Φωτογραφικά πορτραίτα αστών της Τραπεζούντας του 19ου σε μία έκθεση -Εικόνες

Φωτογραφικά πορτραίτα από την κοινωνική ζωή της Τραπεζούντας του Πόντου του 19ου σε μία έκθεση.

Ποια είναι η αόρατη κλωστή που δένει τις ιστορίες της πρώτης Ελληνίδας αλεξιπτωτίστριας μ' αυτές επιχειρηματιών και πρωτοπόρων των γραμμάτων από τον ιστορικό Πόντο, που, πρόσφυγες στην Ελλάδα αλλά και σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, δημιούργησαν από τις στάχτες τη νέα τους ζωή;

Είναι η Τραπεζούντα του ιστορικού Πόντου, γενέθλια γη προσωπικοτήτων της αστικής τάξης της πόλης, που διέπρεψαν σε τομείς της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής και οι ιστορίες τους έρχονται στο φως μέσα από την έκθεση «Πορτρέτα Αστών της Τραπεζούντας», που πραγματοποιείται σε συνεργασία του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης με την 1η Δημοτική Κοινότητα του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Στην έκθεση, που στοχεύει να "αφηγηθεί" ιστορικά δρώμενα που αφορούν τον βίο αστικών οικογενειών της πόλης της Τραπεζούντας μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, εντοπίσαμε - με τη βοήθεια της προέδρου της Α' δημοτικής κοινότητας Θεσσαλονίκης Ελένης Χοντολίδου και του Ανέστη Στεφανίδη σε ρόλους "ξεναγών"- τις ρίζες της πρώτης Ελληνίδας αλεξιπτωτίστριας, μια πρώιμη - τρόπον τινά - selfie, αλλά και ένα λάθος που έχτισε μια οικονομική αυτοκρατορία.

Η Σόνια Σοφία Στεφανίδου (διακρίνεται στη μέση) μαζί με τα αδέλφια της

Η πρώτη Ελληνίδα αλεξιπτωτίστρια
Πρωτότοκη κόρη του γιατρού, χειρουργού Φιλοποιμένα Στεφανίδη από την Τραπεζούντα, που τιμήθηκε για τις εθελοντικές του υπηρεσίες σε πέντε μέτωπα, η Σόνια Σοφία Στεφανίδου γεννήθηκε το 1907 στην Οδησσό και κληρονόμησε από τον πατέρα της το πείσμα και τη διάθεση να προσφέρει στην πατρίδα της.

Η Σόνια Σοφία Στεφανίδου, η πρώτη Ελληνίδα αλεξιπτωτίστρια και ηρωίδα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, ποζάρει με την παιδική αθωότητα στον φωτογραφικό φακό που απαθανάτισε την ίδια και τα δύο της αδέλφια, στην τρυφερή παιδική ηλικία...

Το λάθος που έχτισε μια οικονομική αυτοκρατορία
Ένα λάθος υπαλλήλου, όπως θέλει ο σχετικός θρύλος, ήταν αυτό που οδήγησε στη δημιουργία ενός μεγάλου εμπορικού οίκου ο οποίος κατείχε εξέχουσα θέση στην οικονομία της Τραπεζούντας, του Γρηγόρη Καπαγιαννίδη.
Τι ακριβώς συνέβη; Μία λάθος παραγγελία παραμονές κάποιου πολέμου οδήγησε την επιχείρηση του Καπαγιαννίδη να βρεθεί με μεγάλες ποσότητες ζάχαρης, λίγο πριν σταματήσουν οι μεταφορές και οι τιμές των προϊόντων αυξηθούν κατακόρυφα. Η επιχείρηση του κ. Καπαγιαννίδη βρέθηκε με μεγάλο κέρδος παρότι - όπως επιμένει η ιστορία - ο υπάλληλος που ήταν υπεύθυνος για το λάθος είχε ήδη απολυθεί.

Ο Γρηγόρης Καπαγιαννίδης ξεκίνησε τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στην Τραπεζούντα με ένα μικρό μπακάλικο στα μέσα του 19ου αιώνα.
Μαζί με τη γυναίκα του Δόμνα, το γένος Αμοιρόγλη, δημιούργησαν μια μεγάλη οικογένεια που δέσποζε στη μεγαλοαστική τάξη της Τραπεζούντας.
Απέκτησαν τέσσερα παιδιά, ένα εκ των οποίων ήταν ο Κώστας Καπαγιαννίδης, που διαδέχθηκε τον πατέρα του στις επιχειρήσεις και παντρεύτηκε την Άννα, το γένος Τριανταφυλλίδου και έκαναν έξι παιδιά.

Η Άννα και ο Κωνσταντίνος Καπαγιαννίδης

Μια πρώιμη selfie!
Η Άννα και ο Κώστας Καπαγιαννίδης απαθανατίζονται από τον φακό της φωτογραφικής μηχανής σε μια πρωτότυπη στάση μπροστά από τον καθρέφτη της οικίας τους, δημιουργώντας έτσι - τρόπον τινά - μια πολύ πρώιμη selfie!
Η Άννα και ο Κώστας μετά το γάμο τους ανέγειραν ένα πολυτελές μέγαρο στην εξοχική περιοχή της Τραπεζούντας "Σόουκ Σου". Το μέγαρο Καπαγιαννίδη δέσποζε, ήταν το μεγαλοπρεπέστερο σπίτι της Τραπεζούντας και είχε ανεγερθεί από τον περίφημο μηχανικό Αλ. Κακουλίδη, ο οποίος είχε χτίσει και το νέο κτίριο του Φροντιστηρίου (σ.σ. της Τραπεζούντας). Στην νεοκλασική έπαυλη Καπαγιαννίδη φιλοξενήθηκε σε επίσκεψή του στην Τραπεζούντα ο Κεμάλ Ατατούρκ και για το λόγο αυτό έχει μετατραπεί σε μουσείο που ονομάζεται Ατατούρκ Κιοσκ στο οποίο έχουν διασωθεί έπιπλα και διάκοσμος της εποχής.

Οι προσωπικοί φωτογράφοι του Νικόλαου Πλαστήρα
Τα αδέλφια Κακούλη (Κυριάκος, Μιλτιάδης και Θρασύβουλος), γεννήθηκαν στην Τραπεζούντα.
Ο Κυριάκος, ο μεγαλύτερος διατηρούσε φωτογραφείο στην πόλη κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αυτό προκύπτει τόσο από τις φωτογραφίσεις που έγιναν στο κατάστημά του, όσο και από τις απεικονίσεις (± 1895) εμβληματικών δημόσιων οθωμανικών και χριστιανικών κτιρίων της Τραπεζούντας, που τραβήχτηκαν κατ' εντολήν του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ (1876-1908).

Ο Μιλτιάδης, γεννημένος το 1872, φοίτησε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και μετέβη στο Παρίσι όπου σπούδασε φωτογραφία και διακρίθηκε σε σχετικούς διαγωνισμούς. Επιστρέφοντας, ίδρυσε μαζί με τους αδερφούς του το μοναδικό καλλιτεχνικό φωτογραφείο (studio) στην Τραπεζούντα με την επωνυμία «Αδελφοί Κακούλη-Μαύρη Θάλασσα». Στους αδελφούς Κακούλη οφείλουμε τα καλλιτεχνικά πορτρέτα πολλών Τραπεζουντίων.

Ο Κυριάκος Κακούλης πέθανε στον Πόντο, ενώ τα αδέλφια του Μιλτιάδης και Θρασύβουλος έφθασαν πρόσφυγες στην Αθήνα όπου και συνέχισαν το επάγγελμα του φωτογράφου με την ίδια επιτυχία. Αναφέρονται ως προσωπικοί φωτογράφοι του Νικολάου Πλαστήρα.

