«Ο Αλκιβιάδης διδάσκεται από τον Σωκράτη», Marcello Bacciarelli, 1776-7. Εικόνα: Wikimedia Commons/Δημόσιος Τομέας
Ο Σωκράτης, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες φιλοσόφους, που έζησε από το 469 έως το 399 π.Χ., απέφευγε το κουτσομπολιό που ήταν αγαπημένο χόμπι στην αρχαία Ελλάδα, όπως έχουν επιβεβαιώσει πολλοί ιστορικοί. Άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα επιδίδονταν συνεχώς στο να μοιράζονται φήμες και μισές αλήθειες.
Λέγεται ότι μια μέρα συνάντησε έναν γνωστό που τον πλησίασε ενθουσιασμένος και του είπε: «Σωκράτη, ξέρεις τι άκουσα μόλις για έναν από τους μαθητές σου;»
«Περίμενε λίγο», απάντησε ο Σωκράτης. «Πριν μου πεις θα ήθελα να περάσεις ένα μικρό τεστ. Ονομάζεται το τεστ του τριπλού φίλτρου».
"Τριπλό φίλτρο;" ρώτησε ο φίλος του.
«Έτσι είναι», συνέχισε ο Σωκράτης. «Πριν μου μιλήσετε για τον μαθητή μου, ας αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να φιλτράρουμε αυτό που θα πείτε.
Το πρώτο φίλτρο είναι η Αλήθεια. Έχετε βεβαιωθεί απολύτως ότι αυτό που θα μου πείτε είναι αλήθεια;»
«Όχι», είπε ο άντρας, «στην πραγματικότητα μόλις το άκουσα και…»
«Εντάξει», είπε ο Σωκράτης. «Οπότε δεν ξέρεις πραγματικά αν είναι αλήθεια ή όχι. Ας δοκιμάσουμε τώρα το δεύτερο φίλτρο, το φίλτρο της Καλοσύνης. Είναι κάτι καλό αυτό που πρόκειται να μου πεις για τον μαθητή μου;»
«Όχι, αντίθετα…»
«Λοιπόν», συνέχισε ο Σωκράτης, «θέλεις να μου πεις κάτι κακό για αυτόν, παρόλο που δεν είσαι σίγουρος ότι είναι αλήθεια;» Ο άντρας ανασήκωσε τους ώμους του, λίγο αμήχανος. συνέχισε ο Σωκράτης. «Μπορεί να περάσετε το τεστ, ωστόσο, επειδή υπάρχει ένα τρίτο φίλτρο - το φίλτρο της Χρησιμότητας. Θα μου είναι χρήσιμο αυτό που θέλετε να μου πείτε για τον μαθητή μου;»
«Όχι, όχι πραγματικά», παραδέχτηκε ο άντρας.
«Λοιπόν», κατέληξε ο Σωκράτης, «αν αυτό που θέλεις να μου πεις δεν είναι ούτε αληθινό ούτε καλό ούτε καν χρήσιμο, γιατί να μου το πεις;»
Ο άνθρωπος που είχε προσπαθήσει να διαδώσει κουτσομπολιά στον μεγάλο στοχαστή νικήθηκε και ντράπηκε.
Το κουτσομπολιό ήταν δημοφιλές χόμπι στην αρχαιότητα
Το κουτσομπολιό και η διάδοση ψευδών ειδήσεων ήταν πραγματικό εργαλείο στα χέρια των σκλάβων που ήθελαν να τιμωρήσουν τα αφεντικά τους αν τους είχαν φερθεί άσχημα. Οι κύριοι ανησυχούσαν δικαιολογημένα ότι ένας σκλάβος μπορεί να δει ή να ακούσει κάτι στο σπίτι που θα μπορούσε να καταλήξει να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους σε δικαστήριο ή την κοινή γνώμη.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ακόμη και μια θεά που αντιπροσώπευε το κουτσομπολιό. Η Φήμη «φήμη» ήταν η τελευταία κόρη της θεάς Γαίας. Απεικονίστηκε ως ένα τρομερό φτερωτό πλάσμα που χαιρόταν να αναστατώνει.
Κάτω από κάθε φτερό, υπήρχε ένα αδιάκριτο μάτι, ένα τρυπημένο αυτί και μια γλώσσα που κουνούσε. Πετούσε από μέρος σε μέρος με μεγάλη ταχύτητα, φλυαρώντας και ουρλιάζοντας ψέματα και μισές αλήθειες σε όποιον άκουγε.
Οι σκλάβοι και οι χαμηλού επιπέδου γυναίκες χωρίς ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς θα μπορούσαν ακόμα να χρησιμοποιήσουν το κουτσομπολιό ως το μοναδικό τους όπλο ενάντια στους εχθρούς τους.
Αυτή η τάση για κουτσομπολιά σχεδόν σε κάθε μέλος της κοινωνίας χρησίμευε για να ανοίξει αγωγούς μεταξύ του αδύναμου και του δυνατού, του πλούσιου και του φτωχού, του αφέντη και του υπηρέτη.
Ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης έβλεπε το κουτσομπολιό ως ένα συχνά ασήμαντο, ευχάριστο χόμπι, αλλά είδε επίσης ότι το κουτσομπολιό θα μπορούσε να έχει κακόβουλο σκοπό όταν μιλούσε κάποιος που έχει αδικηθεί.
Τα κακόβουλα κουτσομπολιά θα μπορούσαν να βλάψουν τη φήμη ενός ατόμου και να τον βλάψουν ανεπανόρθωτα.
Το κουτσομπολιό στα δικαστήρια στην αρχαία Ελλάδα
Στην αρχαία Αθήνα, οι δικαστικές αποφάσεις βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην αξιολόγηση του χαρακτήρα του κατηγορουμένου και πολύ λίγο σε αδιάσειστα στοιχεία. Ως εκ τούτου, η φήμη ενός ατόμου ήταν σημαντική όταν επρόκειτο για δικαστικές υποθέσεις.
Ελλείψει επαγγελματιών κριτών, οι ομιλητές στόχευαν να δυσφημήσουν τους χαρακτήρες των αντιπάλων τους στα μάτια των ενόρκων, ενώ παρουσιάζονταν ως αξιόλογοι πολίτες.
Οι διάδικοι φοβόντουσαν τη δύναμη του κουτσομπολιού, επομένως περιέγραψαν προσεκτικά πώς οι αρνητικές ιστορίες που μπορεί να είχαν ακούσει οι ένορκοι για αυτούς δεν ήταν αληθινές και είχαν διαδοθεί σκόπιμα από τους αντιπάλους τους.
Εξαιτίας του μεγάλου πλήθους που συγκεντρώθηκε εκεί, δημόσιοι χώροι όπως η Αγορά ήταν πρωταρχικές τοποθεσίες για να διαδίδουν κουτσομπολιά και ξεκάθαρα ψέματα με στόχο την απαξίωση ενός αντιπάλου.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η πρόθεση των κουτσομπολιάδων ήταν να διαδώσουν ψευδείς πληροφορίες σε όλη την πόλη για να δημιουργήσουν μια εντύπωση για τα άτομα που εμπλέκονται, κάτι που θα τους βοηθούσε να κερδίσουν τις νομικές υποθέσεις τους.
Οι γυναίκες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις φήμες ως ισχυρό εργαλείο στην Αρχαία Ελλάδα
Στην αρχαία Αθήνα, οι γυναίκες δεν είχαν κανένα απολύτως νόμιμο δικαίωμα και βασίζονταν πλήρως στους άντρες συγγενείς για να ενεργήσουν για λογαριασμό τους. Ωστόσο, οι γυναίκες είχαν μια πολύ ισχυρή διέξοδο – το κουτσομπολιό – για να χρησιμεύσει ως χρήσιμο εργαλείο για την επίθεση εναντίον ενός εχθρού.
Τα γυναικεία κουτσομπολιά χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά για να δυσφημήσουν τον χαρακτήρα ενός αντιπάλου στο δικαστήριο. Γυναίκες χαμηλού επιπέδου, χωρίς καμία απολύτως πρόσβαση σε νομική βοήθεια, μπορούσαν ακόμα να χρησιμοποιήσουν το κουτσομπολιό για να βοηθήσουν στην επίτευξη τιμωρίας όταν αδικήθηκαν.
Οι Αθηναίοι έκαναν προσεκτική χρήση του κουτσομπολιού στη ρητορική για να δυσφημήσουν τους αντιπάλους τους στα δικαστήρια.
Η παρουσία κουτσομπολιού σε νομικές υποθέσεις δείχνει ότι οι Αθηναίοι δεν έκαναν διακρίσεις ως προς την πηγή, αλλά εκμεταλλεύτηκαν ελεύθερα κάθε είδους φήμες και υπονοούμενα στις προσπάθειές τους να νικήσουν τους αντιπάλους τους.
Μέσω της υπολογισμένης χρήσης κουτσομπολιού, γυναίκες, μη πολίτες, ακόμη και σκλάβοι που δεν είχαν πρόσβαση σε επίσημους νόμιμους διαύλους στην αρχαία Ελλάδα, χρησιμοποιούσαν ένα ισχυρό όπλο στις προσπάθειές τους να αποδώσουν δικαιοσύνη εναντίον εκείνων που τους είχαν αδικήσει.
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Δευτέρα, Ιουνίου 06, 2022
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: