Όταν ο Καβάφης διεκδικούσε τα Μάρμαρα του Παρθενώνα

Λάβρος κατά Βρετανών

Πολλοί δεν ξέρουν ότι ο μεγάλος Αλεξανδρινός ήταν ο πρώτος που στηλίτευσε δημόσια, με πύρινα και ειρωνικά άρθρα, τους Βρετανούς ζητώντας την επιστροφή τους. Όλοι θυμόμαστε τους αγώνες της Μελίνας Μερκούρη για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο.

Άλλωστε η Μελίνα μας έμαθε να τα λέμε «Μάρμαρα του Παρθενώνα» και όχι Ελγίνεια, όπως τα ονόμασαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες. Κάποιοι αναγνώστες ίσως θυμούνται τις επιστολές του Καβάφη, στις οποίες είχε θέσει δημόσια το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων. Είναι η εποχή που η Αίγυπτος είναι κομμάτι της βρετανικής αυτοκρατορίας. Οι Βρετανοί είναι οι απόλυτοι κυρίαρχοι της Ανατολικής Μεσογείου και απαιτούν να βάλουν χέρι και στο εμπόριο του βαμβακιού, στο οποίο μέχρι τότε δραστηριοποιείται η ελληνική παροικία.

Όταν ο λόγιος και αρχηγός της ομάδας των Άγγλων θετικιστών Φρέντερικ Χάρισον δημοσίευσε στο αγγλικό περιοδικό «19ος Αιών» το πρώτο άρθρο με το οποίο ζητούσε να επιστραφούν οι αρχαιότητες στην Ελλάδα, ο Καβάφης δεν σκέφτηκε να γράψει. Πενθούσε ακόμη τον θάνατο του αδελφού του Πέτρου Ιωάννη. Μα όταν ο πανίσχυρος διευθυντής του περιοδικού Τζέιμς Νόουλς απαντά ειρωνικά στο Χάρισον και επιτίθεται χυδαία στους Έλληνες, ο ποιητής θα παρέμβει. «Δυο άρθρα, “Τα Ελγίνεια Μάρμαρα” και “Νεώτερα περί των Ελγινείων Μαρμάρων”, δημοσίευε ενυπόγραφα ο Αλεξανδρινός μας ποιητής στην εφημερίδα της Αθήνας “Εθνική” το 1891», γράφει ο Στρατής Τσίρκας.

Ο Καβάφης απαντάει γεμάτος θυμό στον Τζέιμς Νόουλς αποκαλώντας τον υβριστή και εμπαθή. Πιστεύει ότι το άρθρο γράφτηκε σε μια στιγμή παροξυσμού του κ. Νόουλς, ο οποίος λέει εξωφρενικά πράγματα: «Εκθειάζει του Έλγιν την αρπαγήν. Μυκτηρίζει τον Βύρωνα» γράφει ο ποιητής μας με το χαρακτηριστικό ειρωνικό ύφος του.

Στις δύο μακροσκελείς επιστολές ο Καβάφης αντικρούει τα ανιστόρητα επιχειρήματα και κακεντρεχή σχόλια του Άγγλου αρθρογράφου με ειρωνεία και αυστηρότητα. Πότε ξερά και πότε με καυστική διάθεση, ο Αλεξανδρινός ποιητής επισημαίνει τις ιστορικές ανακρίβειες του άρθρου και τα ταπεινά ένστικτα που οδήγησαν τον αρθρογράφο στην επίθεση εναντίον της Ελλάδας. Στις ύβρεις και τους «φόβους» του Νόουλς περί «ολιγοβίων» κυβερνήσεων της Ελλάδας, οι οποίες είναι ανίκανες να διαφυλάξουν τα αρχαία μας, ο Καβάφης απαντά:

«H Ακρόπολις είναι άριστα προφυλαγμένη. Δεν είναι ολιγώτερον ασφαλής του Βρετανικού Μουσείου». Ο ποιητής υπενθυμίζει στον διευθυντή του περιοδικού και τους αναγνώστες ότι οι κυβερνήσεις της Ελλάδας κατέβαλαν τις μεγαλύτερες φροντίδες για τα αρχαία, έκαναν νόμους που απαγορεύουν το παράνομο εμπόριο και έφτιαξαν μουσεία.

Στις 29 Απριλίου του 1891, ο Καβάφης θα δημοσιεύσει στην αντιτρικουπική εφημερίδα «Εθνική» τα «Νεώτερα περί των Ελγινείων μαρμάρων». Ξεκινώντας την επιστολή με τη φράση «Ο θάνατος των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων είναι η λήθη», ο ποιητής μας απαντά στο νέο άρθρο του Χάρισον, αναζωπυρώνοντας τη συζήτηση για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην κοιτίδα τους. Στο επιχείρημα των Άγγλων ότι κινδυνεύουν τα Μάρμαρα από το Μεσανατολικό, ο Καβάφης θα τους προτείνει να λύσουν το πρόβλημα που εκείνοι δημιούργησαν.

«Πλάι και πέρα από τον ποιητικό υπάρχει και ο πολιτικός Καβάφης» υποστηρίζει ο Τσίρκας στη μελέτη του «Ο πολιτικός Καβάφης». Δεν είναι τυχαίο πως ζητά από το 1891 να γυρίσουν τα Μάρμαρα στην πατρίδα τους, κι από το 1893 να ενωθεί η Κύπρος με την Ελλάδα. Ο Καβάφης μέσα από τα άρθρα του καταγγέλλει τον ιμπεριαλισμό της Μεγάλης Βρετανίας και αρνείται να δεχτεί την αρπαγή των αρχαίων των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου μόνο και μόνο για να στολίσουν το Βρετανικό Μουσείο.

[Πηγή: Εφημερίδα "Το Ποντίκι"]