Ο Ιβάν o Τρομερός δείχνει τους θησαυρούς του στον πρεσβευτή της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας: Λάδι σε καμβά του Αλεξάντερ Λιτόφτσενκο (Πηγή: GettyImages)
Τον μάθαμε ως Ιβάν ο Τρομερός και αυτό το προσωνύμιο ήταν το επιεικέστερο που θα μπορούσε να του αποδώσει η Ιστορία. Ο Ιβάν λέγεται ότι γεννήθηκε μια μέρα σαν σήμερα στις 26 Αυγούστου του 1530
Ο Ιβάν ο Τρομερός ήταν τσάρος της Ρωσίας – Ιβάν ο ‘Δ το επίσημο όνομά του - γεννήθηκε το 1530. Άλλοι λένε 25 Αυγούστου, άλλοι γράφουν 26 και οι περισσότεροι έχουν καταγράψει την 3η Σεπτεμβρίου (με το παλιό ημερολόγιο) ως ημέρα γέννησης του.
Τίποτα από αυτά δεν έχει καμία σημασία, όσο τα χρόνια που έζησε μέχρι ο Θεός να τον πάρει κοντά του και να τον… ηρεμήσει.
Μια γρήγορη και περιληπτική ματιά στο βίο του διαβόητου Ιβάν από τον Εντουάρντο Γκαλεάνο στο βιβλίο του «Οι Μέρες Αφηγούνται»: «Για να κάνει τους υπηκόους του ευσεβείς χριστιανούς, έχτισε στη Μόσχα τη μεγαλοπρεπή εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, που εξακολουθεί να είναι το ωραιότερο σύμβολο της πόλης και για να διαιωνίσει η χριστιανική εξουσία του έστειλε στην κόλαση κάποιους αμαρτωλούς αντιπάλους του και συγγενείς του:
Έριξε στα σκυλιά τον πρίγκιπα Αντρέι και τον Αρχιεπίσκοπο Λεονίν!
Έψησε ζωντανό τον πρίγκιπα Πιότρ!
Διαμέλισε με τσεκούρι τους πρίγκιπες Αλεξάντερ, Ρέπνιν, Σνούγιον, Νικολάι, Ντμίτρι, Τελέπνεβ, και Τιούτιν!
Έπνιξε στο ποτάμι τον ξάδερφό του Βλαντιμίρ την κουνιάδα του Αλεξάνδρα και τη θεία του Ευδοξία!
Δηλητηρίασε τις πέντε από τις επτά συζύγους του και με ένα χτύπημα του μπαστουνιού σκότωσε τον γιο του, τον αγαπημένο, εκείνον που έφερε το όνομά του γιατί του έμοιαζε υπερβολικά!»….
Ο Ιβάν ο Τρομερός και ο γιος του. Εικονογράφηση σε παλιά καρτ ποστάλ του JE Repin(Πηγή: GetyImages)
Πιο αναλυτικά: Ο Ιβάν Δ΄ Βασίλιεβιτς, ο επονομαζόμενος Τρομερός, ήταν ένας από τους αγριότερους και πιο βάναυσους τσάρους της Ρωσίας. Η συμπεριφορά του ήταν απρόβλεπτη. Καταλαμβανόταν από δολοφονική μανία και μετά από λίγο ζητούσε συγχώρεση απ’ τον Θεό, κλαίγοντας με λυγμούς! Λέγεται ότι κατά τα παιδικά του χρόνια εκτόνωνε την επιθετικότητά του πετώντας σκύλους και γάτες από τα παράθυρα του Κρεμλίνου... Τίποτα δεν είναι τυχαίο…
Ενώ μισούσε και σκότωνε αδιακρίτως φίλους και εχθρούς έδειξε αγάπη και τρυφερότητα στην πρώτη γυναίκα του, την Αναστασία Ρομάνοβνα. Λέγεται ότι ήταν η μόνη που μπορούσε να τον ηρεμήσει κι ότι μετά τον θάνατό της, έχασε πια τον έλεγχο. Ο Ιβάν πίστευε ότι τη δηλητηρίασαν οι ευγενείς και από τότε τρελάθηκε και άρχισε η σχιζοφρενική διακυβέρνηση της χώρας. Ήταν ένας παράφρονας ηγεμόνας, που όμως είχε δείξει σημάδια τρομαχτικής στρατηγικής ευφυΐας και κατάφερε να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο της Ρωσίας και να κατατροπώσει τους ευγενείς.
«Εξαφανίστε το Νόβγκοροντ»
Το 1570, η Ρωσία είχε ερημώσει από την πανούκλα και τον πόλεμο. Χειρότερα είχε χτυπηθεί η πλούσια πόλη του Νόβγκοροντ, όπου είχαν πεθάνει σχεδόν 10.000 άνθρωποι. Ο Ιβάν φοβήθηκε ότι οι ευγενείς του Νόβγκοροντ θα εξεγείρονταν εναντίον του και θα συμμαχούσαν με το Βασίλειο της Λιθουανίας. Χωρίς δεύτερη σκέψη, εξαπέλυσε εναντίον της πόλης το πιο ισχυρό του όπλο, τους «Οπρίτσνικους».
Ήταν οι εκτελεστές που καθάριζαν το βασίλειο του Ιβάν απ’ τους εχθρούς του. Ντυμένοι στα μαύρα, ιππεύοντας μαύρα άλογα, σκορπούσαν τον τρόμο και τον θάνατο. Οι αδίστακτοι δολοφόνοι ξεχύθηκαν στο Νόβγκοροντ και το κατέστρεψαν. Όσο πορεύονταν προς την πόλη, οι Οπρίτσνικοι είχαν επιτεθεί σε όλα τα μοναστήρια και τις εκκλησίες που ήταν στον δρόμο τους. Όταν μπήκαν στο Νόβγκοροντ, συνέλαβαν όλους τους ιερείς και τους μοναχούς και τους ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου.
«Όπου περνούσανε δεν φύτρωνε χορτάρι»
Ο Φώτης Κόντογλου, ο σεμνός λογοτέχνης και αγιογράφος έχει γράψει για τον Ιβάν τον Τρομερό:
«Ο Ἰβὰν ὁ Τέταρτος, ὁ λεγόμενος Τρομερός, ἤτανε ἔγγονας τοῦ Ἰβὰν τοῦ Τρίτου καὶ γυιὸς τοῦ τσάρου Βασίλη, ποὺ διαδέχτηκε τὸν πατέρα του καὶ ποὺ ἤτανε γυιὸς τῆς Σοφίας. Ὥστε ἐκεῖνος ὁ περιβόητος τσάρος εἶχε καὶ λίγο ἑλληνικὸ αἷμα στὶς φλέβες του. Ἀνακηρύχθηκε τσάρος σὰν ἦρθε σὲ ἡλικία, στὰ 1547. Ἐπιδόθηκε μὲ ζῆλο στὴν κυβέρνηση τῆς χώρας του, νίκησε τοὺς Τατάρους, κυρίεψε τὸ Καζὰν καὶ τὸ Ἀστραχάν, ἔφταξε ὡς τὴ Σιβηρία μὲ τοὺς καβαλλάρηδες Κοζάκους. Ἔδωσε ἄδεια στοὺς τυχοδιῶκτες ἐμπόρους Ἐγγλέζους κι᾿ Ὀλλαντέζους νὰ κάνουνε σκάλες γιὰ τὰ καράβια τους στὸν παγωμένον Ἀρχάγγελο κ᾿ ἔτσι ἔφερε τὴ Ρωσία σὲ συνάφεια μὲ τὴν Εὐρώπη, ποὺ ἤτανε χωρισμένη ἀπ᾿ αὐτὴ παραπάνω ἀπὸ τρακόσια χρόνια. Μὰ σκόνταψε ἀπάνω στὴ συμμαχία ποὺ εἴχανε κάνει καταπάνω του ἡ Πολωνία, ἡ Λιθουανία κ᾿ ἡ Σουηδία.
»Ὅπως ἤτανε σκληρὸς καὶ θυμώδης, ἐξαγριώθηκε ποὺ δὲν μπόρεσε νὰ τοὺς νικήσῃ κι᾿ ἄρχισε νὰ βλέπῃ παντοῦ προδότες. Ξεχαλινώθηκε ὁλότελα καὶ παραδόθηκε στὶς ἀσωτεῖες καὶ στὰ κακουργήματα. Γίνηκε ἄστατος, ἡ γνώμη του ἄλλαζε ἀπὸ ὥρα σὲ ὥρα. Ἐκεῖ ποὺ μετάνοιωνε, ξανάπιανε τὴν αἱματοχυσία, θέλοντας νὰ ἐκδικηθῇ, πολλὲς φορές, ἀθώους ἀνθρώπους ποὺ τοὺς ὑποπτευότανε. Ὕστερα, πάλι, τὸν ἔπιανε ἡ εὐλάβεια καὶ κλεινότανε σ᾿ ἕνα μοναστήρι ποὺ τὸ εἶχε γιὰ τὸν ἑαυτό του, λεγόμενο Ἀλεξαντρόβσκαγια Σλομπόντα, μαζὶ μὲ τοὺς μπιστεμένους του, ποὺ ἤτανε ὅλοι φονιᾶδες καὶ βασανιστὲς καὶ κεῖ μέσα στεκόντανε ὦρες ἀτελείωτες, ἀκούγοντας τὶς ἀγρύπνιες καὶ τὶς λειτουργίες, ντυμένοι μὲ ράσα, ὅπως ἤτανε μὲ ράσο κι᾿ ὁ ἴδιος ὁ Ἰβάν. Μάταια ἀντιστεκόντανε σ᾿ αὐτὲς τὶς τρέλες οἱ ἄνθρωποι τῆς θρησκείας, ἀψηφώντας τὴ ζωή τους, ὅπως ἔκανε ὁ μητροπολίτης Μακάριος κ᾿ οἱ διάδοχοί του Ἀθανάσιος καὶ Γερμανός.
»Μ᾿ αὐτὰ καὶ μὲ ἄλλα τέτοια καμώματα, ἔβγαλε τὸ ὄνομα «Τρομερός». Ὁ κόσμος τὸν ἔτρεμε. Γιὰ νὰ ἐξοντώση τοὺς ἄρχοντες Μπογιάρους, ποὺ ἐξουσιάζανε πρὶν στὴ Ρωσία, τοὺς ἔστειλε στὰ πιὸ μακρινὰ μέρη, προστάζοντας νὰ ἀλλάζουνε τόπο βιαστικά, μαζὶ μὲ τὶς οἰκογένειές τους καὶ τοὺς παραγυιούς τους. Τὶς διαταγές του τὶς κάνανε οἱ σωματοφύλακοί του ποὺ τοὺς λέγανε «ὀπρίτσνικους», ὡς ἕξι χιλιάδες καβαλλάρηδες, ποὺ τρέχανε σὰν νὰ πετούσανε σὲ κάθε μεριὰ τῆς Ρωσίας, ἔχοντας κρεμασμένα ἀπὸ τὶς σέλλες τοὺς ἕνα σκυλίσιο κεφάλι καὶ μία σκούπα κι᾿ ἀπ᾿ ὅπου περνούσανε δὲν φύτρωνε χορτάρι. Βάζανε φωτιὰ στ᾿ ἀρχοντικά, ἀτιμάζανε τὶς γυναῖκες, σφάζανε καὶ μπομπεύανε χωρὶς νὰ λογαριάσουνε τίποτα. Ὅλοι σκύβανε τὸ κεφάλι στὶς προσταγὲς τοῦ τσάρου κι᾿ ὁ θυμός του ἤτανε γιὰ τὸ λαὸ ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ. Μοναχὰ ἡ Ἐκκλησία ἔπαιρνε τὸ θάρρος νὰ φωνάξῃ».
Κάποια στιγμή τον τρόμαξε ο θάνατος...
Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του πρωτότοκου γιου του, ο Ιβάν, κυριεύτηκε και αυτός από την ιδέα του δικού του θανάτου και συχνά καλούσε ιερείς και μάγισσες να τον σώσουν από τον αναμενόμενο χαμό του. Σχετικά με το θάνατο του Ιβάν (28 Μαρτίου 1584) έχουν ειπωθεί πολλά.
Κατά την επίσημη εκδοχή, πέθανε από παθολογικά αίτια παίζοντας σκάκι με το Βογιάρο σύμβουλό του Μπογκντάν Μπιέλσκι. Όταν όμως ανοίχθηκε ο τάφος του τη δεκαετία του 1960 για εργασίες συντήρησης, οι επιστήμονες βρήκαν στα οστά του υψηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου. Αυτό έδωσε βάση σε δύο άλλα σενάρια που είχαν ακουστεί.
Ο τσάρος δηλητηριάστηκε ή στραγγαλίστηκε από τους αυλικούς του. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, τρεις μέρες πριν το θάνατό του ο Ιβάν είχε προσπαθήσει να βιάσει την πριγκίπισσα Ιρίνα, σύζυγο του διαδόχου Φιοντόρ. Ακούγοντας τις κραυγές της κοπέλας, ο Μπογκντάν Μπιέλσκι και ο Μπορίς Γκοντουνόφ (που ήταν αδελφός της) έσπευσαν να δουν τι συμβαίνει. Όταν τους είδε ο Ιβάν σταμάτησε την πράξη, αλλά οι δύο Βογιάροι φοβήθηκαν πως έπεσαν σε δυσμένεια και θα το πλήρωναν με τη ζωή τους. Έσπευσαν λοιπόν να τον δηλητηριάσουν, πριν ο Ιβάν διατάξει να τους εξοντώσουν.
Το δεύτερο σενάριο λέει ότι: Ο τσάρος έλαβε κατά λάθος υπερβολική δόση ψευδαργύρου, στα πλαίσια θεραπείας κατά της σύφιλης. Από τι πέθανε ακριβώς δεν θα το μάθουμε ποτέ, μάθαμε όμως γιατί έζησε: Για να σκορπίζει το θάνατο!
Ο Ιβάν ο Τρομερός μέσα από το πρίσμα ενός «τρομερού» σκηνοθέτη
Ο σπουδαίος Σοβιετικός σκηνοθέτης Σερκέι Αϊζενστάιν (γεννήθηκε στη Λετονία) αποτύπωσε στο σελιλόιντ την ιστορία του Ιβάν του Τρομερού με μεγάλη επιτυχία το 1944. Η ταινία «Ιβάν ο Τρομερός» ήταν σχεδιασμένη για τριλογία. Η πρεμιέρα της στη Σοβιετική Ένωση έγινε το 1958, δέκα χρόνια μετά το θάνατό του σκηνοθέτη. Το τρίτο μέρος της τριλογίας δε γυρίστηκε ποτέ καθώς στις 9 Φεβρουαρίου του 1948 ο Αϊζενστάιν πέθανε. Η ταινία πάντως θεωρείται από τους ειδικούς «αριστούργημα που αφομοιώνει όλες τις αισθητικές αναζητήσεις του κορυφαίου θεωρητικού και σκηνοθέτη του κινηματογράφου, ιδιοφυώς κατασκευασμένη ως την παραμικρή λεπτομέρεια, ένα ποίημα εικαστικής τελειότητας»...
Πηγή: reader
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Πέμπτη, Αυγούστου 26, 2021
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: