Οι δέκα σημαντικότερες εικόνες από το Φωτογραφικό Αρχείο του ΕΑΜ

Με αφορμή τις εργασίες συντήρησης και ψηφιοποίησης, η υπεύθυνη του αρχείου μιλά για τον φωτογραφικό θησαυρό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η δρ Μαρία Χιδίρογλου, αρχαιολόγος-επιμελήτρια στο Τμήμα Συλλογών Αγγείων, Μικροτεχνίας και Έργων Μεταλλοτεχνίας και υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ), με αφορμή τις προκαταρκτικές εργασίες συντήρησης, καταγραφής και ψηφιοποίησης του υλικού του Φωτογραφικού Αρχείου που οργανώνονται συστηματικά πλέον, μίλησε στο LiFO.gr για την ιστορία του και επέλεξε δέκα από τις σημαντικότερες φωτογραφίες που περιλαμβάνει.

«Το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου είναι από τα παλαιότερα και πλουσιότερα αρχεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Συνολικά, περιλαμβάνει έναν αριθμό γυάλινων φωτογραφικών πλακών, ασπρόμαυρα και έγχρωμα αρνητικά, έγχρωμες διαφάνειες, εκτυπωμένες φωτογραφίες, πόστερ και ψηφιακά αρχεία στα οποία αποτυπώνονται κυρίως τα αρχαία που φυλάσσονται στο Μουσείο. Οι φωτογραφικές λήψεις που αποτυπώθηκαν στις γυάλινες πλάκες χρονολογούνται από το τέλος του 19ου μέχρι και το πρώτο τρίτο του 20ού αιώνα. Οι περισσότερες απεικονίζουν αρχαιότητες των συλλογών του Μουσείου και ένας μικρός αριθμός από αυτές φωτογραφικές λήψεις τοπίων, καθώς και ανασκαφών που διενεργήθηκαν κατά τα τέλη του 19ου και τον πρώιμο 20ό αιώνα. Οι λήψεις που αποτυπώθηκαν σε πλαστικού τύπου φιλμ και εκτυπωμένες φωτογραφίες απεικονίζουν σχεδόν στο σύνολό τους αρχαιότητες του Μουσείου και καλύπτουν όλο τον υπόλοιπο 20ό αιώνα. Ο αριθμός των αρνητικών γυάλινου ή πλαστικού τύπου και των διαφανειών (slides), καθώς και των εκτυπωμένων φωτογραφιών ανέρχεται, κατ' εκτίμηση, σε περίπου 260.000 δείγματα» αναφέρει η κ. Χιδίρογλου. «Το υλικό αποτελεί πολύτιμη κιβωτό με απεικονίσεις των αρχαίων του Μουσείου κατά τα χρόνια εισαγωγής τους σε αυτό αλλά και όψεων της Αθήνας και άλλων πόλεων της Ελλάδας» συμπληρώνει.

Από το 2005 και μετά, νέες ψηφιακές φωτογραφικές λήψεις καλύπτουν τις ανάγκες του Μουσείου. Παράλληλα με τη χρήση του ψηφιακού αρχείου σταδιακά ψηφιοποιείται από το Μουσείο μέρος του αναλογικού αρχειακού υλικού. Οι πρώτες εργασίες σύγχρονης συντήρησης και ψηφιοποίησης των γυάλινων πλακών του Φωτογραφικού Αρχείου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ξεκίνησαν κατά τα έτη 2010-2014 με τη βοήθεια εξειδικευμένων συντηρητών και την κατάλληλη αρχαιολογική και αρχειακή τεκμηρίωση. Με στόχο την αναβάθμιση των υπηρεσιών του αρχείου, τη βελτίωση των συνθηκών αποθήκευσης και τη βέλτιστη προληπτική συντήρηση των τεκμηρίων εκπονείται μελέτη σε συνεργασία με τη δρα Γεωργιάννα Μωραΐτου, προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης, Χημικών και Φυσικών Ερευνών & Αρχαιομετρίας του Μουσείου, και την κ. Εύη Σταμούλη, συντηρήτρια Φωτογραφικού Υλικού του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας. Με την προτροπή της δρος Μαρίας Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου, διευθύντριας του ΕΑΜ, το 2016 ξεκίνησε μια σειρά εκθέσεων με φωτογραφικό υλικό του Αρχείου στο Καφέ του Μουσείου, ώστε να γίνει περισσότερο γνωστό το περιεχόμενό του.

10 σημαντικές φωτογραφίες*

Επιλέχθηκαν δέκα αντιπροσωπευτικές ψηφιοποιημένες γυάλινες ασπρόμαυρες πλάκες, αρνητικά και εκτυπώσεις από την περίοδο της γέννησης της αρχαιολογικής φωτογραφίας στην Ελλάδα. Απεικονίζουν ανασκαφές και ιστορίες της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και των αρχαιολόγων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Αθήνα. Γενική άποψη, με τη σημερινή Βουλή. Εκτύπωση επιστολικού δελταρίου, αρχές 20ού αιώνα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Ακρόπολη Αθηνών. Άποψη της δυτικής πλευράς του Παρθενώνα. Ύστερος 19ος-πρώιμος 20ός αιώνας. Εκτύπωση επιστολικού δελταρίου. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Άποψη της Ρωμαϊκής Αγοράς από τα δυτικά. Αριστερά, το Ωρολόγιον του Ανδρονίκου Κυρρήστου. Εκτύπωση επιστολικού δελταρίου, αρχές 20ού αιώνα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Ελευσίνα. Ιερό της Δήμητρας, γενική άποψη, αρχές 20ού αιώνα. Γυάλινη φωτογραφική πλάκα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Ερέτρια. Τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα Δαφνηφόρου, αρχές 20ού αιώνα. Γυάλινη φωτογραφική πλάκα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Το πλοίο «Μυκάλη» στα Αντικύθηρα, 1900-1901. Περίοδος πρώτης έρευνας του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Γυάλινη φωτογραφική πλάκα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 1940-1941. Απόκρυψη και προστασία αρχαιοτήτων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Απόκρυψη μαρμάρινων γλυπτών σε λάκκο σε αίθουσα του Μουσείου. Διακρίνονται η ερμαϊκή στήλη (αρ. ευρ. 385) του κοσμητού Σωσιστράτου, το άγαλμα Αφροδίτης (αρ. ευρ. 3524) τύπου Συρακουσών, το άγαλμα άνδρα (αρ. ευρ. 1828) των αρχών του 1ου αιώνα π.Χ. από τη Δήλο, το γυναικείο καθιστό άγαλμα από τη Ρήνεια (αρ. ευρ. 380) του 2ου αιώνα π.Χ., καθώς και τα αγάλματα Ερμή (αρ. ευρ. 241) από το Αίγιο και την Τροιζήνα (αρ. ευρ. 243), της ρωμαϊκής περιόδου, αντίγραφα κλασικών και υστεροκλασικών πρωτοτύπων. Πλαστικό αρνητικό και εκτύπωση. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 1940-1941. Απόκρυψη του αγάλματος κούρου (αρ. ευρ. 2720), των χρόνων γύρω στο 600 π.Χ., από το Σούνιο, κάτω από το δάπεδο της αίθουσας όπου ήταν τοποθετημένος. Πλαστικό αρνητικό και εκτύπωση. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Μία από τις πρώτες λήψεις αντιπροσωπευτικού αρχαίου του Μουσείου. Ύστερος 19ος-πρώιμος 20ός αιώνας. Μαρμάρινο αγαλμάτιο Αθηνάς (αρ. ευρ. 129). Έργο του 1ου μισού του 3ου αιώνα μ.Χ. που αντιγράφει τη μορφή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου του Φειδία, το οποίο στήθηκε στον Παρθενώνα το 447 π.Χ. Βρέθηκε στο Βαρβάκειο Λύκειο στην Αθήνα το 1880. Εκτύπωση. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Μία από τις πρώτες λήψεις αντιπροσωπευτικού αρχαίου του Μουσείου. 1937 ή λίγο μετά. Ανάγλυφη επιτύμβια στήλη (αρ. ευρ. 3790) της Φυλονόης (όπως αναφέρεται στην επιγραφή στο επιστύλιο), που παριστάνεται καθιστή. Μια θεραπαινίδα ή μέλος του οίκου πλησιάζει την καθιστή μορφή, κρατώντας στα χέρια μικρό παιδί. Γύρω στα 370-360 π.Χ. Βρέθηκε το 1937 στην περιοχή όπου βρίσκεται το σημερινό Ψυχικό. Γυάλινη φωτογραφική πλάκα. Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

