Γιατί το επιστύλιο του Παρθενώνα είναι γεμάτο με τρύπες

Πάνω στην Ακρόπολη έχει κανείς τόσα πολλά να δει, που οι λεπτομέρειες χάνονται. Μια από αυτές είναι οι τρύπες πάνω στο επιστύλιο του Παρθενώνα. Τι ήταν αυτές οι τρύπες; Ποιος ο ρόλος τους εκεί; Ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο…

Η νίκη

Το Ιούνιο του 334 π.Χ. ο Αλέξανδρος ο Γ΄ πέτυχε θριαμβευτική νίκη επί των Περσών στο Γρανικό ποταμό. Με την νίκη αυτή άνοιξε ουσιαστικά ο δρόμος για την κατάκτηση της Περσικής αυτοκρατορίας, κατάκτηση που θα του έδινε την επωνυμία Μέγας και θα δημιουργούσε μια νέα εποχή.

Τα τρόπαια

Μετά από τη νίκη αυτή, ο Αλέξανδρος ανέθεσε ένα σύνταγμα 25 αγαλμάτων στο ιερό του Διός στο Δίον της Μακεδονίας, τα οποία απεικόνιζαν τους 25 εταίρους που έπεσαν σ’ αυτή την μάχη.

Έστειλε όμως κι ένα άλλο μεγάλο ανάθημα στην Ακρόπολη των Αθηνών, ένα σύνολο από 300 πανοπλίες, όπως αναφέρει ο Αρριανός, με την αναθηματική επιγραφή «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες, πλην Λακεδαιμονίων, από των Βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων». Μέρος αυτού του αφιερώματος πρέπει να αποτελούσαν και επίχρυσες ασπίδες οι οποίες αναρτήθηκαν στον Παρθενώνα.

Η προϋπάρχουσα παράδοση

Η πράξη αυτή του Αλεξάνδρου, να αφιερώσει όπλισμό σε ένα ιερό, δεν ήταν χωρίς προηγούμενο. Η ανάθεση όπλων στα τοπικά και πανελλήνια ιερά αποτελούσε διαδεδομένη πρακτική ήδη από την αρχαϊκή περίοδο. Οι αναθέτες πρόσφεραν είτε τον οπλισμό που έφεραν οι ίδιοι στη μάχη (όπως το κράνος που αφιέρωσε ο Μιλτιάδης στο ιερό του Δία στην Ολυμπία), είτε (κυρίως) για οπλισμό που εγκαταλείφθηκε από τον νικημένο εχθρό ή ακόμα καλύτερα πάρθηκε από αυτόν μετά τον θάνατο του στην μάχη.

Την πρακτική μαρτυρούν τα ευρήματα στην ίδια την Ακρόπολη αλλά κυρίως στην Ολυμπία και τους Δελφούς. Εφόσον επρόκειτο ουσιαστικά για ανακοίνωση της νίκης από τους νικητές προς τους επισκέπτες του ιερού, η προτίμηση σε ιερά πανελλήνιας ακτινοβολίας είναι κατανοητή.

Τα αναθήματα συνοδεύονταν συνήθως από επιγραφή με την προέλευση του οπλισμού και το όνομα του αναθέτη. Τα όπλα αυτά είτε αναρτώνταν στους τοίχους των ναών, είτε στήνονταν σαν τρόπαια στους εξωτερικούς χώρους των ιερών. Στην τελευταία περίπτωση χρησιμοποιούσαν ξύλινους πασσάλους, πάνω στους οποίους στήριζαν μια ανασύνθεση της πανοπλίας (αποτελούμενης από θώρακα, κράνος, ασπίδα, περικνημίδες) συνοδευόμενης από τον επιθετικό οπλισμό.

Η ανάρτηση ασπίδων στους τοίχους ναών μαρτυρείται ήδη από τον 5ο αιώνα. Οι Σπαρτιάτες είχαν αναρτήσει χρυσή ασπίδα στο ναό του Διός στην Ολυμπία για την νίκη τους στην Τανάγρα το 457 π.Χ., ενώ ο Παυσανίας αναφέρει ότι στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς είδε ασπίδες αναρτημένες από τους Αθηναίους, λάφυρα από τους Πέρσες.

Ρωμαίοι μιμητές

Το έθιμο αυτό συνεχίστηκε και στους μετέπειτα αιώνες και βρήκε μιμητές ακόμα και ανάμεσα στους Ρωμαίους. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Μόμμιος ανέθεσε ασπίδες στην Ολυμπία μετά την καταστροφή της Κορίνθου.

