Περίανδρος ο Κορίνθιος - Ο σοφός τύραννος

Περίανδρος ο Κορίνθιος περίπου 667-587 π.X.

Ο Περίανδρος ήταν γιος του Κύψελου, πρώτου τυράννου της Κορίνθου, ο οποίος όφειλε το όνομά του στο γεγονός ότι, όταν ήταν βρέφος, η μητέρα του Λάβδα τον είχε κλείσει σε ένα κιβώτιο (κυψέλη) για να τον σώσει από τους Βακχιάδες που κυβερνούσαν τότε την Κόρινθο. Οι Βακχιάδες, στο γένος των οποίων ανήκε και η μητέρα του Κύψελου, φοβούνταν ότι, σύμφωνα με δελφικό χρησμό, το βρέφος αυτό, όταν θα ανδρωνόταν, θα τους ανέτρεπε και θα τους έπαιρνε την εξουσία.

Ο χρησμός βγήκε αληθινός. Ο Κύψελος ανέτρεψε τους Βακχιάδες και διετέλεσε τύραννος της Κορίνθου επί 30 χρόνια. Παρ' ότι τύραννος, ο Κύψελος φαίνεται ότι ήταν δημοφιλής και δεν χρησιμοποιούσε προσωπική φρουρά.

Τα καλύτερα βλαστάρια

Όταν πέθανε ο Κύψελος, το 627 π.X., τον διαδέχθηκε ο Περίανδρος, ο οποίος αποδείχθηκε ευφυέστερος του πατέρα του αλλά και ασύγκριτα σκληρότερος. Αντίθετα από τον Κύψελο, ο Περίανδρος διατηρούσε προσωπική φρουρά 300 δορυφόρων (έφεραν δόρυ) και για να παραμείνει στην εξουσία εφήρμοσε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό τη συμβουλή που του έδωσε - εν είδει παραβολής - ο τύραννος της Μιλήτου Θρασύβουλος.

Ο Ηρόδοτος αφηγείται ότι ο Περίανδρος έστειλε κάποιον έμπιστό του στον Θρασύβουλο για να του ζητήσει τη συμβουλή του σχετικά με την επιτυχία της τυραννίδας του. Ο Θρασύβουλος πήρε τον απεσταλμένο του Περίανδρου σε ένα χωράφι με σπαρτά και, χωρίς να βγάλει κουβέντα από το στόμα του, με ένα ραβδί άρχισε να χτυπά και να τσακίζει όλους τους μεγαλύτερους και ευρωστότερους βλαστούς. Ύστερα από αυτή την παράξενη βόλτα στο χωράφι ο απεσταλμένος του Περίανδρου ρώτησε τον Θρασύβουλο να του πει τι παράγγελνε στον αφέντη του. Και ο τύραννος της Μιλήτου του απάντησε ότι έπρεπε να αφηγηθεί στον κύριό του τη βόλτα τους στο χωράφι.

Πράγματι, επιστρέφοντας στην Κόρινθο, ο απεσταλμένος αφηγήθηκε στον Περίανδρο το περιστατικό. Ο Περίανδρος κατάλαβε αμέσως τι εννοούσε ο Θρασύβουλος και θανάτωσε όλους τους πλέον προβεβλημένους πολίτες της Κορίνθου εξοντώνοντας έτσι όλους τους πιθανούς ανταγωνιστές του.

Βίαιος με τους πάντες

H σκληρότητα και η αγριότητα του Περίανδρου δεν είχαν όρια. Φαίνεται ότι, είτε με κλωτσιές είτε γκρεμίζοντάς την από μια σκάλα, σκότωσε και την ίδια του τη σύζυγο, τη Λυσιδίκη, κόρη του τυράννου της Επιδαύρου Προκλέους, την οποία ο ίδιος αποκαλούσε Μέλισσα. Στη συνέχεια, κατά την αφήγηση του Διογένη Λαέρτιου, έκαψε ζωντανές τις παλλακίδες του, οι οποίες είχαν κατηγορήσει άδικα τη Μέλισσα και, εξαγριώνοντάς τον, τον είχαν κάνει συζυγοκτόνο.

Από τη Μέλισσα ο Περίανδρος είχε δύο γιους, τον Κύψελο και τον Λυκόφρονα. Ο Κύψελος ήταν καθυστερημένος πνευματικά αλλά ο Λυκόφρων ήταν ένας ευφυής και ευαίσθητος νέος ο οποίος, μετά τον θάνατο της μητέρας του, έφυγε και πήγε στον παππού του, τον Προκλέα, με τη βοήθεια του οποίου αποπειράθηκε να εγκαταστήσει δική του τυραννίδα σε μια περιοχή της Κορινθίας κοντά στην Επιδαυρία. Ο Περίανδρος φυσικά δεν το δέχθηκε αυτό και εξεστράτευσε εναντίον του πεθερού του, τον ανέτρεψε και προσάρτησε την Επίδαυρο στην επικράτειά του. Τον Λυκόφρονα τον έστειλε στην Κέρκυρα, όπου στο παρελθόν οι κάτοικοι του νησιού είχαν σκοτώσει τον ετεροθαλή αδελφό του Λυκόφρονα Νικόλαο, καρπό εξωσυζυγικής σχέσης του Περίανδρου, όπως ήταν και οι δύο άλλοι γιοι του Περίανδρου, ο Ευαγόρας και ο Γόργος.

Προς το τέλος της ζωής του και αφού όλοι οι άλλοι γιοι του είχαν πεθάνει, ο Περίανδρος προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τον Λυκόφρονα και να τον ονομάσει διάδοχό του. Μαντεύοντας όμως την επιθυμία του Περίανδρου οι Κερκυραίοι σκότωσαν τον Λυκόφρονα. Έξαλλος ο Περίανδρος κυρίεψε το νησί, σκότωσε τους πρωταιτίους και πήρε 300 νέους αριστοκρατικών οικογενειών και τους έστειλε στη Λυδία για να ευνουχιστούν. Καθώς όμως το πλοίο με τους άτυχους νέους πλησίαζε στη Σάμο, η Ηρα εισάκουσε τις παρακλήσεις τους και έστειλε τους Σαμιώτες να τους σώσουν.

Επίλυση προβλημάτων

Ωστόσο, παρά την επιβολή και διατήρηση της εξουσίας του με υπερβολική αγριότητα, ο Περίανδρος φαίνεται ότι υπήρξε φωτισμένος ηγέτης και στην εποχή του η Κόρινθος γνώρισε μεγάλη ακμή. Στο κοινωνικό επίπεδο ο Περίανδρος έλαβε μέτρα που αποσκοπούσαν κυρίως στην εκτόνωση των κοινωνικών εντάσεων, οι οποίες ήταν ενδημικές σε όλες γενικώς τις ελληνικές πόλεις της αρχαϊκής εποχής. Για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος ο Περίανδρος συνέχισε την αποικιακή πολιτική του πατέρα του Κύψελου ιδρύοντας στη Βόρεια Ήπειρο την Απολλωνία και στη Χαλκιδική την Ποτίδαια. Εξάλλου και η κατάκτηση της Κέρκυρας αποσκοπούσε στη διευκόλυνση του εμπορίου με τα ιταλικά και τα σικελικά παράλια.

Παράλληλα ο Περίανδρος προστάτευσε τους μικροκαλλιεργητές απαγορεύοντας στους πλουσίους να αγοράζουν καινούργιους δούλους και να τους χρησιμοποιούν χωρίς περιορισμούς στην καλλιέργεια των κτημάτων τους αυξάνοντας υπερβολικά τη δική τους παραγωγή. Από την άλλη, απαγόρευσε στους αγρότες να εγκαθίστανται στην πόλη ούτως ώστε να μπορεί να χρησιμοποιεί τον φτωχό αστικό πληθυσμό στα οικοδομικά έργα που είχε προγραμματίσει. Με τον τρόπο αυτόν εξισορρόπησε αρκετά ικανοποιητικά το βιοτικό επίπεδο τόσο των αγροτών όσο και της κατώτερης τάξης της πόλης.

Τεχνικά έργα

Ο Περίανδρος δημιούργησε το υδραγωγείο της πόλης εκμεταλλευόμενος το νερό της πηγής Πειρήνης, προσπάθησε να ανοίξει τον Ισθμό αλλά τα μέσα της εποχής δεν του το επέτρεψαν και γι' αυτό κατασκεύασε τον Δίολκο. Ο Δίολκος κατασκευάστηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.X. Ήταν ένας δρόμος που χρησίμευε για τη μεταφορά των πλοίων από τη μία πλευρά του Ισθμού στην άλλη. Με τον τρόπο αυτόν αξιοποίησε τα λιμάνια των κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και αύξησε τη ναυτική δύναμη και το εμπόριο της Κορίνθου. Τα έσοδα από τους δασμούς των εμπορευμάτων στα κορινθιακά λιμάνια ήταν τόσο μεγάλα ώστε ο Περίανδρος δεν επέβαλε κανέναν άλλον φόρο στους υπηκόους του.

