«Τέλεια Καταιγίδα»: Τι προκάλεσε την κατάρρευση του Μινωικού και του Μυκηναϊκού πολιτισμού

«Μια "καταιγίδα από γεγονότα" προκάλεσε την κατάρρευση του Μινωικού και του Μυκηναϊκού πολιτισμού» υποστηρίζει ο Αμερικανός αρχαιολόγος Έρικ Κλάιν σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Ελ. Μάρκου του ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Τι συνέβη το 1177 π.Χ.; Η κατάρρευση του Μινωικού και του Μυκηναϊκού πολιτισμού, όπως και άλλων, ισχυρίζεται ο Δρ. Έρικ Κλάιν, αρχαιολόγος, καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσινγκτον των ΗΠΑ.

Κι αν η ημερομηνία (την οποία αναφέρει και στο βιβλίο του «1177 B.C.: The Year Civilization Collapsed») είναι ενδεικτική, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τις αιτίες που την προκάλεσαν: «Την Ύστερη Εποχή του Χαλκού συντελέστηκε μια “τέλεια καταιγίδα” από καταστροφικά γεγονότα», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ. Κλάιν, εκθέτοντας τόσο τα γεγονότα αυτά, όσο και τους λόγους που η θεωρία του έχει τόση απήχηση.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:

Σύμφωνα με την έρευνά σας, τι προκάλεσε την κατάρρευση του Μινωικού και Μυκηναϊκού πολιτισμού; Οι αιτίες αυτές είναι κοινές και για την πτώση άλλων πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, όπως οι Χετταίοι, οι Βαβυλώνιοι κ.α.;

Η κύρια θέση μου είναι ότι θα πρέπει να συντελέστηκε μια «τέλεια καταιγίδα» από καταστροφικά γεγονότα, που προκάλεσαν την κατάρρευση πολιτισμών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού λίγο μετά το 1200 π. Χ. Υπάρχουν ενδείξεις ότι υπήρξε κλιματική αλλαγή, ξηρασία και πείνα, σεισμοί, εισβολές και εσωτερικές εξεγέρσεις, που επηρέασαν τους Μινωίτες και τους Μυκηναίους, καθώς και πολλούς άλλους, αν όχι όλους, από τους πολιτισμούς της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. Αν και άνθρωποι έχουν επιζήσει από παρόμοιες καταστροφές που ήρθαν μεμονωμένα, όπως η ανασυγκρότηση μετά από σεισμούς ή η διαβίωση μέσω ξηρασιών, τι γίνεται όταν όλα αυτά συμβαίνουν συγχρόνως ή σε μικρή απόσταση μεταξύ τους; Θα ήταν πολύ δύσκολη η επιβίωση αν όλες ή οι περισσότερες από τις παραπάνω καταστροφές έγιναν την ίδια στιγμή ή πολύ κοντά η μία μετά την άλλη, όπως φαίνεται ότι συνέβη μεταξύ 1225 και 1175 π. Χ. Αυτός πιστεύω ότι ήταν ο λόγος που οι πολιτισμοί της Ύστερης Εποχής του Χαλκού δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν την «τέλεια καταιγίδα» και κατέρρευσαν.

Τι συνέδεε αυτούς τους πολιτισμούς, εκτός από τον τελικό αφανισμό τους; Μπορούμε να πούμε ότι ζούσαν σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον σαν το σημερινό;

Ο κόσμος της Μεσογείου κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (περίπου 1600-1100 π. Χ.), από τη δυτική Μεσόγειο και το Αιγαίο ως την Ανατολική Μεσόγειο, την Εγγύς Ανατολή και το Αφγανιστάν, αλληλοσυνδεόταν, ήταν δηλαδή παγκοσμιοποιημένος για την εποχή του. Αλληλοεπιδρούσαν, είχαν εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις, ρύθμιζαν βασιλικούς γάμους, έστελναν διεθνείς πρεσβείες, καθιέρωναν οικονομικά εμπάργκο κοκ. Ένας λόγος που διατηρούσαν δεσμούς μεταξύ τους ήταν και η ανάγκη για χαλκό και κασσίτερο για την παραγωγή ορείχαλκου, που ήταν το κύριο μέταλλο της εποχής. Ο χαλκός προερχόταν κυρίως από την Κύπρο και ο κασσίτερος από το Αφγανιστάν, όπως και το lapis lazuli. Ο χρυσός ερχόταν από την Αίγυπτο. Τόσο οι ακατέργαστες ύλες όσο και τα τελικά προϊόντα πωλούνταν και ανταλλάσσονταν σε βασιλικό επίπεδο. Θα έλεγα ότι οι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής ήταν τόσο συνδεδεμένοι μεταξύ τους εκείνη την περίοδο που η πτώση του ενός επηρέασε και τους άλλους, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν όλοι σταδιακά, όπως μια αλυσίδα ντόμινο.

Ποιοι ήταν οι «'Ανθρωποι της Θάλασσας» και ποια η σχέση τους με τον αφανισμό αυτών των πολιτισμών;

Αυτή είναι μια εξαιρετική ερώτηση, που δυστυχώς δεν γνωρίζουμε την απάντησή της, τουλάχιστον με σιγουριά. Ξέρουμε τα ονόματά τους, μας τα λένε οι Αιγύπτιοι και μπορούμε να υποθέσουμε ότι η προέλευση κάποιων από αυτούς ήταν η Σικελία, η Σαρδηνία και η νότια Ιταλία (κάποιες ομάδες αποκαλούνται Shekelesh και Shardana, που ηχούν γνώριμες). Ωστόσο, κατά πάσα πιθανότητα ενσωματώθηκαν κι άλλοι στη διαδρομή, καθώς μετακινούνταν από τα δυτικά στα ανατολικά κατά μήκος της Μεσογείου. Έτσι, πιθανόν μεταξύ των «Λαών της Θάλασσας» να ήταν και ομάδες από περιοχές που καταλαμβάνουν σήμερα η Ελλάδα και η Τουρκία. Ακόμα όμως δεν έχουμε προσδιορίσει μια «πατρίδα» γι' αυτούς. Κύρια «κληρονομιά» τους φαίνεται ότι ήταν οι Φιλισταίοι και ο πολιτισμός τους, καθώς η ομάδα από τους «Λαούς της Θάλασσας» που οι Αιγύπτιοι αποκαλούν Peleset είναι πιθανόν αυτοί που γνωρίζουμε ως Φιλισταίους από τη Βίβλο. Φαίνεται ότι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Χαναάν και ίσως αφομοιώθηκαν με τους ντόπιους πληθυσμούς, πριν την άνοδο του Ισραήλ. Όσον αφορά τη σύνδεσή τους με την εξαφάνιση των διαφόρων πολιτισμών, οι «Λαοί της Θάλασσας» είχαν κατηγορηθεί στο παρελθόν γι' αυτό, νομίζω όμως ότι η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη και μπορεί να υπήρξαν και οι ίδιοι τόσο θύματα όσο και καταπιεστές.

Ποιες είναι οι κύριες πηγές των ερευνών σας;

Χρησιμοποιώ πολλές, συμπεριλαμβανομένων παλαιότερων και πιο πρόσφατων δημοσιεύσεων σχετικά με την κατάρρευση των πολιτισμών που είχαν ακμάσει επί αιώνες πριν από την τελική πτώση τους. Για παράδειγμα, σύμφωνα με στοιχεία δημοσιευμένα από το 2010, την εποχή εκείνη προκλήθηκε κλιματική αλλαγή υπό μορφή ξηρασίας που «χτύπησε» τη Συρία, τη Χαναάν (σημερινό Ισραήλ), την Κύπρο και την Ελλάδα στο τέλος της Εποχής του Χαλκού. Τα δεδομένα από την ανάλυση γύρης και από άλλες επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν αυτό που είχαμε υποψιαστεί, δηλαδή ότι υπήρξαν ξηρασίες, οι οποίες μπορεί να διήρκεσαν ως και τρεις αιώνες σε κάποιες περιοχές. Αυτό το γεγονός οδήγησε σε λιμούς, για τους οποίους διαβάζουμε σε γραπτά αρχεία της εποχής, τόσο από το Ουγκαρίτ στη βόρεια Συρία όσο και από τη Χαττούσα, πρωτεύουσα των Χετταίων στη σημερινή Τουρκία.

Το βιβλίο σας, που δημοσιεύτηκε το 2014 και αφορά όλα τα παραπάνω, έχει τίτλο «1177 π. Χ.: Το Έτος που Κατέρρευσαν Πολιτισμοί». Γιατί διαλέξατε αυτή τη χρονολογία ως το έτος της καταστροφής;

Η κατάρρευση διήρκεσε περίπου έναν αιώνα, από το 1225 ως το 1125 π. Χ. Όμως, το 1177 π.Χ. είναι ένα καλό σημείο αναφοράς, καθώς εκείνη τη χρονιά οι «Λαοί της Θάλασσας» εισέβαλαν για δεύτερη φορά και ως τότε πολλές από τις πόλεις είχαν ήδη καταστραφεί. Έτσι, χρησιμοποιώ την ημερομηνία αυτή ως «συντομογραφία» για όλη την κατάρρευση, όπως χρησιμοποιούμε το 476 μ. Χ. για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παρά το γεγονός ότι δεν κατέρρευσε ακριβώς εκείνο το έτος.

Το βιβλίο σας είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς μεταφράστηκε σε πέντε γλώσσες (δυστυχώς όχι στα ελληνικά), πούλησε περισσότερα από 125.000 αντίτυπα σε διάφορες εκδόσεις, ενώ βίντεο στο διαδίκτυο με πρόσφατες διαλέξεις σας ως προς το θέμα έχουν παρακολουθήσει περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι. Γιατί συμβαίνει αυτό, κατά τη γνώμη σας;

Απ: Πιστεύω ότι το πρόσφατο ενδιαφέρον -ίσως και λίγο νοσηρό- με την κατάρρευση έχει να κάνει με τη συνειδητοποίηση του πόσο ευαίσθητος (ή αδύναμος) είναι ο κόσμος που ζούμε σήμερα, κυρίως υπό το πρίσμα της οικονομικής κατάρρευσης στις ΗΠΑ πριν μερικά χρόνια, αλλά και των οικονομικών προβλημάτων στην Ελλάδα και των γεγονότων που συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή και αλλού. Οι άνθρωποι ανησυχούν ότι μπορεί να αντιμετωπίζουν σήμερα μια κατάσταση παρόμοια με αυτή του 1177 π. Χ. με την κλιματική αλλαγή, τους σεισμούς, τους λιμούς από την ξηρασία και τις εξεγέρσεις.

Θα θέλατε το βιβλίο σας να μεταφραστεί στην Ελλάδα;

Απ: Ελπίζω ένας Έλληνας εκδότης να ενδιαφερθεί για τη δημοσίευση της μετάφρασης του βιβλίου μου. Πιστεύω ότι θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον για πολλούς ανθρώπους στην Ελλάδα, όχι μόνο για τις συζητήσεις μου γύρω από την πτώση των πολιτισμών, αλλά και επειδή το μεγαλύτερο μέρος του μιλάει για το τι είναι αυτό που κατάρρευσε, συμπεριλαμβανομένων των Μυκηναίων της ελληνικής ενδοχώρας και των Μινωιτών στην Κρήτη. Οφείλω να παραδεχτώ ότι είμαι πολύ ευχαριστημένος που το βιβλίο πουλάει καλά παντού και σε τόσες διαφορετικές μεταφράσεις, γιατί αυτό σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι διαβάζουν για την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, τους Μυκηναίους και τους Μινωίτες, γεγονός που με χαροποιεί ιδιαίτερα ως αρχαιολόγος.

Πηγή: Flashnews, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου)