Στίβεν Πρέσφιλντ: Ο Μέγας Αλέξανδρος μπόρεσε να φύγει από το Αφγανιστάν κάνοντας μία συμφωνία

Ο Στίβεν Πρέσφιλντ, συγγραφέας του «Οι Πύλες της Φωτιάς» και του «Η Ματωμένη Εκστρατεία» μιλά στο Newsbomb.gr για τον Αλέξανδρο στο Αφγανιστάν.

Άρθρο του Κωνσταντίνου Μαυραγάνη

«Νεκροταφείο των αυτοκρατοριών»: Ο διάσημος τίτλος του αφιλόξενου, αιματοβαμμένου Αφγανιστάν έχει επανέλθει στην επικαιρότητα λόγω των πρόσφατων, δραματικών εξελίξεων, σε μια κρίση η οποία είναι άγνωστο το πώς θα εξελιχθεί. Τα γεγονότα αυτά έχουν φέρει τη μακρινή χώρα στο «μικροσκόπιο» των διεθνών ΜΜΕ, και όλοι αναζητούν άγνωστες πτυχές ενός «ατελείωτου πολέμου», ο οποίος, όπως δείχνουν τα πράγματα, τελειώνει με τρόπο όχι πολύ καλύτερο από αυτούς με τους οποίους είχαν τελειώσει οι προηγούμενοι. Δημοσιογράφοι και αναλυτές, πολιτικοί και στρατιωτικοί, ψάχνουν να βρουν τις απαντήσεις στα ερωτηματικά του πολέμου του Αφγανιστάν – και, πάντα σε αυτό το πλαίσιο, κοιτούν και στο παρελθόν και στις συγκρούσεις που έδωσαν στη χώρα τον τίτλο του «νεκροταφείου των αυτοκρατοριών».

Ο Στίβεν Πρέσφιλντ είναι ένας εκ των δημοφιλέστερων ξένων συγγραφέων στην Ελλάδα: Ο άνθρωπος με τη «σπαρτιάτικη» πένα που έγραψε τις εμβληματικές «Πύλες της Φωτιάς» θεωρείται ένας από τους «μετρ» του ιστορικού μυθιστορήματος – και όχι άδικα, καθώς οι δουλειές του συνδυάζουν την εντυπωσιακή, βαθιά ιστορική έρευνα με τη λογοτεχνική / αφηγηματική δεινότητα. Πέραν του διάσημου έργου του για τις Θερμοπύλες, ο Αμερικανός διάσημος συγγραφέας έχει ασχοληθεί και άλλες φορές (μεταξύ άλλων, καθώς έχει ασχοληθεί και με άλλες περιόδους, όπως ο Β' Παγκόσμιος, αλλά και το όχι και τόσο μακρινό μέλλον) με την αρχαία Ελλάδα: Στις «Αρετές του Πολέμου» (προσωπική προτίμηση του γράφοντος) δίνει μια μοναδική αφήγηση μέσα από τα «μάτια» του ίδιου του Αλέξανδρου, στους «Ανέμους Πολέμου» ακολουθεί την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Αλκιβιάδη, στις «Τελευταίες Αμαζόνες» κινείται ανάμεσα στο μύθο και την ιστορία των προ-ομηρικών χρόνων...και στη «Ματωμένη Εκστρατεία» (τίτλος πρωτοτύπου: «The Afghan Campaign») καταπιάνεται με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Αφγανιστάν, υπό την οπτική ενός απλού στρατιώτη.

