Σπάρτη: Γράφει ακόμα ιστορία...

Δύο περήφανοι ορεινοί γίγαντες, ανάμεσά τους η εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα, η πιο περήφανη πόλη που γέννησε η Ελλάδα και το τελευταίο προπύργιο μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας. Στη Σπάρτη και στον Μυστρά, τον Ταΰγετο και τον Πάρνωνα χτυπά η καρδιά της Λακωνίας.

Ο λόφος του Μυστρά, όπως φαίνεται πηγαίνοντας προς την Πάνω Πύλη. Αριστερά διακρίνονται τα Παλάτια, δεξιά το Κάστρο

Το όνομα και η φήμη της Σπάρτης έχουν ταξιδέψει σε κάθε πιθανή και απίθανη γωνιά του πλανήτη. Φρόντισαν γι’ αυτό οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, ο θρυλικός βασιλιάς Λεωνίδας, οι τριακόσιοι, ο Λυκούργος, ο Αγης και ο Κλεομένης και τόσοι άλλοι. Κάποιους αιώνες αργότερα ήρθαν στα ίδια μέρη οι Βυζαντινοί, έκαναν το κάστρο του Μυζηθρά τρανή καστροπολιτεία κι εκεί γνώρισαν τις τελευταίες σελίδες δόξας τους.

Νεοκλασικές πινελιές στη Σπάρτη

Κι όλα αυτά τα χρόνια, ο Ταΰγετος να παρατηρεί επιβλητικός κι αγέρωχος πάνω από την πεδιάδα του Ευρώτα, σε μια αέναη «συνομιλία» με τον γειτονικό Πάρνωνα, και στις πλαγιές τους να μεγαλώνουν γραφικά χωριά και οικισμοί που έγραψαν και γράφουν τη δική τους ιστορία.

Κι εκεί στα 1834, με βασιλική εντολή, γεννιέται η νέα Σπάρτη, στα ίδια χώματα περίπου με την αρχαία, μια πόλη σύγχρονη κι ανθρώπινη. Οχι τυχαία λοιπόν η Σπάρτη έχει έναν μοναδικό τρόπο να συνταιριάζει έναν χαρακτήρα βαθιά ελληνικό με έναν ευρωπαϊκό αέρα.

Το καταλαβαίνεις στην πρώτη κιόλας επαφή με την πόλη: μεγάλες λεωφόροι ττην διασχίζουν κάθετα, με ένα απόλυτα συμμετρικό πλέγμα δρόμων, ένα ρυμοτομικό σχέδιο βγαλμένο από σεμινάριο σύγχρονης πολεοδομίας. Κεντρική αρτηρία της Σπάρτης είναι η Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, η λεγόμενη και «λεωφόρος με τους φοίνικες». Αν έχεις την αίσθηση πως κάτι λείπει, έχεις δίκιο: δεν υπάρχουν φανάρια!

Το ακόμη πιο εντυπωσιακό, ωστόσο, είναι πως δεν υπάρχουν ούτε κορναρίσματα, οι οδηγοί -ντόπιοι και επισκέπτες- συνεννοούνται με ευγένεια στις διασταυρώσεις, δείγμα πως μια άλλη, πιο πολιτισμένη πραγματικότητα είναι εφικτή...

Η Παλαιολόγου ξεκινά (ή καταλήγει) στο δημοτικό στάδιο της πόλης και στον ανδριάντα του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα. Από εδώ μπορείς να επισκεφθείς και την αρχαία ακρόπολη, με το θέατρο και τη μεσοβυζαντινή βασιλική του Οσίου Νίκωνα, απολαμβάνοντας παράλληλα και τη θέα στην πόλη με φόντο τον Ταΰγετο.

Το Δημαρχείο της Σπάρτης, στην κεντρική πλατεία της πόλης

Κάθετα στην Παλαιολόγου κατεβαίνει από την πλευρά του Μυστρά η Λυκούργου και κατά μήκος των δύο αυτών αρτηριών θα βρεις ό,τι τραβάει η ψυχή σου από μπαράκια και καταστήματα, όπως και στον πεζόδρομο της Κλεοβρότου.

Το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, στην πόλη της Σπάρτης

Πόλη που τιμά το παρελθόν της, η Σπάρτη το αφηγείται στον κάθε επισκέπτη μέσα από μια χορταστική περιήγηση σε εξαιρετικά ενδιαφέροντα μουσεία. Το Μανουσάκειο Μουσείο Αστικού και Λαϊκού Βίου παρέχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της οικογενειακής και κοινωνικής πραγματικότητας στη Σπάρτη των τελευταίων δύο αιώνων, το Μουσείο Νεότερης Σπάρτης παρουσιάζει την εξέλιξή της από το 1821 έως το σήμερα, το Αρχαιολογικό εκθέτει ευρήματα από ανασκαφές της γύρω περιοχής, το Εκκλησιαστικής Τέχνης επικεντρώνεται σε εκθέματα θρησκευτικού ενδιαφέροντος, η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη συστήνει έργα σύγχρονων Ελλήνων και Ευρωπαίων ζωγράφων, ενώ το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού (του ΠΙΟΠ) αφηγείται όλη την εξελικτική ιστορία του πιο ευλογημένου μεσογειακού καρπού.

Βυζαντινό κλέος

Η Σπάρτη έχει την ευτυχία να ‘χει στο κατώφλι της ένα από τα μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Μιλάμε βέβαια για την πολυθρύλητη καστροπολιτεία του Μυστρά, η τελευταία αναλαμπή δόξας της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Καθώς πλησιάζεις, οδηγώντας στη μεγάλη ευθεία από τη Σπάρτη, ο λόφος του Μυζηθρά δύσκολα ξεχωρίζει από τον όγκο του Ταΰγετου που υψώνεται πίσω του. Μα πλησιάζοντας, σιγά σιγά αποκαλύπτεται η μεγαλοπρέπειά του, και διακρίνεις τα τείχη, τις διάσπαρτες εκκλησιές και τα μοναστήρια του.

Παναγιά η Λαγκαδιώτισσα, σπηλαιοεκκλησάκι κοντά στο χωριό του Μυστρά

Ο Μυστράς πρωτοχυρώθηκε το 1249 από τον Φράγκο Γουλιέλμο Β’ τον Βιλεαρδουίνο, που έχτισε το κάστρο στην κορυφή του λόφου (649 μ. υψόμετρο) και στις παρυφές του άρχισε γρήγορα να αναπτύσσεται ο πρώτος οικισμός, η λεγόμενη σήμερα Πάνω Χώρα.

Οι Φράγκοι λοιπόν τον έχτισαν, μα μόλις δέκα χρόνια χάρηκαν τον Μυστρά: το 1259 ο Ιωάννης Παλαιολόγος νίκησε τον Γουλιέλμο στην Πελαγονία της Μακεδονίας, συνέλαβε τον αντίπαλό του και για να τον απελευθερώσει πήρε ως αντάλλαγμα τα κάστρα του Μυστρά, της Μονεμβασιάς και της Μεγάλης Μαΐνης.

Από το Βυζαντινό Μουσείο του Μυστρά

Ο Μυστράς ορίστηκε έδρα των βυζαντινών κτήσεων της Πελοποννήσου, και γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή του στα χρόνια του Δεσποτάτου του Μυστρά (1348-1460), μετρώντας περίπου 20.000 ψυχές. Εδώ ορκίστηκε αυτοκράτορας ο τελευταίος του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, πριν αναχωρήσει για την Πόλη...

Στο Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών του Τάκη Αϊβαλή, στον Μυστρά

Σήμερα η επίσκεψη στην καστροπολιτεία χωρίζεται σε δύο βασικές διαδρομές, στην Ανω Χώρα, που αφορά την κορυφή του λόφου, και στην Κάτω Χώρα, που βρίσκεται λίγο ψηλότερα από το επίπεδο του δρόμου.

Φόρεμα... βυζαντινής τεχνοτροπίας, στο Βυζαντινό Μουσείο του Μυστρά

Γι’ αυτό υπάρχουν και δύο είσοδοι (με κοινό αντίτιμο), αν έχεις ωστόσο σκοπό να επισκεφθείς κάθε σπιθαμή του Μυστρά, όπως οπωσδήποτε πρέπει να κάνεις, τότε προτείνεται να ξεκινήσεις από την Πάνω Πύλη και, αφού ολοκληρώσεις τη βόλτα στην Ανω Χώρα, να κατεβείς με το όχημά σου στην Κάτω Πύλη και (με το ίδιο εισιτήριο) να συνεχίσεις την περιήγηση στο υπόλοιπο κομμάτι της καστροπολιτείας.

Στην Ανω Χώρα λοιπόν θα δεις το κάστρο με τις ερειπωμένες πολεμίστρες, θα φτάσεις μέχρι την πλευρά προς τον Ταΰγετο για να δεις την πιο απόκρημνη και απρόσιτη πλευρά του οχυρωμένου λόφου, θα περάσεις από τα Παλάτια των Δεσποτών (13ος-15ος αι.) που βρίσκονται υπό αναστήλωση, τον ναό της Αγίας Σοφίας (14ος αι.) και βέβαια θα χορτάσεις θέα προς τη Σπάρτη και την πεδιάδα του Ευρώτα, μέχρι τον αντικρινό Πάρνωνα.

Ανάμεσα σχεδόν σε Ανω και Κάτω Χώρα βρίσκεται η Μονή της Παντάνασσας (1428), και μπορείς να την επισκεφθείς όποια διαδρομή κι αν έχεις επιλέξει να ακολουθήσεις πρώτα. Είναι το μοναδικό μοναστήρι του Μυστρά που λειτουργεί και σήμερα, με πέντε μοναχές. Λίγο παραπέρα βρίσκεται και η Μονή Περιβλέπτου (14ος αι.), κατά πολλούς η πιο φωτογενής από όλες, με έξοχα δείγματα βυζαντινής τέχνης.

Στην Κάτω Χώρα θα δεις τη Μητρόπολη του Αγίου Δημητρίου, με το οικόσημο των Παλαιολόγων, και ακριβώς δίπλα της το Βυζαντινό Μουσείο του Μυστρά. Δυο βήματα από τη Μητρόπολη βρίσκεται η εντυπωσιακή Μονή της Παναγίας Οδηγήτριας, πιο γνωστή ως Αφεντικό, με τον τρούλο που αναστηλώθηκε από τον καθηγητή Ορλάνδο.

Επιστρέφοντας στο χωριό του σύγχρονου Μυστρά, μην παραλείψεις να τιμήσεις το μουσείο με τις φωτογραφικές μηχανές του Τάκη Αϊβαλή: η πολυάριθμη συλλογή του με μηχανές από όλο τον κόσμο έχει κερδίσει μία θέση στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες!

Μυθικός Ταΰγετος

Το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης, η πόλη και στο βάθος ο Ταΰγετος

«Ετσι μου στάθηκε ο Ταΰγετος, όπως ο κόρφος της μητέρας μου...». Οι στίχοι του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου θα μπορούσαν να ‘χουν βγει από τα χείλη κάθε Σπαρτιάτη· τόσο πολύ έχει ταυτιστεί αυτό το μεγαλειώδες βουνό με την ψυχοσύνθεση του Λάκωνα, με την κορυφογραμμή του να στεφανώνει κάθε πανοραμική εικόνα της Σπάρτης και της ευρύτερης περιοχής. Για να τον ανακαλύψεις όπως πρέπει, θα περιηγηθείς στις πολλές σηματοδοτημένες διαδρομές του και στους οικισμούς που απλώνονται στις πλαγιές του.

Ξεκινώντας από τα βορινά όρια της Λακωνίας, το πρώτο μεγάλο χωριό που συναντάς είναι ο Λογκανίκος. Μπαίνοντας στον οικισμό θα δεις την επιγραφή «Βυζαντινό κάστρο - βυζαντινοί ναοί», θα αφήσεις το όχημά σου και θα ακολουθήσεις το μονοπάτι που οδηγεί μέχρι το παλιό κάστρο. Στο χωριό Γεωργίτσι θα δεις ένα αληθινό μαχητικό αεροπλάνο στην εμπασιά του χωριού, δίπλα στον δημοτικό ξενώνα, ως φόρο τιμής στους ντόπιους αεροπόρους.

Η γυναικεία Μονή της Ζερμπίτσας διακρίνεται για την αγιορείτικου τύπου αρχιτεκτονική της

Μια στροφήλατη διαδρομή οδηγεί στην Αλευρού και στο ωραίο πετρόκτιστο Καστόρι, ένα από τα πιο όμορφα χωριά του Ταΰγετου. Οι μυκηναϊκοί τάφοι στην Πελλάνα συνιστούν σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο, ενώ καθώς πλησιάζεις στον κεντρικό δρόμο του εθνικού οδικού δικτύου έρχεσαι στην πανέμορφη Σελλασία, με την μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία.

Σε μια πλαγιά του Ταΰγετου, λίγο έξω από το χωριό Τρύπη, θα δεις τον φοβερό και τρομερό Καιάδα, ενώ πλησιάζοντας προς τον Μυστρά φτάνεις στα Πικουλιάνικα, όμορφο χωριό με σούπερ θέα προς τη Σπάρτη.

Το αρχαίο γεφύρι στο Ξηροκάμπι

Μια ωραία διαδρομή με ανηφορικές στροφές οδηγεί μέχρι την Αναβρυτή, από τους πιο γραφικούς οικισμούς της περιοχής, στις Αμύκλες θα δεις το αρχαίο ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, στο Βαφειό τον θολωτό μυκηναϊκό τάφο (του Μενέλαου;) και στο Ξηροκάμπι ένα από τα αρχαιότερα γεφύρια στην Ευρώπη: υπολογίζεται πως χτίστηκε γύρω στο 100 π.Χ.!

Μια πολύ ωραία διαδρομή που μπορείς να ακολουθήσεις από το Ξηροκάμπι είναι εκείνη που σε φέρνει μέχρι το χωριό Κουμουστά (θα το βρεις και ως «Πενταυλοί»), ενώ εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η διαδρομή προς τη Μονή Γόλας (με τις αγιογραφίες αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων) και τη Μονή Ζερμπίτσας, γυναικείο μοναστήρι αγιορείτικης αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας.

Ακόμη νοτιότερα, στα 37 χλμ. περίπου από τη Σπάρτη, βρίσκεται η ωραιότατη Αρνα, γνωστή και μη εξαιρετέα χάρη στη Γιορτή Κάστανου που διοργανώνεται στα τέλη Οκτώβρη πλάι στον θεόρατο πλάτανο της πλατείας.

Ο ήρεμος Πάρνωνας

«Γείτονας» του Ταΰγετου είναι ο Πάρνωνας, βουνό που λατρεύουν οι φυσιολάτρες χάρη στις εναλλαγές τοπίου που τον χαρακτηρίζουν και τις δεκάδες περιηγητικές διαδρομές που διακλαδίζονται στις πλαγιές του.

Ακριβές αντίγραφο του Ερεχθείου με τις Καρυάτιδες, στις Καρυές του Πάρνωνα

Ξεκινώντας λοιπόν από τη Σπάρτη προς τον Πάρνωνα, κάνε πρώτα μια μικρή παράκαμψη 8 χλμ. για να έρθεις στο μοναστήρι των Τεσσαράκοντα Μεγαλομαρτύρων. Οι μοναχοί είναι πολύ φιλόξενοι και οι αγιογραφίες στο καθολικό εξαιρετικές, με εκείνη της Δευτέρας Παρουσίας στον νάρθηκα να ξεχωρίζει.

Η πελώρια αγιογραφία της Δευτέρας Παρουσίας, στη Μονή Τεσσαράκοντα

Ενα από τα πιο ονομαστά χωριά του Πάρνωνα είναι οι Καρυές, στη βορειότερη πλευρά του λακωνικού νομού. Στην αρχαιότητα λατρευόταν ιδιαίτερα εδώ η Αρτεμη, μάλιστα οι ιέρειες της θεάς ήταν εκείνες που με τη χάρητους έκαναν τους αρχαίους Ελληνες να ονόμασαν «Καρυάτιδα» τη γυναικεία μορφή (κυρίως στη γλυπτική) που ξεχώριζε για την αρμονική κορμοστασιά της.

Από εδώ πήραν το όνομά τους οι περίφημες Καρυάτιδες του Ερεχθείου στην Ακρόπολη των Αθηνών· ένα ακριβές αντίγραφο του Ερεχθείου θα δεις στον ψηλότερο λόφο του χωριού, δωρεά των Απανταχού Καρυατών από το 1983.

Ωραίο και... φωτογενές χωριό είναι και η Βαμβακού, από την οποία ξεκινά μια διαδρομή ανάμεσα σε πυκνό δάσος ελατιάς προς τα Βέρια. Μια σύντομη χωμάτινη διαδρομή σε φέρνει μέχρι την πύλη της ανδρώας Μονής των Αγίων Αναργύρων: αν έρθεις απόγευμα μην χάσεις την ευκαιρία να παρακολουθήσεις τον κατανυκτικό εσπερινό σε συνθήκες ελάχιστου φωτισμού…

Τα γειτονικά Τσίντζινα (ή Πολύδροσο), με την πλατανοσκέπαστη πλατεία, θεωρούνται αφετηρία εξορμήσεων στον Πάρνωνα, ενώ καθώς επιστρέφεις προς τη Σπάρτη αξίζει να επισκεφθείς και το χωριό Χρύσαφα όπου θα δεις το ναόςτης Παναγίας Χρυσαφίτισσας, με τον εσωματωμένο πύργο, στοιχείο σπάνιο και σίγουρα αξιοσημείωτο.

Στο χωριό της Αναβρυτής. Πολλά σπίτια έχουν εδώ και πολλά χρόνια εγκαταλειφθεί, ωστόσο η ατμόσφαιρα εξακολουθεί να σε υποβάλλει