Αφιέρωμα στο 1821

Αφιέρωμα στο 1821

Το θρησκευτικόν αίσθημα πηγή του αγώνος

Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως

Κυριωτέρα αιτία του μεγάλου τούτου ενθουσιασμού φρονούμεν ότι ήτο το θρησκευτικόν αίσθημα.

Ο λαός δεν εγνώριζε την ελευθερίαν, επομένως δεν ηδύνατο να έχη, ειμή μόνον υλικάς ιδέας περί αυτής, δηλαδή ότι έμελλε ν’ απαλλαγή των καταπιέσεων και της αυθαιρεσίας των αρχόντων του, των υπερόγκων φόρων και άλλων τοιούτων καταδυναστεύσεων· όλα δε ταύτα, ή μέρος τουλάχιστον, ηδύνατο να τ’ απολαύση και άνευ επαναστάσεως ως και απήλαυσαν τινά μέρη εξαιρετικά τινα προνόμια.

Αλλά το θρησκευτικόν αίσθημα έκαμνε μεγάλην εντύπωσιν εις αυτόν. Εθεώρει έν μέλλον λαμπρόν, καθ’ ο ηδύνατο, όχι μόνον να μην εκβιάζηται εις την άρνησιν της πίστεως αυτού, αλλά να κάμνη όλας τας ιεροτελεστίας του μ’ όλην την εξωτερικήν πομπήν, να κατασκευάζη ελευθέρως τους ναούς του, και τούτους με λαμπρότητα και πολυτέλειαν, να υψώση τα κωδωνοστάσια, από τα οποία θέλει αντηχεί ο ποικίλος κρότος των κωδώνων κατά τας επισήμους εκκλησιαστικάς εορτάς και να στήση τον σταυρόν επί των εκκλησιών όπως είναι το ημισέλινον επί των μιναρέδων.

Όλα δε ταύτα ήτον αδύνατον άλλως να κατορθωθώσιν, ειμή δι’ επαναστάσεως και καταστροφής όχι της Οθωμανικής εξουσίας, αλλά των Οθωμανών εν γένει.

Από τοιαύτας ιδέας εκολακεύετο ο λαός της Ελλάδος· εμψυχούτο δε από ελπίδας επιτυχίας καθ’ όσον ο αγών έμελλε να είναι περί της πίστεως και η θεία αντίληψις έμελλε βεβαίως να βραβεύση τους υπέρ αυτής αγώνας του· ώστε η επανάστασις κατά πρώτον λόγoν πρέπει να θεωρηθή θρησκευτική, και κατά δεύτερον πολιτική.

Τοιαύτη λοιπόν εργασία εθεωρήθη ως σταυροφορία κατά των απίστων, και διά τούτο πρώτος ο κλήρος ύψωσε την σημαίαν της επαναστάσεως και ευλόγησε τα πρώτα κινήματα του λαού. Αλλ’ όσον μέγας και αν ήτον ο ενθουσιασμός, όσον σταθερά η απόφασις, τα μεγάλα εμπόδια, τα οποία έμελλον αφεύκτως ν’ απαντηθώσιν, ήτoν αδύνατον να μην κουράσωσι τον λαόν της Ελλάδος.

Αφ’ ετέρου δε μία ήμερος και συγκαταβατική πολιτική, επερχομένη μετά τας πρώτας δοκιμασίας και αποτυχίας ήθελε βεβαίως παρασύρει μέγα μέρος του λαού εις την ησυχίαν και την υποταγήν· αλλ’ ευτυχώς η Οθωμανική πoλιτική ύπήρξεν όλως αντίθετος εις τα ίδια αυτής συμφέροντα.

Ο θάνατος του Πατριάρχου και άλλων επισήμων κληρικών, εκτελεσθείς κατά την ημέραν του Πάσχα, προς εκφόβισιν ίσως, εθεωρήθη ως θρησκευτική περιφρόνησις· αι φυλακίσεις, oι φόνοι και αι αιχμαλωσίαι γενόμεναι άνευ διακρίσεως ενοχής ή αθωότητος, και με τρόπον απηνή και απάνθρωπον, ενέπνευσαν τοσούτον τρόμον εις τους Έλληνας ώστε εθεώρησαν, ότι ουδέν μέσον συμβιβασμού έμενε πλέον εις αυτούς.

Η Φιλική Εταιρεία

Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως Η γενναία σύλληψις και η γενναιοτέρα έναρξις της εφαρμογής της ελληνικής ενότητος απέκειτο τή μέση τάξει τη εμπορική ιδίως. Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Αθανάσιος Σέκερης, Εμμανουήλ Ν. Ξάνθος, Παναγιώτης Α. Αναγνωστόπουλος, Παναγιώτης Σέκερης Αντώνιος Κομιζόπουλος και oι τοιούτοι, έμποροι ήσαν και γραμματείς εμπόρων.

Έμποροι εν Μόσχα εκυοφόρησαν την προς επανάστασιν εθνικήν ενότητα· έμποροι εν Οδησσώ εμαιεύσαντο, και έμποροι εν Κωνσταντινουπόλει εθήλασαν ταύτην. Ερρέτωσαν ούτως όσα υπέλαβον, ή από σκοπού εκήρυξαν, την φιλικήν Eταιρίαν ως κλάδον των Ανθρακέων (Καρβονάρων), ή απομίμησιν των lακωβίνων.

Κύριον είχεν αύτη σκοπόν την επανάστασιν, το όλον μεν περιλαμβάνουσαν των διαφόρων υπό το σύμβολον της Ορθοδοξίας ενουμένων εθνικοτήτων της πεπτωκυίας ελληνικής αυτοκρατορίας σημείον δέ κυριώτατον έχουσαν την καθέδραν ταύτης, την Κωνσταντινούπολιν. Υπό το αύτό ορθόδοξον και περιληπτικώτατον πνεύμα και ο Ρήγας Φεραίος συνέταξε τους Θουρίους αυτού και ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης εκανόνισε την διαγωγήν αυτού. Καταλλήλως άρα oι δημιουργοί ωνόμασαν το σύστημα τούτο «Eταιρίαν των Φιλικών» εν τω πνεύματι της αγάπης και ουχί Εταιρίαν των Ελλήνων εν τω πνεύματι της ατομικότητος ως έσφαλον oι εν Μόσχα επί του 1820 οργανώσαντες επί τω αυτώ σκοπώ τήν «Φιλόμουσον καί Φιλάνθρωπον Γραικικήν Εμπορικήν ‘Εταιρίαν».

Απολύτως δε η Φιλική Εταιρία συνεκροτήθη ουχί προς κατήχησιν, διότι κατηχήσεως ανάγκην διό την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν αυτού ούτε ο Έλλην, ούτε ο Βούλγαρος ή ο Σέρβος είχον, αλλά προς την μόρφωσιν ενός του γενικού πνεύματος κέντρου, εις ο απέκειτο η προπαρασκευή προς τον πόλεμον· και, επειδή η τοιαύτη εργασία αδύνατος ην εν τω φανερώ, διό τούτο επήλθεν η υποχρεωτική προσφυγή εις μέτρα εν τω κρυπτώ.

Μάλιστα δε όπως εργάζηται η Φιλική Eταιρία ελευθερώτερον και επιτυχέστερον, διαφεύγουσα και της τουρκικής εξουσίας τας υπονοίας και της ευρωπαϊκής διπλωματίας τήν οξυδέρκειαν και την συστηματικήν προσοχήν, εκαλύπτετο υπό το πρόσχημα της ηθικής εργασίας υπέρ των γραμμάτων, μάλλον δε συνεχέετο προς το φαινόμενον μετά της Φιλομούσου των Αθηνών Εταιρίας.

Παρά την κοινήν δ’ ένωση όλων των τάξεων, μόνην καθιστώσαν τα έθνη αδάμαστα, σπουδαιότερα των εργασιών εαυτής έλαβεν αντικείμενα την κατάπαυσιν πάσης τας οικογενείας διαιρούσης έχθρας, τήν αμοιβαίαν εν πάση περιστάσει συνδρομήν, την θυσίαν και περιουσίας και υπηρεσίας υπέρ του γενικού καλού, την ακίνδυνον συνεννόηση και επί τέλους τον σχηματισμόν ενός εθνικού ταμείου. Θαυμασίως δε τα ονόματα των διευθυντών ταύτης ετηρήθησαν μυστικώτατα ως Αρχή, εν ω, ως μέλη υπείκοντα αυτή τη αφανεί Αρχή, υπήρχον γνωστότατοι πάντες.

Ουδεμία εδίδετο άλλως και αξία και βαρύτης ανάλογος προς το μεγαλείον της επιχειρήσεως, πάσαν προλαμβάνουσα πολυπραγμοσύνην και πάσαν καταστέλλουσα φιλοδοξίαν ενδεχομένην, εάν μη εγένετο δεκτή η αρχή του «Πίστευε και μη ερεύνα». Τις δ’ άλλως δια τόν προσήλυτον επέκειτο η ανάγκη του γινώσκειν την Αρχήν, ότε γονυπετών ούτος ενώπιον της εικόνος του lησού Χριστού και τον μέγαν υπαγορευόμενος όρκον της πίστεως και της καρτερίας περί ουδενός ώμνυεν άλλου, ή περί της επιτυχίας εκείνου, όπερ ησθάνετο ενδομύχως, την ελευθερίαν λέγομεν της πατρίδος;

Αποδώσωμεν την ανήκουσαν δικαιοσύνην και τιμήν προς ανθρώπους πρώτους τολμήσαντας και πρώτους καταθέσαντας απάσας τας πνευματικάς δυνάμεις εαυτών, και ως Αρχήν και ως Αποστόλους και ως μέλη διατάσσοντα και διατασσόμενα, δια τον θρίαμβον μιας ιεράς υποθέσεως, ην ενεστερνίσθησαν όλη ψυχή καί καρδία.

Αλέξανδρου Υψηλάντη ” να υψώσωμεν το σημείον δι’ ού πάντοτε νικώμεν, τον Σταυρόν! “

Προκήρυξη

Η ώρα ήλθεν, ώ άνδρες Έλληνες!

Oι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι· oι Σέρβοι, oι Σουλιώται, καί όλη η Ήπειρος οπλοφορούντες μας περιμένουν· ας ενωθώμεν λοιπόν με ενθουσιασμόν! Η Πατρίς μας προσκαλεί! Η Ευρώπη προσηλόνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά την ακινησίαν μας· ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα όρη της Ελλάδος από τον ήχον της πολεμικής μας σάλπιγγος και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των αρμάτων μας.

Η Ευρώπη θέλει θαυμάσει τας ανδραγαθίας μας oι δέ τύραννοι ημών τρέμοντες και ωχροί θέλουσι φύγη απ’ έμπροσθέν μας. Oι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης ασχολούνται εις την απόλαυσιν της ιδίας ευδαιμονίας και πλήρεις ευγνωμοσύνης διά τας προς αυτούς των προπατόρων μας ευεργεσίας, επιθυμούσι την ελευθερίαν της Ελλάδος. Ημείς φαινόμενοι άξιoι της προπατορικής αρετής καί του παρόντος αιώνος είμεθα ευέλπιδες, να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και εις βοήθειαν πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν έλθη, διά να συναγωνισθώσι με ημάς. Κινηθείτε, ώ φίλοι, και θέλετε ιδή μίαν κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μας!

Θέλετε ιδή και εξ αυτών των εχθρών μας πολλούς οίτινες παρακινούμενοι από την δικαίαν μας αιτίαν, να στρέψωσι τα νώτα προς τον εχθρόν και να ενωθώσι με ημάς· ας παρρησιασθώσι με ειλικρινές φρόνιμα, η Πατρίς θέλει τους εγκολπωθή! Ποίος λοιπόν εμποδίζει τους ανδρικούς σας βραχίονας;

Ο άνανδρος εχθρός μας είναι ασθενής και αδύνατος. Oι στρατηγοί μας έμπειροι, και όλοι oι ομογενείς γέμουσιν ενθουσιασμού! Ενωθήτε λοιπόν, oι ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες! Ας σχηματισθώσι φάλαγγες εθνικαί, ας εμφανισθώσι πατριωτικαί λεγεώνες, και θέλετε ιδή τους παλαιούς εκείνους κολοσσούς του δεσποτισμού να πέσωσιν εξ ιδίων, απέναντι των θριαμβευτικών μας σημαιών. Εις την φωνήν της σάλπιγγός μας όλα τα παράλια του loνίoυ και Αιγαίoυ πελάγους θέλουσιν αντηχήση· τα ελληνικά πλοία, τα οποία εν καιρώ είρήνης ήξευραν να εμπορεύωνται και να πολεμώσι, θέλουσι σπείρη εις όλους τους λιμένας του τυράννου με το πυρ και την μαχαίραν την φρίκην και τον θάνατον. Ποία ελληνική ψυχή θέλει αδιαφορήση εις την πρόσκλησιν της Πατρίδος;

Εις την Ρώμην ένας του Καίσαρος φίλος σείων την αιματωμένην χλαμύδα του τυράννου εγείρει τον λαόν. Tι θέλετε κάμη σεις ώ Έλληνες, προς τους οποίους η Πατρίς γυμνή δεικνύει μεν τας πληγάς της και με διακεκομμένην φωνήν επικαλείται την βοήθειαν των τέκνων της; Η θεία πρόνοια, ώ φίλοι συμπατριώται, εύσπλαγχνισθείσα πλέον τας δυστυχίας μας ηυδόκησεν ούτω τα πράγματα, ώστε μέ μικρόν κόπον θέλομεν απολαύση με την ελευθερίαν πάσαν ευδαιμονίαν.