Η σημασία του αναθήματος

Είναι ενδεικτικό ότι ο Αλέξανδρος επέλεξε την Ακρόπολη για την ανάθεση ενός τέτοιου πλούσιου αφιερώματος. Αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητη απόδειξη ότι η Αθήνα διατηρούσε ακόμη τη σημασία της, τουλάχιστον ως χώρος πολιτικής προβολής. Ας μην ξεχνάμε ότι το 334 π.Χ. η Αθήνα είναι ακόμα η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στο Αιγαίο και, τυπικά τουλάχιστον, σύμμαχος του Αλεξάνδρου (η πόλη συμμετείχε στην πανελλήνια Συμμαχία της Κορίνθου, της οποίας ο Αλέξανδρος ήταν Ηγεμών στρατηγός). Λίγο αργότερα ο Δημήτριος ο Πολιορκητής αφιέρωσε 12.000 πανοπλίες στο ίδιο ιερό.

Στην επιγραφή γίνεται σαφής αναφορά σε αυτόν ακριβώς τον πανελλήνιο χαρακτήρα της εκστρατείας, καθώς ώς αναθέτες αναφέρονται μαζί με τον Αλέξανδρο και οι όλοι οι Έλληνες εκτός από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι δεν καταδέχτηκαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία. Έτσι, μολονότι εκείνη την εποχή η Σπάρτη είναι μόνο μια σκιά του παλιού της μεγαλείου, οι σπαρτιάτες λάμπουν κυριολεκτικά με την απουσία τους. Εικοσιτρείς αιώνες αργότερα αυτό σχολιάστηκε πολύ εύστοχα από τον Καβάφη (εδώ).

Τι απέγιναν τα αναθήματα

Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές το ανάθημα αυτό χάθηκε την εποχή του τυράννου Λάχαρη, ο οποίος, πιθανώς το 295 π.Χ., λεηλάτησε όχι μόνο τον πολύτιμο οπλισμό αλλά ακόμα και αυτή την Αθηνά ξεγύμνωσε από το χρυσάφι της. Αυτό δεν τον βοήθησε ιδιαίτερα – η διάδοση της είδησης τον έκανε πανελλήνια γνωστό ως πάμπλουτο, με αποτέλεσμα (όταν αργότερα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη για να γλιτώσει από το Δημήτριο τον Πολιορκητή) να δολοφονηθεί από κλέφτες.

Τα ίχνη τους στην Ακρόπολη

Μπορεί οι ασπίδες και οι πανοπλίες να έχουν χαθεί για πάντα, αλλά είναι πιθανόν να έχει μείνει ένα ίχνος αυτού του αφιερώματος πάνω στον Παρθενώνα.

Τι εννοώ; Στην ανατολική πρόσοψη του ναού, πάνω στο επιστύλιο διακρίνονται 14 ορθογώνιες οπές, μέσα στις οποίες σώζονται ακόμα οι σύνδεσμοι. Αν κάποιος κοιτάξει λίγο πιο προσεκτικά θα διακρίνει γύρω από αυτές κυκλικά ίχνη, που ουσιαστικά είναι η επιφάνεια που ήταν καλυμμένη από την ασπίδα η οποία παρουσιάζει κάπως μικρότερη φθορά από το εκτεθειμένο μάρμαρο γύρω από αυτήν. Σε κάποιες άλλες διακρίνεται ακόμα το ίχνος της ίδιας της ασπίδας.

Τα στοιχεία

Τα σημάδια αυτά καταδεικνύουν την θέση ανάρτησης 14 ασπίδων διαμέτρου 1,25μ που αντιστοιχούν στις 14 μετόπες του ναού. Οι διαστάσεις αυτές είναι αρκετά μεγαλύτερες από τη συνηθισμένη οπλιτική ασπίδα που είχε διαστάσεις περίπου 1 μέτρο.

Στις υπόλοιπες πλευρές του ναού διακρίνονται οπές για την ανάρτηση άλλων 42 αντικειμένων, οι οποίες ανήκουν σε διαφορετικές φάσεις. Εάν ήταν και αυτά ασπίδες, η διάμετρος τους ήταν αρκετά μικρότερη και είχαν τοποθετηθεί ακριβώς πάνω από τους κίονες. Άλλοι υποστηρίζουν ότι εκεί είχαν τοποθετηθεί χρυσοί στέφανοι.

Ο Αρριανός αναφέρει 300 πανοπλίες, όχι ασπίδες. Άραγε, τα ίχνη που βλέπουμε σήμερα αντιστοιχούν σε ένα τμήμα αυτού του αφιερώματος; Αν αυτό ισχύει, τότε, μετά τη λεηλασία του Λάχαρη, πρέπει να αντικαταστάθηκαν γιατί όταν, το 61 μ.Χ., ανοίχθηκαν στην ανατολική πλευρά οπές για τα γράμματα μιας επιγραφής, έλαβαν υπόψη το χώρο που καταλάμβαναν οι ασπίδες.

Πηγή: aristotelisguidegr.wordpress.com