Μεταφυσική και Φιλοσοφία

Η μεταφυσική ως όρος πρωτοεμφανίστηκε κατά τον 10ο αιώνα από τον Ανδρόνικο Ρόδιο, μάλλον τυχαία. Αυτός, κατά τη διάρκεια κατάταξης των έργων του Αριστοτέλη, τοποθέτησε μετά το έργο του "Φυσικά" το σύγγραμμα "Πρώτη Φιλοσοφία".

Κάπως έτσι, η "Πρώτη Φιλοσοφία" έμεινε στην ιστορία ως το έργο του Αριστοτέλη που ακολουθεί το σύγγραμμα "Φυσικά", δηλαδή ως αυτό μετά τα "Φυσικά", «Μετά τα φυσικά»: μεταφυσικά.

Επομένως, το αντικείμενο της μεταφυσικής φιλοσοφίας είναι το ίδιο με το αντικείμενο που πραγματευόταν το έργο του Αριστοτέλη "Πρώτη Φιλοσοφία», ο οποίος τη βάφτισε έτσι, γιατί θεωρούσε ότι αναφορικά µε όλες τις άλλες επιστήμες κατείχε την αξιωματική προτεραιότητα.

Ο σκοπός και ο λόγος της πρώτης φιλοσοφίας ήταν να εξετάζει τις αρχές και τα αίτια του Όντος από την άποψη ότι είναι το ουσιαστικά και κατ’ αλήθειαν ον: ''σκεπτέον δε του όντος αυτού τα αίτια και τας αρχάς ή όν''.

Ασχολείται συγκεκριμένα με την έρευνα των πρώτων αρχών και αιτιών. Δηλαδή η μεταφυσική ερευνά την αρχή των πάντων, με θέματα που αφορούν τη Δημιουργία του Κόσμου και των Όντων.

Έτσι, όπως ορίζει και ο Θ. Πελεγρίνης, η μεταφυσική αναφέρεται: «σε πράγματα, ορισμένως, που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά μέσω των αισθήσεων. Ο όρος «μεταφυσική», που προέκυψε από τον τίτλο του συγγράμματος «Μετά τα φυσικά», καθιερώθηκε για να δηλώνει την έρευνα που αφορά στον προσδιορισμό των εσχάτων λόγων της πραγματικότητας.

Ενώ στο πλαίσιο των φυσικών επιστημών επιχειρείται να καθοριστεί η πραγματικότητα, όπως μπορεί να συλληφθεί εμπειρικά, η μεταφυσική αναφέρεται σε έναν υπερβατικό κόσμο, σε έναν κόσμο, συγκεκριμένα, ο οποίος υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός με την παρατήρηση, το πείραμα και τις μεθόδους των φυσικών επιστημών.

Ζητήματα που περιλαμβάνονται στο πεδίο της μεταφυσικής είναι η έρευνα για την ουσία του κόσμου και τον καθορισμό της υφής της πραγματικότητας στην ολότητα της, για τον χαρακτήρα των καθόλου, για τον προσδιορισμό του χρόνου και του χώρου, για τη φυσιογνωμία του προσώπου και τη σχέση μεταξύ της ψυχής του και του σώματος του και άλλα.».

Το έσχατο πρόβλημα που θέτει η Μεταφυσική του Αριστοτέλη είναι η απορία του ανθρώπου μπροστά στην πρώτη αρχή των όντων.

Στα ''Μετά τα Φυσικά'' υπάρχει ένα μεγάλης υπαρξιακής φόρτισης χωρίο, που προσδιόρισε τη γνωστική περιπέτεια και τη γνωστική μοίρα της ανθρώπινης συνείδησης: ''τό πάλαι τε και νυν και αεί ζητούμενον και αεί απορούµενον, τι το όν''.

Μια τέτοια προοπτική βέβαια ξεκινά από την αρχική θέση ότι η Μεταφυσική είναι το άγνωστο μέρος του φυσικού χώρου, που µε την πρόοδο της φυσικής επιστήμης προσεγγίζεται γνωσιολογικά. Προχωρώντας δηλαδή η κατάκτηση της Φυσικής μικραίνει η περιοχή της Μεταφυσικής, κατά την έννοια ότι η Μεταφυσική είναι το εκάστοτε άγνωστο στην ανθρώπινη συνείδηση, το οποίο η αριστοτελική οντολογία χαρακτηρίζει ωσάν το πέραν, το μετά, το επέκεινα της φύσης. Εκείνο δηλαδή που αποκάλεσε «αεί ζητούμενον και αεί απορούµενον του όντος».

Σε πρόσφατους χρόνους ο όρος «μεταφυσική» έχει επίσης χρησιμοποιηθεί με κάποια χαλαρότητα, αναφερόμενος σε θέματα που είναι πέρα από τον φυσικό κόσμο. Ένα βιβλιοπωλείο μεταφυσικής –για παράδειγμα– δεν είναι κάποιο που πουλάει βιβλία οντολογίας, αλλά κυρίως κάποιο που πουλάει βιβλία για πνεύματα, θέματα πίστης, τις δυνάμεις των κρυστάλλων, αποκρυφισμό και άλλα παραπλήσια αντικείμενα.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η λέξη φιλοσοφία σημαίνει «φιλία προς τη σοφία» και αναφέρεται στον άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί να πλησιάσει τη σοφία, τρέφει αγάπη προς αυτήν και συνεπώς ψάχνει, αναζητά και κατευθύνεται προς τη σοφία. Έτσι στην λέξη φιλοσοφία ενυπάρχει η έννοια της αναζήτησης και κατόπι ενός δρόμου, ο οποίος κάπου οδηγεί. Μπορεί κάποιος να αναζητά στα τυφλά, χωρίς να υπάρχει ένας φανερός δρόμος. Αλλά έτσι και αρχίσει να ανακαλύπτει ορισμένα ίχνη, δημιουργείται αμέσως η έννοια του δρόμου, δηλαδή της συγκεκριμένης κατεύθυνσης. Χωρίς την αναγκαιότητα της κατεύθυνσης ή του δρόμου θα υπήρχε μόνο αναζήτηση, η οποία δεν είναι από μόνη της αρκετή για να καλύψει τον όρο φιλοσοφία. Χρειάζεται και το εύρημα. Το εύρημα στην αρχή ενός δρόμου, σαν βήματα, οδηγίες, διδασκαλίες που έχουν μια συγκεκριμένη σκοπιμότητα και στόχο και μετά η άφιξη στο εύρημα καθευατό. Το εύρημα είναι η ΣΟΦΙΑ και η έννοια φιλοσοφία σαν αναζήτηση της σοφίας ή της αλήθειας δεν έχει νόημα χωρίς το εύρημα.

Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα στην ιστορία, από την αρχαιότητα έως σήμερα, κάποιοι άνθρωποι αναζητητές, οδοιπόροι, προσπάθησαν να αναζητήσουν και να δημιουργήσουν τους δρόμους καθώς και τις δυνατότητες για να φτάσουν στο εύρημα, στη Σοφία. Αυτούς τους ονόμασαν Φιλόσοφους.

Ο Πλάτωνας έλεγε ότι δεν αγαπάμε αυτά που έχουμε, αλλά αυτά που μας λείπουν. Ακριβώς η αγάπη είναι που μας οδηγεί προς εκείνο που μας λείπει, εκείνο που μας συμπληρώνει, εκείνο που μας τελειοποιεί. Να αντιληφθούμε ότι υπάρχει Σοφία και ότι δεν την κατέχουμε και να ξεκινήσουμε να την αναζητούμε.

Ο όρος Φιλοσοφία αποδίδεται, σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς, στον Πυθαγόρα, μεγάλο σοφό, ο οποίος λέγεται ότι δεν επιχείρησε να ορίσει την φιλοσοφία, αλλά απάντησε σε μια παρατήρηση που του έκαναν οι μαθητές του. Λένε πως όσοι ήταν μαζί του και τον άκουγαν είχαν εντυπωσιαστεί τόσο από το βάθος των διδασκαλιών και τον τρόπο που αντιμετώπιζε τη ζωή και τα μυστήρια της, που του είπαν ότι θεωρούν πως είναι πολύ σοφός. Τότε εκείνος απάντησε πως απλά είναι ένας φίλος, ένας εραστής της σοφίας και δεν μπορεί να ονομάσει τον εαυτό του σοφό αλλά φιλόσοφο. Πλησιάζει τη σοφία, τρέφει έρωτα γι’ αυτήν, αλλά δεν την έφτασε ακόμη. Άλλες εκδοχές αποδίδουν την πρώτη χρήση του όρου στον Ηράκλειτο. Αλλά γεγονός είναι πως η πρώτη χρήση της έννοιας συναντάται στους Προσωκρατικούς. Οι Προσωκρατικοί είναι οι πρώτοι που αρχίζουν να αναρωτιούνται και να φιλοσοφούν.

Σύμφωνα με τη μυθική αντίληψη, ο άνθρωπος δεν αναρωτιέται επειδή δεν θεωρεί απλώς τα πράγματα, αλλά είναι μέσα στα πράγματα και τα πράγματα είναι μέσα στον άνθρωπο. Εκεί δεν γίνεται λόγος για αμφιβολία. Ο μυθικός άνθρωπος δεν βλέπει τα πράγματα σαν αντικείμενα προς ανάλυση, αλλά σαν μέρος του εαυτού του και της φύσης. Στη μυθική αντίληψη κυριαρχεί η βίωση των καταστάσεων και δεν υπάρχει χώρος για σκέψεις, που θεωρούν, αναθεωρούν, αναλύουν, αμφιβάλλουν ή δημιουργούν προβληματισμό.

Σαν παράδειγμα έχουμε δύο μεγάλους πολιτισμούς. Εκείνον της Αρχαίας Αιγύπτου, που ήταν καθαρά μυητικός. Πρόκειται για έναν κόσμο, στον οποίο η συνείδηση οδηγείται κατευθείαν προς τις ανώτερες Αλήθειες και βιώματα, προς την ενοποίηση. Η μυθική σκέψη έχει μεγάλη δόση μαγείας και δογματισμού, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Από την άλλη έχουμε τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας, που γέννησε τη Φιλοσοφία, όπου γίνεται το αντίθετο, πρώτα γίνεται η θεώρηση και μετά η βίωση.

Πριν υπήρχαν μύστες, ήρωες και σοφοί. Μετά υπάρχουν οι φιλόσοφοι.

Και κάπου ενδιάμεσα συναντάμε τους Προσωκρατικούς και την Προσωκρατική Φιλοσοφία, σαν ένα ενδιάμεσο στάδιο που επιτρέπει τη μετάβαση από τη μυθική σκέψη στην ορθολογιστική. Με την έννοια αυτή το πάντρεμα των δύο εννοιών, μεταφυσική και φιλοσοφία, μπορούμε να το συναντήσουμε για πρώτη φορά και σαν πιο ξεκάθαρο μοντέλο στους Προσωκρατικούς και στον Πλάτωνα, ο οποίος συμμετείχε και ο ίδιος στην ίδια μαγικο-μυθική γραμμή με αυτούς. Οι Προσωκρατικοί είναι οι πρώτοι που αρχίζουν να αναρωτιούνται και να φιλοσοφούν. Αυτό που έκαναν ήταν ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Ασχολούνταν δηλαδή με το θέμα του Όντος και του θεού, με την ψυχή κλπ., αλλά όλα τα ενσωμάτωναν στη φύση. Ο Προσωκρατικός προβληματισμός προσπάθησε να δώσει τις δογματικές θέσεις των μυστηρίων με φιλοσοφικό κάλυμμα. Βλέπουμε ότι οι διδασκαλίες τους ξεκινούν από δόγματα. Γι αυτό οι φιλόσοφοι αυτοί αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους μυημένους και τους αμύητους. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν μύστες που ταξίδευαν στον κόσμο και έπειτα από σπουδές και μυήσεις που έπαιρναν στα διάφορα μυητικά κέντρα της εποχής προσπαθούσαν να προσαρμόσουν τις διδασκαλίες στον τρόπο σκέψης του νέου ανθρώπου που γεννιόταν εκείνη την εποχή. Μέσα από όλη αυτή τη θεωρία που ονομάζομε Mεταφυσική, αναδεικνύεται ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής, που είναι η πνευματική της τελείωση και εντοπίζεται η σχέση με το Δημιουργό της.

Έτσι όταν μιλάμε για Μεταφυσική Φιλοσοφία θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή ξεκίνησε από τους Προσωκρατικούς, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη ΦΥΣΗ (ΘΕΟΣ), με την Πρώτη Αρχή, είτε την ονομάζουν νερό, φωτιά ή αέρα και είναι εκείνοι που προσπάθησαν να δώσουν φιλοσοφική υπόσταση στις παλαιότερες δογματικές διδασκαλίες. Εξετάζουν τη Φύση σαν «Φύσηγμα», που κάποιος (η Θεότητα) έχει κάνει. Η έννοια ΦΥΣΗ και ΣΥΜΠΑΝ είναι καθαρά Προσωκρατική και σ’ αυτήν τη Φιλοσοφία ενυπάρχει η έννοια ενός Απόλυτου θεού, μιας Πρωταρχικής Αιτίας. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, η οποία συνέχισε να ανθίζει στην Πλατωνική Ακαδημία περνώντας αργότερα στον Πρόκλο, στους Νεοπλατωνικούς και στις μεταγενέστερες Εσωτερικές Σχολές. Μια Φιλοσοφία βιωματική, που περιέχει έννοιες Μυητικού και Μαγικού τύπου. Και πίσω από αυτήν, σαν Εσωτερικός της Κινητήρας βρισκόταν, βρίσκονται και θα βρίσκονται οι σπόροι των Μυστηρίων.

Η Μεταφυσική φιλοσοφία παίρνει άλλες διαστάσεις, καθώς διαγράφει και καθορίζει νοηματικά τη διαδικασία της απόκρυφης ζωής από την εστία της εκπόρευσής της μέχρι τη φυσική (υλική) διάσταση. Tότε αναφέρεται στις αρχές που καθορίζουν τη δημιουργία και τη λειτουργία του Kόσμου και συνεπώς του ανθρώπου, στα Aνώτερα Πνευματικά και Nοήμονα Οντα που κυβερνούν τα Σύμπαντα, στη σχέση του ανθρώπου με την εσωτερική του υπόσταση και με τους νοήμονες γεννήτορές του.

Και παράλληλα μπορούμε να μιλήσουμε για μια Εξωτερική Φιλοσοφία που αρχίζει επίσημα με τον Αριστοτέλη, φτάνει ως τις μέρες μας και είναι καθαρά ορθολογιστική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Σημειώσεις Δυτικής Φιλοσοφίας – Νέα Ακρόπολη

•Περιοδικά ΝΑ τεύχη 103, 59, 58

•Φιλοσοφία για τη Ζωή, Delia S. Guzman, εκδ. Νέα Ακρόπολη

•Άρθρο ίντερνετ www.skepdic.gr/entries/Mi/metafisiki.htm

•Η Μεταφυσική αναζήτηση ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, άρθρο Α. Παπαδομιχελάκη Theosophy.gr

nea-acropoli