Κύκλωπες: Τα μυθικά όντα της Ελληνικής μυθολογίας

Ο μύθος λειτουργεί σαν πρωτόγονη φιλοσοφία όπου με την πιο απλή εποπτική μορφή σκέψης αποτελεί ένα σύνολο από προσπάθειες να κατανοηθεί ο κόσμος, να εξηγηθεί η ζωή και ο θάνατος, η μοίρα και η φύση με τα φαινόμενά της, οι θεοί και οι λατρείες.Το σημερινό κείμενο αφορά στους Κύκλωπες.

Οι Κύκλωπες γεννήθηκαν από τη Γη και τον Ουρανό (Ησίοδος) ατρόμητοι και κάτοχοι τεχνών και μεγάλων μυστικών. Ήταν μυθικά όντα της Ελληνικής μυθολογίας και της Ρωμαϊκής μυθολογίας με ένα μάτι στη μέση του μετώπου. Εξάλλου η λέξη Κύκλωπας προέρχεται από τη σύνθεση των δυο λέξεων κύκλος και οφθαλμός και προσδιορίζει κάποιο ον με ένα μόνο μάτι στο κούτελο.

Οι αρχαίοι μυθογράφοι ξεχωρίζουν τρία είδη Κυκλώπων, τους "ουράνιους", γιους τ΄ Ουρανού και της Γαίας, τους σικελικούς, συντρόφους του Πολύφημου, και τους κτίστες.

Οι ουράνιοι Κύκλωπες ανήκουν στην πρώτη θεϊκή γενιά των Γιγάντων. Είναι τρεις ο Βρόντης, ο Στερόπης και και ο Άργης. Αλυσοδεμένοι αρχικά απ΄ τον Ουρανό, ελευθερώνονται απ΄ τον Κρόνο. Αλυσοδένονται πάλι στον Τάρταρο, αυτή την φορά απ΄ τον Κρόνο, ώσπου ο Δίας, υπακούοντας στο χρησμό που έλεγε πως μόνο με τη βοήθειά τους θα νικούσε, τους ελευθερώνει οριστικά. Τότε, του έδωσαν τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό.

Οι Κύκλωπες είναι οι σιδηρουργοί που σφυρηλατούν τον θεϊκό κεραυνό. Μ αυτή τους την ιδιότητα προκαλούν την οργή του Απόλλωνα (αφού ο Δίας σκότωσε τον γιό του Ασκληπιό με κεραυνό), μη μπορώντας να εκδικηθεί το Δία τους σκοτώνει, κι η τιμωρία του ήταν να υπηρετήσει τον Άδμητο.

Κατοικούσαν(Ευριπίδης) σε μια μακρινή χώρα (στη Σικελία στην Αίτνα), όπως άλλωστε και όλοι οι μυθικοί λαοί, κάποιος μπορούσε να φτάσει εκεί μόνο παρασυρμένος από φουρτούνες και κακοκαιρίες και σίγουρα έχανε κάθε ελπίδα να ξαναδεί το σπίτι του λόγω της μεγάλης απόστασης που κάλυπτε η θάλασσα, τόσο μεγάλη που ούτε τα πουλιά μπορούσαν να καλύψουν ακόμη και αν πετούσαν έναν ολόκληρο χρόνο. Ο κόσμος των Κυκλώπων αποτελεί στο σύνολό του μια αντίθεση με τον κόσμο των Ελλήνων. Οι δύο αυτοί κόσμοι αποτελούν την έκφραση-σύγκριση των ψυχρών και των θερμών κοινωνιών(Levi Strauss 1961).

Ο τρόπος της ζωής τους διέφερε από αυτόν των πολιτισμένων ανθρώπων, των Ελλήνων. Σε κάθε αναφορά είναι αναπόφευκτη η σύγκριση μεταξύ πολιτισμένου και πρωτόγονου – απολίτιστου τρόπου ζωής, είναι εμφανής η πάλη και διαμάχη μεταξύ φύσης και πολιτισμού, μεταξύ ελληνικού (δηλαδή πολιτισμένου) τρόπου ζωής και πρωτόγονου απολίτιστου. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο πολεμούσαν ήταν πρωτόγονος, πετούσαν πέτρες για να βουλιάξουν τα πλοία. Εδώ παρατηρούμε την αντιπαράθεση της σωματικής μη ανθρώπινης δύναμης απέναντι στα επιτεύγματα του πολιτισμού.

Δεν είχαν νόμους, δεν λειτουργούσαν διεπόμενοι από θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνίας τους, χωρίς αγορά , διάλογο και τελετουργία, χωρίς ηθικούς κανόνες, χωρίς πίστη στους θεούς, χωρίς αισθήματα φιλοξενίας, αλληλεγγύης και κοινωνικότητας και χωρίς να έχουν αναπτύξει τέχνες και πολιτισμό. Σημειώνουμε ότι αν και παραδίδεται σχέση με τον Ποσειδώνα δεν είχαν ιδέα από ναυσιπλοΐα. Ασχολούνταν μόνο με την κτηνοτροφία και την τυροκομία του γάλακτος που παρήγαγαν τα κοπάδια τους και οι σχέσεις τους με τους ανθρώπους κάθε άλλο παρά καλές ήταν. Όποιος έπεφτε στα χέρια τους θανατώνονταν και τρώγονταν ωμός.

Όταν οι Φαίακες κατοικούσαν κοντά τους, οι Κύκλωπες τους επιτίθονταν και λήστευαν τις περιουσίες τους και τους σκότωναν μέχρι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη μακρινή Σχερία για να γλιτώσουν από την καταστροφική μανία των γειτόνων τους. Βρισκόμαστε σε ένα προ-πολιτικό στάδιο ανθρώπινης ζωής το οποίο χαρακτηρίζεται από μικρές και όχι συγκεντρωμένες σε οικισμό κατοικίες, χωρίς κοινωνικότητα και με παντελή έλλειψη θρησκευτικού και κατά συνέπεια φιλόξενου αισθήματος.

Το παράδειγμα της κοινωνίας των Κυκλώπων αναφέρει ο Πλάτων στους Νόμους και βασιζόμενος στην παράθεση των ηθών τους χαρακτηρίζει-καθορίζει τα προ-πολιτικά στάδια της ζωής. Ο μοναδικός Κύκλωπας που ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους είναι ο Πολύφημος που μας παραδίδεται με όνομα και θεϊκή καταγωγή όντας γιος του Ποσειδώνα και της κόρης του Θόρκυ, Θόωσας. Το όνομα Πολύφημος μας παραδίδεται και στον κατάλογο των Αργοναυτών, ως γιος του Έλατου από την Αρκαδία.

Στην αλεξανδρινή ποίηση οι Κύκλωπες θεωρούνται πια δαίμονες υποδεέστεροι, σιδηρουργοί και τεχνίτες όλων των όπλων των θεών. Κατασκευάζουν π.χ το τόξο και τα βέλη του Απόλλωνα και της Άρτεμης, με την καθοδήγηση του Ήφαιστου. Κατοικούν στη Σικελία ή στα νησιά του Αιόλου. Έχουν ένα υπόγειο σιδηρουργείο και δουλεύουν με πολύ θόρυβο. Είναι το λαχάνιασμα του φυσερού της και ο κρότος των αμονιών τους που ακούγονται να αντηχούν στο βάθος των σικελικών ηφαιστείων. Η λάμψη του καμινιού τους κοκκινίζει το βράδυ στην κορυφή της Αίτνας. Σαν αρχισιδηρουργοί συγγενεύουν με τους Ιδαίους Δακτύλους, για τους οποίους ξέρουμε πως ήταν φαλλικά προϊστορικά όντα.

Στους Κύκλωπες (που έλεγαν πως ήρθαν από την Λυκία) απέδιδαν την κατασκευή όλων των προϊστορικών μνημείων που έβλεπαν στην Ελλάδα, στη Σικελία και αλλού και που ήταν κατασκευασμένα από ογκόλιθους, που το βάρος τους ξεπερνούσε τις ανθρώπινες δυνάμεις. Δεν πρόκειται πια για τους γιους του Ουρανού, αλλά για έναν ολόκληρο λαό, που είχε ταχθεί στην υπηρεσία μυθικών ηρώων, του Προίτου π.χ για να οχυρώσει την Τίρυνθα, του Περσέα, για να οχυρώσει το Άργος κ.λ.π.

Μια άλλη εκδοχή (Κερένυι) υποστηρίζει ότι Κύκλωπες ήταν μια πρώιμη ελλαδική συντεχνία χαλκουργών. Θεωρείται πιθανό τα μέλη της συντεχνίας αυτής των τεχνιτών που τοποθετείται κάπου στη Θράκη, να έκαναν τατουάζ στο μέτωπό τους ομόκεντρους κύκλους με σκοπό να τιμήσουν τον Ήλιο που θεωρούνταν πηγή της φωτιάς, μάλιστα ο Α. Κουκ στο βιβλίο του Ζεύς αποδεικνύει ότι το μάτι του Κύκλωπα ήταν ένα Ελληνικό ηλιακό σύμβολο και υποθέτοντας ότι η Θρακικής καταγωγής συντεχνία κοσμούσε το μέτωπό τους με κυκλικό τατουάζ συμπεραίνουμε τις πολιτισμικές επιδράσεις μεταξύ των δύο λαών. Εδώ σημειώνουμε ότι οι Θράκες διακοσμούσαν το σώμα τους με τατουάζ μέχρι τους κλασσικούς χρόνους.

Οι ομόκεντροι κύκλοι αποτελούν τμήμα του μυστηρίου της τέχνης του σιδηρουργού : ο σιδηρουργός καθοδηγείται κατά τη διάρκεια της εργασίας του από ομόκεντρους κύκλους οι οποίοι είναι γραμμένοι με το διαβήτη στο κέντρο του επίπεδου δίσκου πάνω στον οποίο δουλεύει. Ήταν μονόφθαλμοι επειδή ο σιδηρουργός όταν εργάζεται καλύπτει το μάτι του με ένα πανί για να προφυλαχθεί από τις σπίθες. Σταδιακά ξεχάστηκε ποιοι ήταν οι Κύκλωπες και οι μυθογράφοι τους τοποθέτησαν στα σπήλαια της Αίτνας για να εξηγήσουν τη φωτιά και τον καπνό που έβγαινε.