Αμφίπολη: Ποιες ήταν οι χθόνιες τελετές προς τιμήν του νεκρού!

Ήταν κοινή πίστη ότι οι ήρωες μετά θάνατον αποκτούσαν ξεχωριστή δύναμη και μπορούσαν, όπως και οι θεοί, να παρεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα.

Το επίκεντρο της λατρείας ενός ήρωα ήταν ο τάφος του, και αποτελούσε σημείο αναφοράς των κατοίκων όλης της γύρω περιοχής.

Σχεδόν σίγουρο είναι ότι στην περίπτωση του τύμβου στην Αμφίπολη, μιλάμε για ταφικό μνημείο αφηρωϊσμένου νεκρού, δηλαδή ενός «ήρωα», στον οποίον, όπως εξηγεί η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, «αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές από την κοινωνία της εποχής του.

Ο νεκρός ήταν εξέχουσα προσωπικότητα, καθώς μόνον έτσι εξηγείται η κατασκευή αυτού του μοναδικού ταφικού συγκροτήματος».

Σύμφωνα με τον Ησίοδο, οι ήρωες είναι ημίθεοι, δηλαδή ανώτερα όντα, μεταξύ των ανθρώπων και των θεών, προικισμένοι από τους θεούς με μοναδικά χαρίσματα.

Χαρακτηρίζονταν από αφάνταστη γενναιότητα και από το αίσθημα της δικαιοσύνης, και γι’ αυτό το λόγο, εκτός από την ανώτερη καταγωγή τους, οι ήρωες είχαν και ξεχωριστή μεταθανάτια μεταχείριση από τους θεούς.

Κατά τις ελληνικές δοξασίες, ένας ήρωας – ημίθεος, είναι ένα πλάσμα που μετέχει τόσο στη θεότητα, όσο και στην ανθρώπινη φύση, αφού χρωστάει τη γέννησή του στην ένωση θεού με άνθρωπο.

Τέτοιο παράδειγμα είναι και η παράδοση που θέλει τον Μέγα Αλέξανδρο γιό του Δία, που παίρνοντας τη μορφή φιδιού συνευρέθηκε με την Ολυμπιάδα.

Στους ήρωες ανήκουν ιστορικά πρόσωπα, τα οποία μεγαλούργησαν στην πατρίδα τους και στη συνέχεια λατρεύτηκαν από τους πολίτες, πράξη που ονομάζεται «αφηρωϊσμός».

Στους ιστορικούς χρόνους η λέξη «ήρωας» σήμαινε συγκεκριμένα έναν νεκρό άντρα που τιμάται, και για τον οποίον γίνονται εξιλασμοί στον τάφο του, ή σε κάποιο ιερό, γιατί η φήμη του, όσο ζούσε, ή ο ασυνήθιστος θάνατός του, του έδωσε δύναμη να υποστηρίζει και να προστατεύει τους ζωντανούς.

Ήταν κοινή πίστη ότι οι ήρωες μετά θάνατον αποκτούσαν ξεχωριστή δύναμη και μπορούσαν, όπως και οι θεοί, να παρεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα, να τιμωρούν τους ασεβείς ή να βοηθούν όσους ήταν ευσεβείς απέναντί τους. Το επίκεντρο της λατρείας ενός ήρωα ήταν ο τάφος του, και αποτελούσε σημείο αναφοράς των κατοίκων όλης της γύρω περιοχής.

Οι ήρωες, αν και δεν μπορούν να εξισωθούν με τους θεούς στην ισχύ, όχι μόνο δεν ήταν υποδεέστεροι στα μάτια του κόσμου αλλά ασκούσαν μεγαλύτερη επιρροή στους λάτρεις τους ακόμη και από τους πανελλήνιους θεούς. Προκύπτει λοιπόν πως οι ήρωες είναι δυνάμεις συνδεδεμένες με τον τόπο που βρίσκεται η υπόγεια κατοικία τους, δηλαδή ο τάφος τους.

Όπως αναφέρει R.Seaford, στη μελέτη του «Ανταπόδοση και Τελετουργία» ο χαρακτήρας των νεκρικών προσφορών και το τελετουργικό τυπικό της λατρείας των ηρώων, μοιάζει με τη λατρεία των χθόνιων θεοτήτων. Σημειώνεται δε πως ο ήρωας μπορεί να εμφανιζόταν αδιακρίτως με ανθρώπινη μορφή ή μορφή φιδιού, και εμφανιζόταν σπανίως.

Η λατρεία των ηρώων ως τελετουργία

Αξίζει να σημειωθεί πως η λατρεία των ηρώων στην αρχαία Ελλάδα ήταν δεμένη με τον τάφο τους και η δύναμή τους οφειλόταν στα λείψανά τους, που ήταν θαμμένα στον τάφο.

Πολλές φορές μάλιστα, ξέθαβαν τα οστά των ηρώων και τα μετέφεραν σε άλλη πόλη ή περιοχή. Γνωστό παράδειγμα είναι η μεταφορά των οστών του Ρήσου από την Τροία στην Αμφίπολη.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι ήρωες ήταν πρόθυμοι να υπερασπιστούν την πόλη που ήταν θαμμένοι, ενώ στις αρχαίες πηγές καταγράφονται πολλές εμφανίσεις ηρώων στα πεδία των μαχών για να προστατεύσουν το στράτευμα.

Η λατρεία ενός ήρωα διαφέρει από τη λατρεία των συνηθισμένων νεκρών ως προς τη διάρκειά της, τη συχνότητα των λατρευτικών εκδηλώσεων και τη σημασία τους, αφού στη λατρεία συμμετέχει όλη η πόλη.

Η λατρεία ηρώων ήταν από τη φύση της χθόνια, και τα τελετουργικά που συνδεόταν με αυτήν είχαν περισσότερο ομοιότητα με αυτά της λατρείας της Περσεφόνης.

Οι γραπτές πηγές τονίζουν την σημαντικότητα των τάφων των ηρώων και του ιερού χώρου, όπου χθόνια τελετουργικά εξευμένιζαν τα πνεύματά τους και τους προέτρεπαν να συνεχίζουν να ευνοούν τον τόπο και τους κατοίκους του.

Όπως τονίστηκε, το τυπικό της λατρείας των ηρώων είναι όμοιο με αυτό των χθόνιων θεοτήτων. Η πιο σημαντική λατρευτική πράξη ήταν η προσφορά θυσίας κάποιου ζώου, όχι με το φως της ημέρας, όπως στους θεούς, αλλά το βράδυ και πολλές φορές μεταμεσονύκτια.

Το θυσιαζόμενο ζώο ήταν στραμμένο προς το μέρος της Δύσης. Μετά τη θυσία και αφού το αίμα του χυνόταν σε μια ειδικά κατασκευασμένη οπή στο έδαφος, την εσχάρα, προκειμένου να φτάσει στον κάτω κόσμο, γινόταν ολοκληρωτική καύση του σώματος του ζώου. Παράλληλα προσφέρονταν οι πρώτοι καρποί κάθε σοδειάς, φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ψάρια, αλλά και κρασί και γάλα.

Οι προσφορές συνοδεύονταν από ύμνους και προσευχές. Σε κάποιες περιπτώσεις γινόταν και πομπή, που ήταν την αποστολή μιας προσφοράς προς τον ήρωα με τη συνοδεία πλήθους πιστών.

Άρης Μεντίζης, δημοσιογράφος – ιστορικός ερευνητής, στο xronometro, tribune