Καλύτερη η δημοκρατία

Με τα πολιτικά αυτά μέτρα η Κόρινθος ανθούσε και ο Περίανδρος, δημιουργώντας φιλικές σχέσεις με διαφόρους ισχυρούς ηγεμόνες - από τον Θρασύβουλο της Μιλήτου και τον βασιλιά της Λυδίας Αλυάττη ως τον φαραώ της Αιγύπτου Ψαμμήτιχο B', του οποίου το όνομα έδωσε στον ανιψιό και τελικά διάδοχό του -, εδραίωσε τη φήμη του ως ευφυούς και φωτισμένου ηγεμόνα. Ιδιαίτερα η πρακτική σοφία του Περίανδρου που βρήκε εφαρμογή στις διαιτησίες για την επίλυση διαφορών μεταξύ άλλων ελληνικών πόλεων τον κατέταξε ανάμεσα στους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας. Ο Πλάτων ωστόσο στην Πολιτεία του, κρίνοντας το καθεστώς της τυραννίδας, δεν θεωρεί τον Περίανδρο και τόσο σοφό.

Κατά την τυραννίδα του Περίανδρου άνθησαν τα γράμματα και οι τέχνες. Τα κορινθιακά κεραμικά έγιναν διάσημα σε όλη τη Μεσόγειο και ο ποιητής Αρίων, ο οποίος λέγεται ότι τελειοποίησε τον διθύραμβο, έφυγε από τη γενέτειρά του Λέσβο και εγκαταστάθηκε στην Αυλή του Περίανδρου. Ο ίδιος ο Περίανδρος φαίνεται ότι έγραψε 2.000 στίχους σε ελεγειακό μέτρο με τον τίτλο Υποθήκες στον ανθρώπινο βίο. Εξάλλου του αποδίδονται διάφορα αποφθέγματα, όπως «Μελέτα το παν», «Καλόν ησυχία» αλλά επίσης και το «Δημοκρατία κρείττον τυραννίδος».

Ο Περίανδρος πέθανε από φυσικό θάνατο στα 80 του περίπου χρόνια έχοντας παραμείνει στην εξουσία 40. Όλοι οι γιοι του πέθαναν πριν από αυτόν και έτσι τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Ψαμμήτιχος, ο οποίος όμως πολύ γρήγορα ανατράπηκε και η Κόρινθος απαλλάχθηκε από τους τυράννους.

Τα κατωτέρω διασωθέντα αποφθέγματα που κατά τους αρχαίους αποδίδονται στον Περίανδρο τον Κορίνθιο κατά αλφαβητική σειρά:

«Ἀγαθοὺς τίμα»
- Να τιμάς τους δίκαιους.
« Αἱ μὲν ἡδοναὶ θνηταί, αἱ δ᾽ ἀρεταὶ ἀθάνατοι. » ή « Ἀεὶ αἱ μὲν ἡδοναὶ θνηταί, αἱ δὲ τιμαὶ ἀθάνατοι.»
- Οι ηδονές είναι εφήμερες, οι αρετές όμως αθάνατες.
«Αἰσχύνην φεῦγε»
- Να αποφεύγεις την καταισχύνη.
«Ἄκουε τὰ προσήκοντα»
«Ἀληθείας ἔχου.»
- Να προσηλώνεσαι στην αλήθεια.
«Ἁμαρτὼν μεταβουλεύου»
- Να μετανοείς των σφαλμάτων σου.
«Ἀποκρίνου ἐν καιρῷ»
- Να απαντάς στο κατάλληλο χρόνο.
«Ἄρχουσιν εἶκε»
- Να υπακούς στους Άρχοντες.
«Ἀτυχίαν κρύπτε, ἵνα μὴ τοὺς ἐχθροὺς εὐφράνῃς»
«Διαβολὴν μίσει»
- Να μισείς την συκοφαντία.
«Δημοκρατία κρεῖττον τυραννίδος.»
- Η Δημοκρατία προτιμότερη της τυραννίδας.
- Η δημοκρατία είναι καλύτερη από την τυραννίδα
«Δυστυχῶν κρύπτε, ἵνα μὴ τοὺς ἐχθροὺς εὐφράνῃς.»
- Κρύβε τη δυστυχία σου, για να μη δώσεις χαρά στους εχθρούς σου.
«Δωροδόκει χρησίμως»
«Ἐξ εὐγενῶν γέννα»
«Εἶκε μεγάλοις»
- Να υποχωρείς ενώπιον μεγαλυτέρων.
«Ἔλπιζε ὡς θνητός, φείδου ὡς ἀθάνατος»
- Να ελπίζεις ως θνητός και να οικονομείς ως αθάνατος.
«Ἐλπίδας νέμε»
«Ἐπαίνει τὰ καλά»
- Να επαινείς τα δίκαια και τα καλά.
«Ἐπισφαλὲς προπέτεια»
- Επικίνδυνη η θρασύτητα
«Ἐπὶ νεκρῷ μὴ γέλα»
«Ἔριν μίσει»
- Να μισείς τις φιλινικίες.
«Εὐεργέτας τίμα»
«Εὐπροσήγορος γίνου»
- Να είσαι φιλόφρων.
«Εὐσεβείας ἔχου»
«Ευτυχών μεν μέτριος ίσθι, δυστυχών δε φρόνιμος»
- Όταν ευτυχείς να είσαι μετριόφρων όταν δυστυχείς να δείχνεις φρόνηση.
Εὐτυχῶν μὲν μέτριος ἴσθι, ἀτυχῶν δὲ φρόνιμος.
- Όταν ευτυχείς, να είσαι μετρημένος· όταν δυστυχείς, φρόνιμος.
«Εὔφραινε φίλους»
«Ζῶν μὲν ἐπαινοῦ, ἀποθανὼν δὲ μακαρίζου.»
- Να επιδιώκεις επαίνους για να μακαρίζεσαι μετά θάνατο.
- Όσο ζεις, να σε επαινούν· όταν πεθάνεις, να σε μακαρίζουν.
«Ἡδονῆς κράτει»
«Θνῆσκε ὑπὲρ πατρίδος»
«Θνητὰ φρόνει»
- Να σκέπτεσαι ως θνητός.
«Ἱκέτας ἐλέει»
- Να αισθάνεσαι έλεος σε όποιους σε παρακαλούν.
«Καιρόν πρόσμενε»
- Να περιμένεις τον κατάλληλο χρόνο – ευκαιρία για κάθε τι.
«Καλὸν ἡσυχία· ἐπισφαλὲς προπέτεια.»
- Ωραίο πράγμα η ησυχία, επικίνδυνο πράγμα η προπέτεια.
«Κακίας ἀπέχου»
«Κέρδος αἰσχρὸν κάκιστον»
«Καιρὸν πρόσμενε»
«Λόγων ἀπορρήτων ἐκφορὰν μὴ ποιοῦ.»
- Μη κοινολογείς τα μυστικά.
«Λοιδοροῦ ὡς ταχὺ φίλος ἐσόμενος.»
- Να κατηγορείς τον άλλον με την ιδέα ότι γρήγορα θα γίνεις φίλος του.
«Λύπην φυλάττου»
«Μελέτα τὸ πᾶν.»
- Να εξετάζεις τα πάντα.
- Η άσκηση είναι το παν.
«Μὴ ἄρχου ἀδικεῖν»
«Μὴ ἐπὶ παντὶ λυποῦ»
- Να μη στεναχωρείσαι για οτιδήποτε.
«Μὴ ἐπαίρου ἐπὶ δόξῃ»
- Να μην υπερηφανεύεσαι για δόξα.
«Μὴ λάλει πρὸς ἡδονήν»
- Να μην ομιλείς για να 'σαι ευχάριστος.
«Μὴ μόνον τοὺς ἁμαρτάνοντας κόλαζε, ἀλλὰ καὶ τοὺς μέλλοντας κώλυε.»
- Μη τιμωρείς μόνο τους παρανόμους αλλά και τους μελλοντικούς εμπόδιζε.
- Να μην αρκείσαι στο να τιμωρείς αυτούς που κάνουν σφάλματα, αλλά και αυτούς που πρόκειται να κάνουν να τους εμποδίζεις.
«Μὴ πίστευε χρόνῳ»
- Να μην εμπιστεύεσαι εις τον χρόνο.
«Μηδέν χρημάτων ένεκα πράττε, δει γαρ τα κερδαντά κερδαίνειν»
- Να μη κάνεις τίποτε ένεκα χρημάτων διότι πρέπον είναι τα κέρδη να είναι τα νόμιμα του κερδίζειν.
«Μηδενὶ φθόνει»
«Μυστήριον κρύπτε»
«Ὃ ἂν ὁμολογήσῃς, ποίει.»
- Να τηρείς τις συμφωνίες σου.
«Ὁμόνοιαν δίωκε»
- Να επιδιώκεις την ομόνοια.
«Ὃν ἂν ἑκὼν ὁμολογήσῃς πονηρόν, παράβαινε.»
- Όποιον παραδεχτείς με τη θέλησή σου ως κακόν, προσπέρνα τον.
«Ὅρκῳ μὴ χρῶ»
«Ὀφθαλμῶν κράτει»
«Πᾶσιν ἀποκρίνου»
«Πᾶσιν ἄρεσκε»
«Πόλις άριστα πράττει, εν η των άλλων νομιζομένων, αρετή το βέλτιον νομίζεται, κακία δε το χείρον»
- Ευημερεί η πόλη στην οποία όλα θεωρούνται ίσα, αλλά η αρετή περισσότερο ως άριστη ενώ η κακία ως χείριστη.
«Πρᾶττε ἀμεταμέλητα»
- Μελέτα τις πράξεις σου ώστε να μη μετανοήσεις μετά.
«Πρᾶττε δίκαια»
- Να είσαι δίκαιος στις πράξεις σου.
«Πρεσβύτερον αἰσχύνου»
- Να ντρέπεσαι τον μεγαλύτερόν σου.
«Σαυτόν παρασκεύαζε των γονέων άξιον»
- Να ετοιμάζεις τον εαυτόν σου αντάξιο των γονέων σου.
«Σαυτοῦ μὴ ἀμέλει»
- Μη παραμελείς τον εαυτόν σου.
«Σεαυτὸν ἄξιον παρασκεύαζε τῶν γονέων»
Φρόντιζε να κάνεις τον εαυτό σου άξιο των γονέων σου.
«Σοφοῖς χρῶ»
- Να διατηρείς σχέσεις με σοφούς.
«Συμβούλευε ἀναιτίως»
«Τοις μεν νόμοις, παλαιοίς χρώ, τοις δε όψεις προσφάτοις»
- Να κάνεις χρήση νόμων παλαιών και τροφίμων φρέσκων.
«Τους μέλλοντας ασφαλώς τυραννήσειν δει τη ευνοία δορυφορείσθαι και μη τοις όπλοις»
- Όσοι πρόκειται να κυβερνήσουν ως τύραννοι με ασφάλεια, πρέπει να φρουρούνται από την εύνοια – του λαού – και όχι δια των όπλων ή ενόπλων.
«Τοὺς ἡγεμόνας φοβοῦ»
«Τὸ δίκαιον μιμοῦ»
«Τοῖς μὲν νόμοις παλαιοῖς χρῶ, τοῖς δ᾽ ὄψοις προσφάτοις.
- Οι νόμοι σου να είναι παλιοί, τα φαγητά σου φρέσκα.
«Ὕβριν μίσει»
- Να μισείς τις αυθαιρεσίες.
«Υἱοὺς παίδευε»
«Φειδόμενον κρεῖττον ἀποθανεῖν ἢ ζῶντα ἐνδεῖσθαι. »
- Καλλίτερα ο θάνατος παρά η βιωματική στέρηση από τσιγγουνιά.
- Αν είναι κανείς να τσιγκουνεύεται, καλύτερα να πεθάνει παρά να ζήσει στερημένος.
«Φίλοις ἀτυχοῦσιν ὁ αὐτὸς ἴσθι.» ή «Φίλοις εὐτυχοῦσι καὶ ἀτυχοῦσιν ὁ αὐτὸς ἴσθι.»
- Απέναντι στους φίλους σου που δυστυχούν να είσαι πάντα ίδιος. ή
- Με τους φίλους σου να είσαι ίδιος, στις ευτυχίες και στις δυστυχίες τους.
«Φίλοις χρῶ»
«Χάριν ἀπόδος»
- Να ανταποδίδεις ευεργεσία.
«Χρονίαν φιλίαν φύλαττε»

Όταν κάποτε ρωτήθηκε: τί εστί ελευθερία; Ο Περίανδρος απάντησε: «αγαθή συνείδηση». Και τί εστί «αγαθή συνείδηση»; Εκείνος απάντησε: «η εσωτερική επίγνωση των πράξεών μας»

Σε ερώτηση: Τί μέγιστο εν ελαχίστω; Εκείνος απάντησε: «Φρένες αγαθαί εν σώματι ανθρώπου» (Έξυπνα μυαλά σε σώμα ανθρώπου).

Σε ερώτηση: διατί ουκ αποτίθεται την Αρχήν; (Γιατί δεν παραιτείται –δεν εγκαταλείπει την εξουσία); Εκείνος αποκρίθηκε: «τω κατ΄ ανάγκην αρχόντι και το ακουσίως αποστήναι κίνδυνον φέρει» (Για εκείνον που κυβερνά δια της βίας και η εκούσια παραίτηση συνεπάγει κίνδυνο).