφέρεται σε «μια ολιστική στρατηγική για την ανάδειξη και προβολή» του Ευπαλίνειου Ορύγματος. Μένει να τη δούμε να εφαρμόζεται. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Σάμος αξίζει και χρειάζεται ουσιαστική στήριξη...

kathimerini.gr