Τα Ελγίνεια μάρμαρα και το Μουσείο Madame Tussaud

Τα Ελγίνεια μάρμαρα είναι μια μεγάλη συλλογή μεγαλοπρεπούς αρχαίας Ελληνικής γλυπτικής τέχνης. Τα μάρμαρα αφαιρέθηκαν από τον Παρθενώνα από τον λόρδο Έλγιν το 1805, όταν η Ελλάδα ήταν κάτω από τον τουρκικό ζυγό, και μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο. Τα μάρμαρα αγοράστηκαν από τη Βρετανική Κυβέρνηση το 1816 και εκτίθενται τώρα ως επιφανή έργα τέχνης στη μόνιμη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου. Τα προηγούμενα είκοσι-τριάντα χρόνια, οι έντονες προσπάθειες της Ελληνικής κυβέρνησης να ανακτήσει τα μάρμαρα και να τα ενοποιήσει με άλλα έργα τέχνης του Παρθενώνα ήταν ανεπιτυχείς.

Διάφορα επιχειρήματα, ότι τα μάρμαρα πάρθηκαν με σκοπό την προστασία τους από τους Τούρκους, ή ότι είχαν αγοραστεί, είναι εντελώς αβάσιμα, δεδομένου ότι οι νόμιμοι ιδιοκτήτες των μαρμάρων, το ελληνικό έθνος, ποτέ δεν ρωτήθηκε ή συμφώνησε να τα πωλήσει. Αυτή η ιστορία είναι μια κλασσική περίπτωση κλεπταποδοχής, που θεωρείται διεθνώς και σήμερα μια εγκληματική πράξη.

Οι περισσότεροι Άγγλοι πολιτικοί και το Βρετανικό κοινό αναγνωρίζουν την παράνομη κατοχή των μαρμάρων και σιγά-σιγά, αλλά σταθερά, η προσπάθεια για την επιστροφή των μαρμάρων στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους κερδίζει έδαφος. Όπως ισχυρίστηκα σε άλλο άρθρο μου για το ίδιο θέμα στην αγγλική γλώσσα (Clin Chem 2010;56:1042-1044), το ερώτημα τώρα δεν είναι «αν», αλλά «πότε» τα μάρμαρα θα επιστραφούν. Το ίδιο ισχύει και για άλλα έργα τέχνης που αποκτήθηκαν παράνομα από το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες, και τώρα εκτίθενται σε διάφορα μεγάλα μουσεία.

Η μόνη δυσκολία που απομένει για την επιστροφή των μαρμάρων είναι ότι το Βρετανικό Μουσείο θα χάσει το πιο εκπληκτικό έκθεμά του και οι ωραίες αίθουσές του θα μείνουν με άδεια ράφια. Κατά την τελευταία μου επίσκεψη στο Λονδίνο, και έχοντας επισκεφθεί τόσο το Βρετανικό Μουσείο όσο και το μουσείο της Madame Tussaud (MT), μου ήρθε μια ιδέα για να λυθεί αυτό το πρόβλημα (των Βρετανών) που παραμένει. Οι καλλιτέχνες του MT κατάφεραν να δημιουργήσουν πολλά κέρινα έργα με εξαιρετική ακρίβεια (Παρακαλώ δείτε τη συνημμένη φωτογραφία μου με τον Albert Einstein).

Έτσι, εισηγούμαι να αναθέσει το Βρετανικό Μουσείο στους καλλιτέχνες του MT την αναδημιουργία των Ελγινείων μαρμάρων στη μεγαλύτερη δυνατή λεπτομέρεια (συμπεριλαμβανομένου φυσικά του μεγέθους και σχήματος) και να τα τοποθετήσουν στο Βρετανικό Μουσείο. Με αυτόν τον τρόπο, το Βρετανικό Μουσείο θα μπορέσει να επιστρέψει τα πρωτότυπα στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους και, συγχρόνως, θα εξακολουθήσει να έχει τα ίδια εκθέματα να λάμπουν στις όμορφες αίθουσές του.

Με βάση αυτά που έχω δει στο Μουσείο MT, θα είναι δύσκολο για οποιονδήποτε να διακρίνει τη διαφορά των πρωτότυπων απο τα πανομοιότυπα κέρινα. Μια σημείωση για την ιστορία των μαρμάρων, την μακρά εξορία δύο αιώνων και τον επαναπατρισμό τους, θα δημιουργήσει, χωρίς αμφιβολία, αισθήματα σεβασμού για αυτή τη γενναιόδωρη κίνηση του βρετανικού κράτους. Όσοι ενδιαφέρονται να δουν τα πρωτότυπα, θα μπορούν να το κάνουν όταν επισκέπτονται το εξίσου εκπληκτικό μουσείο της Ακρόπολης στην Ελλάδα.

Παρεμπιπτόντως, να σημειώσω ότι αυτή δεν θα είναι η πρώτη φορά που έργα τέχνης και πολιτισμού επιστρέφονται μετά από μακρό χρονικό διάστημα στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Το 2016 oι Ηνωμένες Πολιτείες επέστρεψαν στην Ινδία διακόσια έργα τέχνης αξίας άνω των εκατό εκατομμυρίων δολλαρίων. Όπως και τα Ελγίνεια μάρμαρα, αυτά τα έργα είχαν κλαπεί από διάφορους θρησκευτικούς χώρους και μεταφέρθηκαν παρανόμως στην Αμερική. Ο Πρόεδρος Ομπάμα δήλωσε ότι είναι τιμή του να επιστρέψει τα κλεμμένα έργα σε αυτούς στους οποίους ανήκουν.

Μια παρόμοια λύση θα μπορούσε να υιοθετηθεί και από άλλα μουσεία που διαθέτουν (παράνομα) και άλλα αριστουργήματα από την Ελλάδα (όπως το Λούβρο), και άλλες χώρες. Σε μια εποχή όπου η δικαιοσύνη και η λογική πρέπει να είναι οι κατευθυντήριες αρχές για την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων, η έκθεση κλεμμένων αντικειμένων σε μεγάλα διεθνή μουσεία προσβάλλει, δεν προβάλλει, εκείνους που το κάνουν. Η πράξη γίνεται ακόμα πιο αλγεινή όταν αναλογιστούμε ότι οι κλοπές έγιναν κάτω από συνθήκες αδυναμίας μιας χώρας υπό κατοχή, όπως ακριβώς συνέβη στην Ελλάδα το 1805.

Ελευθέριος Διαμαντής, Καθηγητής της Εργαστηριακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, επικεφαλής της Κλινικής Βιοχημείας στα νοσοκομεία Mount Sinai και University Health Network