Αριστοτέλης περί Αρετών και κακίας

Ο Αριστοτέλης αφιερώνει το 5ο κεφάλαιο των Ηθικών Νικομαχείων στο να ανασκευάσει την πλατωνική θέση «Ουδείς εκών κακός». Για τον ίδιο, οι επιλογές ανάμεσα στο καλό και το κακό υπάρχουν, καθώς «ο άνθρωπος είναι η αρχή των πράξεών του». (1112b31-32)

Όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης, η βούλησή μας αποβλέπει σε έναν σκοπό, ο οποίος αποτελεί το αντικείμενό της. Αν η αρετή εξαρτάται από εμάς και το ίδιο ισχύει και για την κακία. Οι επιλογές υπάρχουν, στο μέτρο που εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους: «Όσες ενέργειές μας εξαρτάται από εμάς να τις πράξουμε, από εμάς εξαρτάται και να μην τις πράξουμε, και σε όσες μπορούμε να πούμε όχι μπορούμε να πούμε και ναι. […] Αν λοιπόν εξαρτάται από εμάς το να πράττουμε το καλά και κακά πράγματα, το ίδιο εξαρτάται και να μην τα πράττουμε, και αν από αυτά εξαρτάται αν πράττουμε καλά ή κακά, από εμάς εξαρτάται να είμαστε καλοί ή κακοί». (1113b7-14)

Ο Αριστοτέλης προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Μπορεί να είναι κάποιος ευτυχισμένος ή κακός χωρίς τη θέλησή του; Η απάντηση είναι αρνητική. Κανείς δεν είναι ευτυχισμένος χωρίς τη θέλησή του, η κακία είναι εκούσια (μακάριος μὲν γὰρ οὐδεὶς ἄκων, ἡ δὲ μοχθηρία ἑκούσιον). Η μόνη αντίρρηση είναι αν δεχτούμε ότι δεν είμαστε η αιτία των πράξεών μας. Μπορεί να πράττουμε από άγνοια;

Ο Αριστοτέλης δεν παύει να επαναλαμβάνει ότι ο άνθρωπος ευθύνεται για την άγνοιά του. Απόδειξη ότι είναι υπεύθυνος για την άγνοιά του είναι ότι τιμωρείται από τους νομοθέτες, σε σημείο που να επιβάλλεται διπλάσια ποινή. Όσο είναι εκούσιες οι αρετές τόσο είναι και οι κακίες. Εξάλλου, ό,τι συμβαίνει με τα σωματικά ελαττώματα, άλλα προέρχονται από εμάς (μη εκγύμναση ή παραμέληση σώματος) και άλλα όχι (εκ γενετής αρρώστιες ή αναπηρίες κτλ.) το ίδιο συμβαίνει και με τα ψυχικά. Έχουν την αιτία τους στον άνθρωπο. «Γιατί η αρετή να είναι σε μεγαλύτερο βαθμό εκούσια από την κακία;».

Οι αρετές είναι μεσότητες και έξεις (συνήθειες) και οι πράξεις μας προέρχονται από εμάς, σαν να προστάζει ο ορθός λόγος, γι’ αυτό «έχουν την αρχή τους σε εμάς τους ίδιους και είναι εκούσιες». (1115b29-31)

Ο Αριστοτέλης επιστρέφει την ευθύνη στον άνθρωπο. Χωρίς δικαιολογίες. Η αρετή είναι εκλογή. Το ίδιο και η κακία. Εν κατακλείδι, επιλέγουμε τον εαυτό μας. Πας εκών κακός.

*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο σχολείο Med High, lecturesbureau