Αν λοιπόν από αξιόμεμπτον αβελτηρίαν αδιαφορήσωμεν, ο τύραννος γενόμενος αγριώτερος θέλει πολλαπλασιάση τα δεινά μας, και θέλομεν καταντήση διά παντός το δυστυχέστερον πάντων των εθνών. Στρέψατε τους οφθαλμούς σας, ώ συμπατριώται! και ίδετε την ελεεινήν μας κατάστασιν· ίδετε εδώ τους ναούς καπατημένους· εκεί τα τέκνα μας αρπαζόμενα, διά χρήσιν αναιδεστάτην της αναιδούς φιληδονίας των βαρβάρων τυράννων μας· τους οίκους μας γεγυμνωμένους∙ τους αγρούς μας λεηλατισμένους και ημάς αυτούς ελεεινά ανδράποδα.

Eίναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν, να ελευθερώσωμεν τήν Πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημισέλινον, δια να υψώσωμεν το σημείον δι’ ού πάντοτε νικώμεν, λέγω τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωμεν την Πατρίδα, και την ορθόδοξον ημών Πίστιν από την ασεβή των ασεβών καιαφρόνησιν. Μεταξύ ημών ευγενέστερος είναι, ος τις ανδρειωτέρως υπερασπισθή τα δίκαια της Πατρίδος και ωφελιμωτέρως την δουλεύσει. Το έθνος συναθροιζόμενον θέλει εκλέξη τους δημογέροντάς του, και εις την ύψιστον ταύτην βουλήν θέλουσιν υπέκει ολαι μας αι πράξεις.

Ας κινηθώμεν λοιπόν μέ εν κοινόν φρόνιμα, oι πλούσιοι ας καταβάλωσιν μέρος της ιδίας περιουσίας, oι ιερoί ποιμένες ας εμψυχώσωσι τον λαόν με το ίδιόν των παράδειγμα, και oι πεπαιδευμένοι ας συμβουλεύσωσιν τα ωφέλιμα. Oι δε εν ξέναις αυλαίς υπουργούντες στρατιωτικοί και πολιτικοί ομογενείς, αποδίδοντες τας ευχαριστίας εις ην έκαστος υπουργεί δύναμιν, ας ορμήσωσιν όλοι εις το ανοιγόμενον ήδη μέγα και λαμπρόν στάδιον, και ας συνεισφέρωσιν εις την πατρίδα τον χρεωστούμενον φόρον, και ως γενναίoι ας ενοπλισθώμεν όλοι άνευ αναβολής καιρού με το ακαταμάχητον όπλον της ανδρείας και υπόσχομαι εντός ολίγου την νίκην και μετ’ αυτήν παν αγαθόν.

Πoίoι μισθωτοί και χαύνοι δούλοι τολμούν να αντιπαραταχθώσιν απέναντι λαού, πολεμούντος υπέρ της ιδίας ανεξαρτησίας; Μάρτυρες oι ηρωικοί αγώνες των προπατόρων μας· Μάρτυς η lσπανία, ήτις πρώτη και μόνη κατετρόπωσεν τας αηττήτους φάλαγγας ενός τυράννου. Με την ένωσιν, ώ συμπολίται, με το προς την ιεράν θρησκείαν σέβας, με την προς τους νόμους και τους στρατηγούς υποταγήν, με την ευτολμίαν και σταθηρότητα, η νίκη μας είναι βεβαία και αναπόφευκτος· αυτή θέλει στεφανώση μέ δάφνας αειθαλείς τους ηρωικούς αγώνας μας· αυτή με χαρακτήρας ανεξαλείπτους θέλει χαράξη τα ονόματα ημών εις τον ναόν της αθανασίας, διά το παράδειγμα των επερχομένων γενεών.

Η Πατρίς θέλει ανταμείψη τα ευπειθή και γνήσιά της τέκνα με τα βραβεία της δόξης και τιμής· τα δε απειθή και κωφεύοντα εις την τωρινήν της πρόσκλησιν, θέλει αποκηρύξη ως νόθα και ασιανά σπέρματα, και θέλει παραδώση τα ονόματά των, ως άλλων προδοτών, εις τον αναθεματισμόν και κατάραν των μεταγενεστέρων. Ας καλέσωμεν λοιπόν εκ νέου, ώ ανδρείοι, και μεγαλόψυχοι Έλληνες, την ελευθερίαν εις την κλασικήν γην της Ελλάδος.

