Πυθέας ο Μασσαλιώτης και η Θούλη

Πρόσφατα Γάλλοι οπαδοί της Μαρσέιγ, ανάρτησαν  ένα τεράστιο πανό, στο κέντρο του οποίου απεικονιζόταν ένας αρχαίος Έλληνας, ο Πυθεάς. Επάνω της ήταν γραμμένο σε το σύνθημα "NE RENIONS PAS L'ORIGINE DE NOTRE VILLE" «Εμείς δεν αρνούμαστε την (Ελληνική) καταγωγή της πόλης μας». Οι οπαδοί της Μαρσέιγ, υπενθύμισαν με αυτό τον τρόπο, τις Ελληνικές ρίζες της Μασσαλίας, που ιδρύθηκε από τους Φωκαείς το 600 π.Χ. Ας δούμε λοιπόν ποιός ήταν ο Πυθέας.

Ανάμεσα στις αποικίες που ίδρυσαν οι Έλληνες ναυτικοί σε όλη τη Μεσόγειο ήταν η Μασσαλία, στη σημερινή Γαλλία. Η πόλη άκμαζε χάρη στο θαλάσσιο και χερσαίο εμπόριο. Από τη Μασσαλία, οι έμποροι έστελναν στο βορρά μεσογειακά προϊόντα—κρασί, λάδι και μπρούντζινα αντικείμενα—και από το βορρά προμηθεύονταν ακατέργαστα μέταλλα και ήλεκτρο. Αναμφίβολα, οι Μασσαλιώτες ενδιαφέρονταν για τις πηγές αυτών των αγαθών. Ως εκ τούτου, περίπου το 320 Π.Κ.Χ., ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης ξεκίνησε να γνωρίσει ο ίδιος εκείνους τους μακρινούς βόρειους τόπους.

Κατά την επιστροφή του, ο Πυθέας έκανε μια περιγραφή των ταξιδιών του στο έργο με τίτλο Τα Περί Ωκεανού. Μολονότι το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο του βιβλίου του δεν υπάρχει πια, αποσπάσματα του έργου του παρέθεσαν 18 τουλάχιστον αρχαίοι συγγραφείς. Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν ότι ο Πυθέας περιέγραψε προσεκτικά τις θάλασσες, τις παλίρροιες, τη γεωγραφική θέση και τους πληθυσμούς των περιοχών τις οποίες επισκέφτηκε.

Επίσης, χρησιμοποιούσε το μήκος της σκιάς του γνώμονα, δηλαδή ενός κατακόρυφου στύλου, για να μετρήσει τη γωνία που σχηματίζει ο μεσημεριανός ήλιος με τον ορίζοντα μια δεδομένη ημερομηνία, και από αυτό υπολόγιζε πόσο βόρεια είχε φτάσει. Ο ίδιος ο Πυθέας είχε επιστημονικές αναζητήσεις. Ωστόσο, κύριος σκοπός του ταξιδιού του δεν θα ήταν ασφαλώς η επιστημονική εξερεύνηση. Μάλιστα, κάποιοι μελετητές πιθανολογούν ότι το ταξίδι αυτό εκπονήθηκε και χρηματοδοτήθηκε από τους οικονομικούς παράγοντες της Μασσαλίας, οι οποίοι τον έστειλαν να βρει μια θαλάσσια οδό προς εκείνες τις μακρινές ακτές από όπου ήξεραν ότι μπορούσαν να προμηθευτούν ήλεκτρο και κασσίτερο.
Πού πήγε, λοιπόν, ο Πυθέας;

Προτομή του Πυθέα στην Μασσαλία

Στη Βρετάνη, και την μυστηριώδη Θούλη

Φαίνεται ότι ο Πυθέας περιέπλευσε την Ιβηρία και συνέχισε προς το βορρά, παραπλέοντας τις ακτές της Γαλατίας ως τη Βρετάνη, όπου και βγήκε στη στεριά. Αυτό το ξέρουμε επειδή μια από τις μετρήσεις της γωνίας του ήλιου πάνω από τον ορίζοντα—την οποία πιθανότατα έκανε στην ξηρά—ταιριάζει με μια τοποθεσία της βόρειας Βρετάνης.

Οι κάτοικοι της Βρετάνης ήταν πεπειραμένοι ναυπηγοί και ναυτικοί, οι οποίοι είχαν εμπορικές σχέσεις με τη Βρετανία. Η Κορνουάλη, το νοτιοδυτικό άκρο της Βρετανίας, είχε άφθονο κασσίτερο, βασικό συστατικό του μπρούντζου, και προς τα εκεί κατευθύνθηκε στη συνέχεια ο Πυθέας. Στην έκθεσή του περιέγραψε το μέγεθος και το σχεδόν τριγωνικό σχήμα της Βρετανίας, πράγμα που υποδηλώνει ότι πρέπει να έκανε τον περίπλου του νησιού.

Μολονότι μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν όσον αφορά την ακριβή διαδρομή που ακολούθησε ο Πυθέας, πιθανότατα έπλευσε ανάμεσα στη Βρετανία και στην Ιρλανδία και αποβιβάστηκε στο νησί Μαν, το γεωγραφικό πλάτος του οποίου αντιστοιχεί στη δεύτερη μέτρηση που έκανε υπολογίζοντας τη γωνία του ήλιου. Η τρίτη μέτρηση ίσως έγινε στο νησί Λιούις, στις Εξωτερικές Εβρίδες, ανοιχτά των δυτικών ακτών της Σκωτίας. Από εκεί, πιθανόν να κατευθύνθηκε προς τα νησιά Όρκνι, βόρεια της Σκωτίας. Αυτό προκύπτει από την περιγραφή του που παραθέτει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, στην οποία αναφέρει ότι το συγκεκριμένο σύμπλεγμα αποτελούνταν από 40 νησιά.

Ο Πυθέας έγραψε ότι, έπειτα από ταξίδι έξι ημερών βόρεια της Βρετανίας, βρίσκεται μια χώρα που ονομάζεται Θούλη. Την ανακάλυψε τον 4ο αιώνα π.Χ., και έγραψε πως ήταν εκεί όπου ο ήλιος ούτε ανατέλλει ούτε δύει. Αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς λένε ότι ο Πυθέας περιέγραψε τη Θούλη ως τη χώρα του ήλιου του μεσονυκτίου. Ακόμη μία μέρα ταξίδι από εκεί, έγραψε, οδηγούσε το θαλασσοπόρο στο μέρος όπου η θάλασσα ήταν «παγωμένη».

Τα ταξίδια του Πυθεά

Η Θούλη σήμερα βρίσκεται στην Γροιλανδία, η οποία είναι το μεγαλύτερο νησί του κόσμου με έκταση 2.175.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Βρίσκεται ανάμεσα στο Βόρειο Ατλαντικό και στον Αρκτικό   ωκεανό και ανήκει στη Δανία (Υπάρχει εκεί μεγάλη Αμερικάνικη βάση).

Προφανώς, ο Πυθέας επέστρεψε στη Βρετανία ακολουθώντας ως επί το πλείστον την ίδια διαδρομή, και έπειτα ολοκλήρωσε τον περίπλου εκείνου του νησιού. Δεν γνωρίζουμε αν εξερεύνησε περαιτέρω τις ακτές της βόρειας Ευρώπης προτού επιστρέψει στη Μεσόγειο. Σε κάθε περίπτωση, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος παραθέτει από τον Πυθέα αναγνωρίζοντάς τον ως αυθεντία για τις περιοχές που παρήγαν ήλεκτρο. Οι αρχαίοι προμηθεύονταν αυτό το πολύτιμο υλικό από τη Γιουτλάνδη, μέρος της σημερινής Δανίας, και από τις νότιες ακτές της Βαλτικής Θάλασσας. Φυσικά, ο Πυθέας θα μπορούσε να είχε μάθει για αυτές τις περιοχές σε οποιοδήποτε λιμάνι της ανατολικής Βρετανίας. Επιπλέον, από όσο γνωρίζουμε, δεν ισχυρίστηκε ότι τις επισκέφτηκε ο ίδιος.

Το επόμενο γνωστό πρόσωπο από τη Μεσόγειο που περιέγραψε τη μετάβασή του στη Βρετανία είναι ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος πάτησε το πόδι του στις νότιες περιοχές αυτού του νησιού το 55 Π.Κ.Χ. Γύρω στο 6 Κ.Χ., άλλες ρωμαϊκές αποστολές είχαν φτάσει μέχρι και τη βόρεια Γιουτλάνδη.