Τα αρχαία... βουντού και οι άγριες κατάρες του ερωτικού πάθους

Το γαρ πολύ του έρωτος... γεννά παραφροσύνη και κατάρες και κατάδεσμους και μαγικά ειδώλια και αγαλματίδια πισθάγκωνα δεμένα από αρχαιοτάτων χρόνων. Σε μαγικές κατάρες με διαχρονική επιβίωση, από τα κλασικά μέχρι τα νεότερα χρόνια, ήταν αφιερωμένη η έρευνα που ανακοίνωσε χθες, στο τιμητικό για τον δάσκαλο Γιώργο Βελένη συμπόσιο, η μαθήτριά του δρ αρχαιολογίας Όλγα Δημητρίου. Πλούσιο θέμα, με εκατοντάδες ευρήματα σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, δείγματα μόνον αυτών από τον ελλαδικό χώρο αποκάλυψε η ερευνήτρια, φωτίζοντας τη σκοτεινή πλευρά του έρωτα.

Επικεντρώνονται κυρίως στα μαγικά κείμενα με κατάρες που γράφονταν σε μολύβδινα πινακίδια. «Ονομάζονται κατάδεσμοι, γιατί κατέδεαν, δηλαδή έδεναν σταθερά τα θύματά τους», εξήγησε η κ. Δημητρίου. Περίπου το 1/4 αυτών είναι ερωτικού περιεχομένου. Ήταν πρακτική για την αναζωπύρωση πάθους ή τη διακοπή της σχέσης. Τοποθετούνταν κυρίως σε τάφους, πηγάδια, ιερά χθόνιων θεοτήτων και απευθύνονταν στους δαίμονες του Κάτω Κόσμου.

Στην κατηγορία της «ανατομικής κατάρας» ανήκει ο ερωτικός κατάδεσμος της Νεμέας. Αντίστοιχος της Αττικής από την Κλασική περίοδο καταριέται το θύμα του με «...καθημερινώ πυρετώ (...) και (...) στόμα, ώμους, βραχίονας, στήθος, στόμαχον, νώτον, υπογάστριον, μηρούς, αιδείον».

Μέλη του σώματος είναι κυρίως ο στόχος, «αυτά που εγγυώνται την επαφή με το αντικείμενο του πόθου», εξήγησε η κ. Δημητρίου. «Μάτια, αυτιά στόμα εγκέφαλος που βοηθούν στην αισθησιακή και πνευματική εποχή, στόμα, σπλάγχνα και γεννητικά όργανα που αποτελούν προϋπόθεση για την άμεση ερωτική επαφή». Ομοιότητες φέρουν και ανατομικές κατάρες του 1ου-2ου μ.Χ. αιώνα που βρέθηκαν στα Μέγαρα.

Ποτισμένη με μπόλικο μίσος είναι μια μεταγενέστερη προτροπή για εμπύρετη ασθένεια που επιζητείται σε έναν κατάδεσμο από την Κω του 4ου μ.Χ. αιώνα: «…φλογισθή πυρετοίς αγρίοις εν κρεβάττω ταλαιπωρίας διά πάσης ώρας και ημέρας και νυχτός, τηκόμενος, διαρρέων, εκμυαλιζόμενος, έως θανατωθή», γράφει. Είναι ίσως ένα από τα μοναδικά παραδείγματα που ζητεί τον θάνατο. Στα μέρη του σώματος στοχεύουν και τα τρυπημένα ειδώλια. Υπάρχει ταύτιση του θύματος και του ειδωλίου; Η συζήτηση είναι μεγάλη, απαντά η κ. Δημητρίου. Προφανώς αναπαριστούν κατά κάποιον τρόπο το θύμα, όμως δεν αποτελούν εικονιστικά αγαλματίδια. Ειδώλιο που βρέθηκε μαζί με κατάδεσμο αναφερόμενο σε γυναικείο πρόσωπο στην Κάρυστο είναι απροσδιορίστου φύλου.

Χειρόγραφα μαρτυρούν την πρακτική της κατάρας και στους επομένους αιώνες ώς τις μέρες μας. «Δήνω τες νεύρες των γονάτων και την βασιλικήν φλέγαν την κινούσαν εις αμαρτίαν και να μην ημπορή να κινήση...», αναφέρει χειρόγραφο των χρόνων μετά την Αλωση. «Διαχρονικά, είναι χαρακτηριστικές η λεκτική ωμότητα και η βιαιότητα των συναισθημάτων», ανέφερε η κ. Δημητρίου. «Ωστόσο ερμηνεύονται. Δεν υπάρχει οργή πιο φοβερή και αθεράπευτη από αυτή που γεννιέται ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν ερωτευθεί, έλεγε ο Ευριπίδης. Είναι η απολυτότητα του ερωτικού συναισθήματος και της ατελούς ανθρώπινης φύσης που ελπίζει και απαιτεί “ο νους και ο λογισμός της (ή του) να είναι μόνον διά τα μένα” (Ιατροσόφιον 1799)».