Ας συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ του Μαραθώνος και των Θερμοπυλών. Ας πολεμήσωμεν εις τους τάφους των Πατέρων μας, oι οποίοι δια να μας αφήσωσιν ελευθέρους επολέμησαν και επέθανον εκεί.

Το αίμα των τυράννων είναι δεκτόν εις την σκιάν του Επαμινώνδου Θηβαίου, και του Αθηναίου Θρασυβούλου, οίτινες κατετρόπωσαν τους τριάκοντα τυράννους∙ εις εκείνας του Αρμοδίου και Αριστογείτονος, oι oπoίoι συνέτριψαν τον Πεισιστρατικόν ζυγόν· εις εκείνην του Τιμολέοντος ος τις απεκατέστησε την ελευθερίαν εις την Κόρινθον και τας Συρακούσας, μάλιστα εις εκείνας του Μιλτιάδου και Θεμιστοκλέους του Λεωνίδου και των Τριακοσίων, οίτινες κατέκοψαν τοσάκις τους αναριθμήτους στρατούς των βαρβάρων Περσών, των οποίων τους βαρβαρωτέρους και ανανδροτέρους απογόνους πρόκειται εις ημάς σήμερον με πολλά μικρόν κόπον να εξαφανίσωμεν εξ ολοκλήρου.

Εις τα όπλα λοιπόν, φίλοι, η Πατρίς μας προσκαλεί!

‘Αλέξανδρος Υψηλάντης

Την 24 του Φεβρουαρίου 1821

Εις το γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου

Μέσα από το αποκλεισμένο Μεσολόγγι

Ημερολόγιον Πολιορκίας Μεσολογγίου, στην εφημερίδα του «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ»

Μεσολόγγιον την 23 Αυγούστου.

Αρκετόν καιρόν εστερούμεθα εφημερίδας της Ευρώπης, και επομένως δεν εγνωρίζαμεν υπό ποίαν μορφήν παρεσταίνοντο εκείσε τα περί της πατρίδος μας. Εσχάτως λοιπόν λαβόντες μερικάς, μέ απορίαν μας απερίγραπτον βλέπομεν, ότι oι πλείστοι των συντακτών αυτών μακρόν του να κρίνωσι μετ’ απαθείας περί των κατά την Ελλάδα διατρεχόντων, ευαρεστούνται να δημοσιεύουν, μάλλον ψεύδη, παραλογισμούς, ή υποθέσεις πολύ κακώς θεμελιωμένας· και το χείριστον ακόμη, ότι εγκαταλείπουν εις την εσχάτην απελπισίαν την πτωχήν Ελλάδα, και λέγουν ότι η επανάστασις της Πελοποννήσου εγγίζει εις το τέλος της.

Ο Ρεσίτ πασάς θέλει βιάσει το Μεσολόγγιον να παραδοθή· και τότε τι ημπορούν πλέον να κάμουν αι νήσοι; - Αλλ’ oι άνθρωποι ούτοι κάμνουν λογαριασμούς εις τον αέρα, χωρίς να έχουν ποσώς ιδέαν μήτε περί των πράξεών μας, μήτε περί τού χαρακτήρος των πολιτικών και στρατιωτικών οδηγών μας· όθεν και κατά τούτο δεν τους συνεριζόμεθα.

Το μόνον εις αυτούς ασυγχώρητον είναι ο ειρωνικός τρόπος με τον οποίον εις πολλάς εφημερίδας των εκφράζονται και διά του οποίου κατατραυματίζουν τας αισθαντικάς και τας ωρκισμένας να αποθάνωσι δια την θρησκείαν του ΧΡlΣΤΟΥ καρδίας. Αι είρωνείαι αύται είναι πλέον κεντηστικαί, παρά τας ύβρεις αυτάς των εχθρών μας Τούρκων· διό και κατ’ ορθόν λόγον δύναταί τις να ονομάση μάλλον τους τοιούτους Τούρκους, παρά Χριστιανούς.

Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας των Ελλήνων είναι ιερός επειδή είναι αγών υπέρ του ΣΤΑΥΡΟΥ κατά της ημισελήνου· όθεν αν τα προς το παρόν επικρατούντα εν Ευρώπη πολιτικά συστήματα δεν επιτρέπουν την συνδρομήν των μαχομένων κατά του Μωαμεθανισμού πτωχών Χριστιανών, νομίζομεν, ότι έπρεπε τα ίδια αυτά συστήματα να απαγορεύωσι την δημοσίευση τοιούτων σαρκασμών, γινομένων κατ’ ανθρώπων, oι οποίοι πέντε έτη ολόκληρα έχουν προ οφθαλμών τον θάνατον, μόνον και μόνον διά να ζήσουν Χριστιανοί και ελεύθεροι πολίται.