Η γοητευτική μπουρζουαζία της Τραπεζούντας
Η Τραπεζούντα, η «περικαλλής και ένδοξος πόλις, η βασιλίς των πόλεων του Ευξείνου Πόντου», πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Κομνηνών, ήταν η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του Πόντου στα μέσα του 19ου αιώνα και η έδρα του ομώνυμου βιλαετίου.
Η πόλη αποτελούσε την κατάληξη του δρόμου των καραβανιών που έφταναν στην Περσία, γεγονός που την ανέδειξε για δεύτερη φορά (από την εποχή της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών) σε διαμετακομιστικό κέντρο διεθνούς ενδιαφέροντος και εμβέλειας.

Η έντονη δραστηριοποίηση των Ευρωπαίων δημιούργησε ευκαιρίες και προοπτικές για το ελληνικό στοιχείο, καθώς μαζί με το αρμενικό, αποτελούσαν το βασικό στήριγμα των ευρωπαϊκών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
Ακόμα και όταν η πόλη έπαψε να είναι επίκεντρο του διεθνούς εμπορίου δεν έλειψαν οι προοπτικές ανάπτυξης για τη διαμορφούμενη αστική τάξη της πόλης. 

Χαρακτηριστική είναι, η αλλαγή στους οικονομικούς προσανατολισμούς σημαντικών μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1870, εμπορικών οίκων της Τραπεζούντας: Οι εμπορικοί οίκοι των Γ. Καπαγιαννίδη, αδερφών Φωστηροπούλου, Κ.Α. Θεοφυλάκτου και Α. Λεοντίδου διοχέτευσαν τις δραστηριότητές τους και στον χρηματοπιστωτικό κλάδο.
Σ' αυτούς ανήκαν οι τρεις από τις πέντε συνολικά τράπεζες της πόλης. Σε ελληνικά, επίσης, χέρια βρισκόταν η Τράπεζα Αθηνών, ενώ στην Οθωμανική Τράπεζα υπήρχαν Έλληνες υπάλληλοι.

Η συνεργασία των Ελλήνων επιχειρηματιών της Τραπεζούντας με σημαντικούς ευρωπαϊκούς εμπορικούς οίκους, αλλά και η ανάπτυξη του εσωτερικού εμπορίου της Μαύρης Θάλασσας ευνόησαν τη δημιουργία μιας κοσμοπολίτικης ελίτ στην πόλη, η οποία βρισκόταν σε άμεση επαφή με την Ευρώπη: Στα εμπορικά ταξίδια προστέθηκαν και ταξίδια για τουρισμό, αναψυχή και εκπαίδευση, τα οποία ενίσχυαν τον δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στην Τραπεζούντα και τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα της Ευρώπης και του Εύξεινου Πόντου.

Η έκθεση
Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες κυρίως από το Αρχείο της Άννας Θεοφυλάκτου.
Για τις ανάγκες της έκθεσης χρησιμοποιήθηκαν και τεκμήρια από τα αρχεία των Έφης Βαφειάδη, Ζένιας Νικολαΐδου, Μαρίας Σειρηνοπούλου, Κώστα Φωστηρόπουλου και Εριφύλης Χοντολίδου.

Τεκμηρίωση της έκθεσης, Άννα Θεοφυλάκτου, συλλέκτις, Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού, ιστορικός, ομότιμη καθηγήτρια Α.Π.Θ., Ιάκωβος Μιχαηλίδης, ιστορικός, αναπληρωτής καθηγητής Α.Π.Θ.
Καλλιτεχνική Επιμέλεια, Γιώργος Κατσάγγελος, φωτογράφος, καθηγητής Α.Π.Θ.
Συντονισμός, Ελένη Χοντολίδου, πρόεδρος Α΄ Κοινότητας Δήμου Θεσσαλονίκης,
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Α.Π.Θ.
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα / Κείμενα, Ελένη Χοντολίδου, πρόεδρος Α΄ Κοινότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, αναπληρώτρια καθηγήτρια Α.Π.Θ.

Στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
Η έκθεση λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, έως και τις 3 Μαρτίου 2017, και κατά τις ώρες 09.00 έως 14.00 και 18.00 έως 21.00, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.

(ΑΠΕ-ΜΠΕ)