*Οι αρχειακές λήψεις πραγματοποιήθηκαν από φωτογράφους που συνεργάστηκαν με αρχαιολόγους του Μουσείου ή ανέλαβαν εργασίες από αυτούς, όπως οι Αδελφοί Ρωμαΐδη, ο Ε. Χαλκιόπουλος, πολύ μεταγενέστερα ο Αθ. Μηλιαράκης κ.ά., και η τεκμηρίωση του υλικού με καταγραφή των ονομάτων τους αποτελεί έναν από τους στόχους των εργασιών ανάδειξης του Αρχείου. Η αρχαιολόγος κ. Ελ. Μωράτη, υπεύθυνη του Αρχείου μέχρι το 2009, πρόσφερε πληροφορίες για το θέμα της ταύτισης υλικού του ύστερου 20ού αιώνα. Ο κ. Ελ. Α. Γαλανόπουλος είναι ο σημερινός φωτογράφος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και ο κ. Δ. Γιαλούρης ο προκάτοχός του σε αυτήν τη θέση.

Βιβλιογραφία

Clairmont C.W., 1993. Classical Attic Tombstones, Kilchberg. Καλτσάς Ν., 2007. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα, Ίδρυμα Λάτση.
Καλτσάς Ν., Βλαχογιάννη Έ., Μπούγια Π., 2012. Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός, Αθήνα.
Karouzou S., 1974 [1968]. National Archaeological Museum, Collection of Sculpture, Athens.
Καρούζου Σ., 2000. Το Εθνικό Μουσείο από το 1941, Το Μουσείον 1 (2000), 5-14.
Κόκκου Α., 2009 [1977]. Η μέριμνα για τις αρχαιότητες στην Ελλάδα και τα πρώτα Μουσεία, Αθήνα.
Κουρουνιώτης Κ., 1899. Ἀνασκαφαί Ἐρετρίας, ΠΑΕ 1899, 16, 34-37.
Κουρουνιώτης Κ., 1900. Ἀνασκαφαί ἐν Ἐρετρίᾳ, ΠΑΕ 1900, 14-15, 53-56.
Κουρουνιώτης Κ., 1902. Τὰ εὑρήματα τοῦ ναυαγίου τῶν Ἀντικυθήρων, ΑΕ 1902, 146-174.
Κουρουνιώτης Κ., 1910. Ἀνασκαφή Ἐρετρίας, ΠΑΕ 1910, 61-62, 267-269.
Κουρουνιώτης Κ., 1911. Ἔκθεσις τῶν πεπραγμένων τῆς Ἑταιρείας, ΠΑΕ 1911, 56-57.
Λαγογιάννη Μ., 2016. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ένα περιπετειώδες χρονικό, Διάλεξη, Ιανός, 28-06-2016, online εδώ.
Παπαγγελή Κ., 2002. Ελευσίνα: Ο αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο, Αθήνα, Ίδρυμα Λάτση.
Πασχαλίδης Κ., 2016. Η ίδρυση και οι περιπέτειες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ένα συνοπτικό χρονικό με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη θεμελίωσή του (1866-2016), online εδώ.
Πετράκος Β.Χ., 2011. Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Οι αρχαιολόγοι και οι ανασκαφές, 1837-2011, Αθήνα.
Πετράκος Β.Χ., 2012. Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944, Αθήνα.
Χιδίρογλου Μ., 2015. Αθήνα και Αττική. 19ος έως πρώιμος 20ός αιώνας. Ματιές σε μνημεία και ανασκαφές μέσα από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, στο Μ. Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου – Θ. Κουτσογιάννης (επιμ.), Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια. Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος-19ος αιώνας, Κατάλογος Έκθεσης, Αθήνα 2015, 382-403.