Η ύψωση της σημαίας του Υψηλάντη

Oι άθλοι της εν Βλαχία Ελληνικής Επαναστάσεως το 1821

Τήν 27ην του Μαρτίου ημέραν Κυριακήν μετά μεσημβρίαν, κατά παρακίνησιν Αρχιμανδρίτου τινός Έλληνος παπά Βασιλείου, φίλου και συνοπαδού του Γ. Ολυμπίου, προσκληθέντες δύο ιερείς αγνoούντες ου ένεκα, εις τον οίκον του Βέλλιου, όπου ενέδρευεν ο Ι. Φαρμάκης εκεί προητοιμασμένη ούσα η τρίχρωος μεταξωτή σημαία, σύμβολα φέρουσα εκ του ενός τον άγιον Κωνσταντίνον συν τη Ελένη με το σημείον του σταυρού και υπό αυτοίς το «εν τούτω νίκα», εκ δε του άλλου τον Φοίνικα με το «εκ της κόνεώς μου αναγεννώμαι» έκαμαν κατ’ επιταγήν λιτανείαν· έπειτα ο μέν εις ιερεύς κρατών εν χερσί τον σταυρόν, ο δε το ιερόν ευαγγέλιον, και μεταξύ τούτων ο ενθουσιαστικώτατος Κωνσταντίνος Κυριάκου Αριστίας φέρων επί ώμου αναπεπταμένην την ιεράν Σημαίαν, κατόπιν δε τούτων έως δέκα οπλοφόροι ξιφήρεις, εξήλθον ομού του ρηθέντος οίκου ψάλλοντες το «έλαμψεν η χάρις σου σήμερον»κτλ. και μετά τούτο άδοντες τα φιλελεύθερα άσματα του αειμνήστου Ρήγα Φερραίου το «δεύτε παίδες των Ελλήνων», «φίλοι μου συμπατριώται» και το «ως πότε παλληκάρια να ζώμεν στα στενά» κτλ.

Και παρακολουθούμενοι εν τω μεταξύ από πλήθος πολύ άλλων οπλοφόρων εγκατοίκων και οπλομάχων φιλελευθέρων, εστάθησαν oι επί κεφαλής του πλήθους δύο ιερείς μετά του ρηθέντος σημαιοφόρου εις το τετράοδον της παλαιάς Κούρτης, εδεήθησαν εκεί υπέρ της σωτηρίας των ορθοδόξων χριστιανών, ευχάς, θυμιάματα και δάκρυα προς τον Θεόν αναπέμψαντες εκφώνησαν τρανώς το «Σώσον Κύριε τον λαόν σου» κτλ. και ευθύς με ακατάπαυστον πυροβολισμόν επ’ αέρος άνευ σφαιριδίων, δεν ηκούετο άλλο από το στόμα του πλήθους, ειμή το, ζήτω η ελευθερία, εωσού επέστρεψαν εις την ρηθείσαν oικίαν· ανέπηξεν και ο Σημαιοφόρος ευτυχώς την σημαίαν επί του πυλώνος τότε επροσκύνησαν πάντες αυτήν, επυροβόλησαν αύθις και τελευταίον έκραξαν μεγαλοφώνως το «και εις τας πύλας του Βυζαντίου». Μετά τούτο, oι μέν επανήλθον εις τα ίδια, oι δε συνακολουθούντες αυθόρμητοι από ενθουσιασμόν, ήρχισαν να συγκατατάττωνται εις στρατολογίαν.

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός

Προλεγόμενα εις τήν α’ έκδοσιν των Απομνημονευμάτων του Παλαιών Πατρών Γερμανού

Ο Μητροπολίτης Γερμανός ρίπτεται, εις το μέσον της Επαναστάσεως ευθύς, στηρίζων τα πρώτα βήματά της. Διά την φρόνησιν και την ελληνικήν καρδίαν του απολαύων από όλους σέβας ιδιαίτερον, φαίνεται προηγούμενος και εις τας στρατιωτικάς επιχειρήσεις και εις τας πολιτικάς ενεργείας, γινόμενος τα πάντα τοις πάσι διά την ελευθερίαν της Πατρίδος.

Ο Γερμανός διεύθυνε παντού προκηρύξεις, προσκαλών εις την συμμετοχήν της Επαναστάσεως τους μη οπλισθέντας έτι λαούς. Προκηρύξεις περί βοηθείας απέστειλεν εις την Επτάνησον, ήτις πάντοτε εμπνευσμένη αισθήματα ελευθερίας, και αφ’ εαυτής οργώσα εις στάδιον παρόμοιον, ενθουσιαται ήδη κινουμένη αμέσως εις βοήθειαν. Συλλέξας ο Γερμανός ευθύς τους εν Πάτραις ιστοτύπους, ητοίμασε μίαν ποσότητα σημαιών, και τας διένειμεν εις την Πελοπόννησον και εις την Στερεάν.

Διά την μεσολαβούσαν έλλειψιν των τροφίμων, προκειμένης τόσης ανωμαλίας, απολύει εξ ανάγκης τους στρατιώτας από το καθήκον της νηστείας· ευλογεί και εμψυχώνει τους ανδρείως αγωνιζομένους· πρώτος μετά των άλλων αναγγέλλει επισήμως προς τους εν Πάτραις Προξένους των Δυνάμεων την Ελληνικήν Επανάστασιν, και το παράδειγμα τούτο ακολουθεί παραπόδας ο Π. Μαυρομιχάλης προκηρύττων περί αυτής από τας Καλάμας προς όλον τον χριστιανικόν κόσμον.

Κατά την Πελοπόννησον, την λοιπήν Ελλάδα και όλην την Ευρώπην φαίνεται πρώτον ήδη η σφραγίς την οποίαν εχάραξεν ούτος έχουσαν τον Σταυρόν, κύκλον δάφνης και επιγραφήν, την πλέον τιμαλφή, «ΣΦΡΑΓlΣ ΕΛΕΥΘΕΡlΑΣ»· επιγραφήν, την οποίαν απεδέχθησαν και η Ήλις και άλλαι επαρχίαι Του Γερμανού ο ζήλος εξάπτεται κοινός εις όλον της Ελλάδος το ιερατείον, και εφάμιλλοι τούτου πάσχουν να αναδειχθώσιν ο Βρεσθένης Θεοδώρητος, ο Έλους Άνθιμος, ο Μωθώνης Γρηγόριος, ο Σαλώνων Ησαΐας, ο Καρύστου Νεόφυτος, ο Πρωτοσύγκελος Αμβρόσιος Φραντζιάδης, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Ταλαντίου Νεόφυτος, ο Παραναξίας Ιερόθεος, ο Άρτης Πορφύριος και πλήθος άλλοι.

Διάκος κι Επίσκοπος στην οδό του μαρτυρίου

Απομνημονεύματα πολεμικά

Ο Διάκος, μαθών, ότι ο εχθρός έφθασεν εις το Ζητούνι, συγκαλέσας τους συναγωνιστάς του, ωμίλησε τά έξής:

«Αδελφοί Έλληνες! Έπειτα από τετρακοσίων χρόνων σκληράν σκλαβίαν, ο Θεός ευσπλαγχνισθείς απεφάσισε να μας δώση την ελευθερίαν, καθώς την εχαίροντο μίαν φοράν oι προπάτορές μας. Πλην διά να την απολαύσωμεν, πρέπει ν’ αποφασίσωμεν ν’ αποθάνωμεν με τα όπλα εις τας χείρας, και τότε ας την χαρώσιν oι μεταγενέστεροί μας. Ημείς ως τόσον θέλομεν απολαύσει τα δύο μεγαλήτερα καλά, τον παράδεισον και την αιώνιoν μνήμην των μεταγενεστέρων επειδή δια τον σταυρόν και την ελευθερίαν αποθνήσκομεν· αν όμως δειλιάσωμεν τώρα, τότε αιωνίως εχάθημεν και ημείς και όλον το έθνος μας. Όθεν, όποιος αγαπά με την αλήθειαν την πίστιν και την πατρίδα, ας δράξη τα όπλα, και ας έλθη μαζί μου».

Ταύτα ειπών ο καλός πατριώτης έδραμεν αμέσως καί κατέλαβεν, ως είρηται, την γέφυραν, θέσιν την πλέον σημαντικήν και κινδυνώδη, τον οποίον πολλοί ηκολούθησαν, αλλά, παρουσιασθέντος του κινδύνου, ολιγώτατοι τον εμιμήθησαν εξαιρέτως ο σεβασμιώτατος Επίσκοπος Σαλώνων Ησαιας, όστις και έλαβεν τον ίδιoν στέφανον της δόξης με τον Διάκoν, φυλάξας την θέσιν του κατά το ευώνυμον του Διάκoυ, όπου ο εχθρός διέβαινε τον πόρον του ποταμού· και αφού εθυσίασεν ικανούς, απέθανεν και αυτός μαχόμενος υπέρ πίστεως και πατρίδος, και υπέρ των ιδίων λογικών του προβάτων.

Η ιερά σημαία του Σταυρού κυματίζει

Προκήρυξη των Μπότσαρη και Τζαβέλα

Πάργιoι,

Ο όφις επατάχθη από τον Σταυρόν. Oι Σουλιώται πολεμούσιν υπέρ της ελευθερίας της Ηπείρου. Απομακρυνθήτε της χώρας της οποίας δεσπόζουσιν oι εχθροί υμών. Oι Έλληνες εισί δούλοι εκεί όπου κυματίζει η Βρεττανική σημαία. Oι Άγγλoι εισί φίλοι των βαρβάρων.

Φύγετε, δράμετε υπό τας σημαίας ημών. Επίσης, υμείς ευγενείς νέοι της Επτανήσου, λεοντόκαρδοι αποβήτε εις τα παράλια ημών. Θα είσθε ο επίλεκτος λόχος. Η ιερά σημαία του Σταυρού κυματίζει απανταχού της Ηπειρωτικής ακτής.

Πάργιoι και επτανήσιοι προσθέσατε τας δυνάμεις υμών προς τας των Σουλιωτών. Αι σημαίαι ημών φέρουσιν ένα σταυρόν και ένα στέφανον εκ δάφνης. Ελευθερία! Θρησκεία! Πατρίς! Ιδού το έμβλημα ήμών. Η ειρήνη έστω μεθ’ υμών αδελφοί. Ημείς λέγομεν την αλήθειαν, άλλοι δ’ εισίν εκείνοι οίτινες θέλουσι να εξαπατήσωσιν υμάς.

28 Ιoυνίoυ 1821

Oι οπλαρχηγοί

Μάρκος Βότσαρης Κίτσος Τζαβέλας

Σημαία Ελευθερίας και Σύμβολον Τιμίου Σταυρού

Προκήρυξη Οπλαρχηγών

Φιλογενέστατοι, πρόκριτοι στρατηγοί, και λοιποί ομογενείς της νήσου Ύδρας και Σπετζών. Άρχοντες αδελφοί, ο υπέρ του κοινού συμφέροντος και της ελευθερίας απαράμιλλος ζήλος σας εξυπνεί εις καθ’ ένα τα χρέη οπού η πατρίς οφείλει εις την γενναιότητά σας· μήτε θαρρούμεν να ευρεθή καθ’ όλην την Ελλάδα άνθρωπος τοσούτον αναίσθητος ώστε να μη βλέπη τα καθημερινά και αλλεπάλληλα αποτελέσματα της ανδρείας σας, τα πτερόεντα πλοία του θεοφρουρείτου υμών στόλου περιπλέοντα αεννάως και προσεκτικώς τας νήσους και παραθαλάσσια του Αιγαίoυ πελάγους ενώ αποκόπτουσι θαυμασίως κάθε εχθρικήν έξοδον,

εγείρουσιν εις κάθε μίαν εξ αυτών την λαμπράν της ελευθερίας σημαίαν υπό το σύμβολον του Τιμίου Σταυρού ώστε δεν δύνανται να αρνηθώσιν oτι εις τους θεοφυλάκτους στόλους σας οφείλουν αναντιρρήτως τας απαρχάς της γλυκυτάτης ελευθερίας των, η Ελλάς άπασα τέλος πάντων θεωρούσα τους αλλεπαλλήλους θριάμβους σας ετοιμάζει ανδριάνrας της φιλογενείας σας και η αθανασία ετοιμάζεται να υποδεχθή τα λαμπρά σας ονόματα, ημείς φανταζόμενοι ότι θέλει είμεθα oι κάτοικοι μιας και της αυτής πατρίδος καυχώμενοι υπερχαίρομεν κατά τούτο παρακαλούντες και αύθις ν’ αξιωθώμεν εν τάχει της αδελφικής μας αιτήσεως, μένοντες ως υποσημειούμεθα. Τω α’ έτει της ελευθερίας.

Της φιλογενεστάτης ευγενείας oι πρόθυμοι αδελφοί

Ο Αρχιμανδρίτης Σωτήριος Χαραλάμπης, Ανδρέας Ζαήμης, Λυμπέρης Θεοχαρόπουλος, Γρηγόριος Δικαίoς, Αθανάσιος Κανακάρης, Κανέλλος Δελιγιάννης,

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης