Η Κίνα, η Αρχαία Ελλάδα και το μέλλον της φιλοσοφίας

Την ώρα που στην Ελλάδα μειώνονται οι ώρες διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών και στη Δύση καταργούνται σχολές ανθρωπιστικών επιστημών, η Κίνα δείχνει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και πολιτιστική κληρονομιά. Μάλιστα, το Πεκίνο φαίνεται διατεθειμένο να αναλάβει πρωτοβουλίες για τη διάσωσή της.

Το Νοέμβριο του 2024, η Κίνα διοργάνωσε ένα εντυπωσιακό Παγκόσμιο Συνέδριο Κλασικών Σπουδών με τη συμμετοχή εκατοντάδων ερευνητών από όλο τον κόσμο. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ έστειλε προσωπικό χαιρετισμό, ενώ φημολογούνταν ότι θα έδινε το «παρών». Εκεί ανακοινώθηκε η ίδρυση ερευνητικού κέντρου στην Αθήνα για τη μελέτη της ελληνικής αρχαιότητας, σε συνεργασία με δεκάδες διεθνή ακαδημαϊκά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.

Η πολιτιστική διπλωματία του Πεκίνου καταγράφει εντυπωσιακή δραστηριότητα, γεγονός που δεν περνά απαρατήρητο από αναλυτές όπως ο Μπρους Κλαρκ (The Economist), ο οποίος τονίζει και τη γεωπολιτική σημασία της Κίνας στην Ελλάδα – ειδικά μετά την απόκτηση του ελέγχου του λιμανιού του Πειραιά.

Η συνεργασία μεταξύ ελληνικών και κινεζικών πανεπιστημίων έχει ήδη ξεκινήσει, με κοινά ερευνητικά προγράμματα και ανταλλαγές επιστημόνων. Ωστόσο, αυτό το ενδιαφέρον έχει και ιδεολογικές προεκτάσεις.

Η καθηγήτρια Σέιντι Μπαρτς από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο επισημαίνει ότι στην Κίνα η αρχαία ελληνική φιλοσοφία χρησιμοποιείται επιλεκτικά, άλλοτε ως εργαλείο κατανόησης της Δύσης και άλλοτε για να προβληθούν πολιτικά μοντέλα διαφορετικά από τη δημοκρατία. Για παράδειγμα, αποσπάσματα του Πλάτωνα που ασκούν κριτική στη δημαγωγία, φαίνεται να έχουν ιδιαίτερη απήχηση στους Κινέζους διανοουμένους.

Ο καθηγητής Tongdong Bai, μελετητής του Πλάτωνα στο Πανεπιστήμιο Fudan, υποστηρίζει ότι οι ελίτ είναι πιο ικανές να διασφαλίσουν την κοινωνική ευημερία από ό,τι η μαζική συμμετοχή του λαού – μια άποψη που φαίνεται να συμβαδίζει με το κινεζικό πολιτικό σύστημα.

Η ανησυχία, όπως σημειώνει ο Κλαρκ, είναι αν η Κίνα –ως χώρα με περιορισμούς στην πνευματική ελευθερία– θα χρησιμοποιήσει την αρχαία ελληνική σκέψη επιλεκτικά, αποκλείοντας τις δημοκρατικές ή ελευθεριακές διαστάσεις της. Υπενθυμίζει ότι και οι ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο εργαλειοποίησαν την Αρχαία Αθήνα ως παράδειγμα δημοκρατίας απέναντι στον σοβιετικό αυταρχισμό.

Το κινεζικό ενδιαφέρον, λοιπόν, προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα στους υποστηρικτές των κλασικών σπουδών. Αν καταφέρει να προστατεύσει τη μελέτη της αρχαίας σοφίας από την υποβάθμιση που δέχεται στη Δύση, ίσως αποδειχθεί σωτήριο. Αν, όμως, μετατραπεί σε όχημα πολιτικής προπαγάνδας, τότε εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον της φιλοσοφικής και ιστορικής έρευνας.