Ίσως η αρχαιότερη αφηγηματική σκηνή του κόσμου

Μια ανδρική φιγούρα που κρατά τον φαλλό του και πλαισιώνεται από λεοπαρδάλεις είναι μέρος της παλαιότερης γνωστής αφηγηματικής σκηνής στον κόσμο. [Credit: K. Akdemir, Antiquity Publications Ltd]

Ένα ανάγλυφο λαξευμένο σε βράχο 11.000 ετών στη νοτιοανατολική Τουρκία με απειλητικά ζώα και δύο άνδρες, ο ένας από τους οποίους κρατά τα γεννητικά του όργανα, είναι η παλαιότερη αφηγηματική σκηνή που έχει καταγραφεί, σύμφωνα με μια νέα δημοσίευση.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα περίεργα γλυπτά σε χτιστούς πάγκους σε ένα κτήριο της Νεολιθικής Εποχής στην περιοχή της Σανλιούρφας. Με ύψος περίπου 0,7 έως 0,9 μέτρα και μήκος 3,7 μέτρα, το πρόσφατα ανακαλυφθέν βραχώδες ανάγλυφο απεικονίζει δύο λεοπαρδάλεις, έναν ταύρο και τους δύο άνδρες — ο ένας εκ των οποίων τον φαλλό του και ο άλλος κρατά μια κρόταλο ή φίδι.

Όποιος σκάλισε τα άγρια πλάσματα τόνιζε τα επικίνδυνα, μυτερά μέρη τους - τα δόντια των λεοπαρδάλεων και τα κέρατα των ταύρων. Αλλά αυτό ακριβώς που προοριζόταν να μεταφέρει αυτή η αφήγηση χάνεται στο χρόνο, σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη (8 Δεκεμβρίου) στο περιοδικό Antiquity.

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν τη σκαλισμένη σκηνή στο Sayburç, μια νεολιθική τοποθεσία περίπου 56 χιλιόμετρα ανατολικά του ποταμού Ευφράτη και 32 χιλιόμετρα βόρεια των συνόρων με τη Συρία. Το Sayburç χρονολογείται στην 9η χιλιετία π.Χ., μια εποχή που οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες μετατοπίζονταν προς την γεωργία και στους μακροχρόνιους οικισμούς.

Το ανάγλυφο Sayburç περιλαμβάνει δύο λεοπαρδάλεις, έναν ταύρο και τους δύο άνδρες. [Credit: B. Kösķer, Antiquity Publications Ltd]

Η ανασκαφή στην τοποθεσία ξεκίνησε το 2021 και γρήγορα αποκάλυψε τα κατάλοιπα ενός δημόσιου κτηρίου με διάμετρο 11 μέτρα. Το κτήριο ήταν λαξευμένο στον ασβεστολιθικό βράχο με πετρόχτιστους τοίχους και παγκάκια που υψώνονταν από το δάπεδο. Το συγκεκριμένο έργο τέχνης βρέθηκε στο μπροστινό μέρος ενός από τους σκαλισμένους πάγκους, σύμφωνα με την Eylem Özdoğan, αρχαιολόγο στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και μοναδική συγγραφέα της δημοσίευσης.

Σύμφωνα με την έρευνα της Özdoğan, υπάρχουν δύο ξεχωριστές σκηνές που προορίζονται να διαβαστούν μαζί ως ένα ενιαίο αφηγηματικό έργο τέχνης. Ξεκινώντας από τα αριστερά διακρίνονται τα ρηχά ανάγλυφα ενός ταύρου και ενός άνδρα, αντικριστά. Ο άνδρας έχει μια "προέκταση σε σχήμα φαλλού στην κοιλιά" και "το ανασηκωμένο, ανοιχτό αριστερό του χέρι έχει έξι δάχτυλα, ενώ το δεξί κρατάει ένα φίδι ή κρόταλο", όπως γράφει στην δημοσίευση. Η δεύτερη σκηνή περιλαμβάνει δύο λεοπαρδάλεις - με τα στόματα ανοιχτά, τα δόντια ορατά τους, με μακριές ουρές κουλουριασμένες προς το σώμα - που αντιμετωπίζουν έναν άνδρα που είναι σκαλισμένος σχεδόν σε τρισδιάστατη μορφή. Κοιτάζει προς το δωμάτιο και όχι στο πλάι και κρατά τον φαλλό του με το δεξί του χέρι.

Ο σκαλισμένος άντρας κοιτάζει επίμονα προς το δωμάτιο και κρατά τον φαλλό του με το δεξί του χέρι. [Credit: B. Kösķer, Antiquity Publications Ltd]

«Όσον αφορά την τεχνική και τη χειροτεχνία», αναφέρει η Özdoğan, «οι επίπεδες ανάγλυφες φιγούρες είναι επίσης συγκρίσιμες με άλλες νεολιθικές εικόνες της προ-κεραμικής εποχής στην περιοχή», όπως αυτές στο κοντινό Göbekli Tepe, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO γνωστό για τους αρχαιότερους μεγάλιθους του κόσμου — τεράστιους πυλώνες διακοσμημένους με ζώα και ανθρώπους. Αλλά τα ανάγλυφα του Sayburç διαφέρουν επειδή οι φιγούρες σχηματίζουν μια αφήγηση, υποδηλώνοντας ότι σχετίζονται με γεγονότα ή αφηγούνται ιστορίες, ένα είδος «αντανάκλασης της συλλογικής μνήμης που κράτησε ζωντανές τις αξίες της κοινότητάς της».

Η Özdoğan εξηγεί στο Live Science ότι «σε μέρη όπως το Göbekli Tepe και το Sayburç, υπάρχει ένας αρσενικός κόσμος και οι αντανακλάσεις του — αρσενικά αρπακτικά ζώα, φαλλοί και αρσενικές απεικονίσεις. Αυτά στο Sayburç είναι διαφορετικά στο γεγονός ότι απεικονίζονται μαζί για να σχηματίσουν μια σκηνή».

Ο χάρτης απεικονίζει τις νεολιθικές τοποθεσίες της Σανλιούρφας. [Credit: Ε. Özdoğan, Antiquity Publications Ltd]

Ο Jens Notroff, αρχαιολόγος με ειδίκευση στη Νεολιθική εποχή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου που δεν συμμετείχε στην συγκεκριμένη έρευνα, συμφώνησε ότι το συγκεκριμένο έργο τέχνης προοριζόταν για να μεταφέρει τον ανδρισμό. Δήλωσε στο Live Science ότι «η αντιπαράθεση της επίδειξης ζωτικότητας και αρρενωπότητας - η παρουσίαση του φαλλού - από τη μια πλευρά και ο απειλητικός για τη ζωή κίνδυνος - όπου τα θηρία γρυλίζουν με γυμνά τα δόντια τους - από την άλλη φαίνεται ιδιαίτερα αξιοσημείωτη εδώ».

Ο Notroff πρόσθεσε ότι το εύρημα μπορεί να βοηθήσει τους αρχαιολόγους να ερμηνεύσουν καλύτερα τη νεολιθική εικονογραφία στην Τουρκία. «Δυστυχώς, ενώ ο νεολιθικός κυνηγός μπορεί να μεταδώσει εύκολα το μήνυμά του», είπε, «δεν έχουμε ακόμα κατανόηση της πραγματικής αφήγησης».