Με μεταλλική μελάνη γραμμένοι οι πάπυροι στην Αρχαία Ελλάδα

Μια νέα επιστημονική ανάλυση των παπύρων του Ηρακλείου (Ερκολάνο ή Ερκουλάνουμ) της Καμπανίας αποκαλύπτει ότι οι γραφείς εκείνης της εποχής -τέλος πρώτου αιώνα π.Χ. ή αρχές πρώτου αιώνα μ.Χ.- χρησιμοποιούσαν επίτηδες μελάνη που περιείχε μέταλλο και συγκεκριμένα μόλυβδο.

Η ανακάλυψη ανατρέπει τα έως τώρα δεδομένα, καθώς δείχνει ότι η χρήση της μεταλλικής μελάνης ήταν συνηθισμένη στον ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο πολύ νωρίτερα από ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες μέχρι σήμερα. Οι μελετητές των αρχαίων κειμένων θεωρούσαν ότι τα αρχαία ελληνικά και λατινικά κείμενα έως τον τέταρτο ή πέμπτο αιώνα μ.Χ. γράφονταν σε παπύρους κυρίως με οργανική μελάνη (με βάση τον άνθρακα).

Επίσης -πράγμα ακόμη πιο σημαντικό- η ανακάλυψη μπορεί να διευκολύνει τους επιστήμονες να διαβάσουν τα χειρόγραφα που ακόμη φυλάνε τα μυστικά τους, καθώς η μεταλλική μελάνη ανταποκρίνεται καλύτερα στις σύγχρονες τεχνικές απεικόνισης.

Οι πάπυροι του Ηρακλείου (Herculaneum scrolls), πολλοί εκ των οποίων αφορούν έργα ελλήνων φιλοσόφων, ανακαλύφθηκαν το 1752-54 σε αρχαιολογικές ανασκαφές στη λεγόμενη «βίλα των παπύρων» στο Ηράκλειο (Ερκολάνο) της Καμπανίας στην Ιταλία, κοντά στην Πομπηία (η βίλα καταστράφηκε μετά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.). Μερικοί σήμερα φυλάσσονται στο Ινστιτούτο της Γαλλίας στο Παρίσι. Ουσιαστικά πρόκειται για την μοναδική αρχαία ελληνο-ρωμαϊκή βιβλιοθήκη που έχει διασωθεί.

Είναι επίσης οι πρώτοι πάπυροι με ελληνική γραφή που έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Αρκετοί είναι αποτεφρωμένοι και πολλοί σε τόσο άσχημη και εύθραυστη κατάσταση, που έχει αποδειχθεί δύσκολο έως αδύνατο να ξετυλιχθούν και να διαβασθούν. Γι' αυτό πολλοί δεν έχουν ακόμη ανοιχθεί λόγω φόβου καταστροφής τους.

Οι ερευνητές από την Ιταλία και τη Γαλλία, με επικεφαλής τον Βίτο Μοτσέλα του Ινστιτούτου Μικροηλεκτρονικής & Μικροσυστημάτων του ιταλικού Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών στη Νάπολη, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), χρησιμοποίησαν μη καταστρεπτικές σύγχρονες μεθόδους για να αναλύσουν χημικά και δομικά τη μετά βίας ορατή γραφή σε δύο αποσπάσματα παπύρων. Γι' αυτό το σκοπό, η μελέτη με ισχυρές ακτίνες-Χ (100 δισεκατομμύρια φορές πιο φωτεινές από ό,τι οι ακτίνες-Χ ενός νοσοκομείου) έγινε στο Ευρωπαϊκό Σύγχροτρο στη Γκρενόμπλ.

Η ανάλυση έφερε στο φως υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου στη μελάνη (έως 84 μικρογραμμάρια ανά τετραγωνικό εκατοστό), που παραπέμπουν σε σκόπιμη χρήση μεταλλικής μελάνης. Έτσι, η χρήση της τελευταίας στον ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο τοποθετείται πλέον αρκετούς αιώνες νωρίτερα.

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιγράφει λεπτομερώς την μελάνη με βάση τον άνθρακα που χρησιμοποιείτο στην εποχή του (23-79 μ.Χ) και η οποία λαμβανόταν από αιθάλη μετά το κάψιμο ξύλων σε φούρνο. Περιστασιακή χρήση μεταλλικής μελάνης νωρίτερα, τον 2ο αιώνα π.Χ., έχει αναφερθεί μόνο για τη γραφή μυστικών μηνυμάτων, ενώ έχει ανιχνευθεί και η χρήση μετάλλου σε έναν αρχαίο αιγυπτιακό πάπυρο.

Σύμφωνα με τα έως τώρα γνωστά, η μεταλλική μελάνη υιοθετήθηκε πιο συστηματικά στις περγαμηνές μετά το 420 μ.Χ. Στη συνέχεια και έως τον Μεσαίωνα, οι μεταλλικές μελάνες έγιναν πια το βασικό μέσο γραφής.