Η ιδέα προσέγγισης του κ. Πρέσφιλντ για το συγκεκριμένο θέμα – τα γεγονότα στο Αφγανιστάν και οι παραλληλισμοί με τη «Ματωμένη Εκστρατεία» του Μακεδόνα στρατηλάτη - προέκυψε, θα έλεγε κανείς, τυχαία, χωρίς ιδιαίτερες ελπίδες ως προς το ενδεχόμενο υλοποίησης μιας συνέντευξης – άλλωστε, αν πάει κανείς στη φόρμα επικοινωνίας στην ιστοσελίδα του, ένα από αυτά που βλέπει είναι πως ο κ. Πρέσφιλντ «isn't scheduling interviews». Οπότε η στιγμή που ο γράφων είδε στο email του την απάντηση από τον συγγραφέα ήταν, χωρίς υπερβολές, μια από τις καλύτερες στιγμές στην πορεία του μέχρι σήμερα στον χώρο της δημοσιογραφίας - με τον Στίβεν Πρέσφιλντ, παρεμπιπτόντως, να επισημαίνει πως ο παραλληλισμός της εκστρατείας του Αλέξανδρου με τα σημερινά γεγονότα, υπό το πρίσμα του βιβλίου του, είχε γίνει και από τον ίδιο, μέσα από τα social media!

Αυτό που ακολούθησε ήταν μία συνέντευξη/ συζήτηση με τον Αμερικανό συγγραφέα μέσω email για το Αφγανιστάν, «τότε» και «τώρα», η οποία δημοσιεύεται σήμερα στο Newsbomb.gr.

Newsbomb.gr: Θα μπορούσατε να μας δώσετε μία ιστορική σύνοψη της εκστρατείας του Αλέξανδρου στην περιοχή που είναι το σημερινό Αφγανιστάν; Πότε άρχισε, τι έκανε, πότε τελείωσε...

Στίβεν Πρέσφιλντ: Ο Αλέξανδρος μπήκε στα αφγανικά βασίλεια μέσω αυτού που σήμερα είναι η Κανταχάρ – βασικά ήταν αυτός που ίδρυσε την πόλη. Ήταν η Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας. Στην Ανατολή, τον αποκαλούσαν «Ίσκαντερ». Οπότε το «Καντ» στην «Κανταχάρ» - είναι αυτός. Από την Κανταχάρ, ο στρατός του Αλεξάνδρου πέρασε στο Ινδοκούς (Ινδοκαύκασος) μέσω της Κοιλάδας Παντσίρ και εισήλθε στις πεδιάδες της Βακτριανής. Ήταν το 330 π.Χ, νομίζω. Βασικά ο Αλέξανδρος ξεκίνησε από τη Μακεδονία για να υλοποιήσει το όνειρο του πατέρα του, για την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας. Το είχε κάνει μέχρι τα 25 του, αλλά συνέχισε να προχωρά. Στην αρχή σκοπός του ήταν να αιχμαλωτίσει τον Πέρση βασιλιά, Δαρείο, που είχε τραπεί σε φυγή προς τα αφγανικά βασίλεια. Τον Δαρείο τον σκότωσαν οι ίδιοι του οι άνδρες, ελπίζοντας να κερδίσουν την εύνοια του Αλεξάνδρου. Εμφανίστηκε ένας σφετεριστής, ο Βήσσος, οπότε ο Αλέξανδρος άρχισε την καταδίωξή του.

Η αφγανική εκστρατεία κράτησε τρία χρόνια, και κάλυψε κάθε τετραγωνικό μέτρο του σημερινού Αφγανιστάν, συν μεγάλες εκτάσεις του Ουζμπεκιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Τατζικιστάν. Ο στρατηγός που είχε ως αντίπαλο ήταν ένας αξιωματικός που είχε εκπαιδευτεί από τους Πέρσες, ο Σπιταμένης. Ήταν αντάξιος του Αλέξανδρου, και κατάφερε να φανεί υπέρτερός του πολλές φορές, πριν τελικά οι στρατιώτες του Αλέξανδρου του πάνε το κεφάλι του.

Ποιοι ήταν οι σκοποί της αφγανικής εκστρατείας του Αλέξανδρου; Γιατί την άρχισε εξαρχής;

Τα αφγανικά βασίλεια ήταν η απαραίτητη γραμμή ανεφοδιασμού προς τα πλούτη της Ινδίας. Για αυτό και ο Αλέξανδρος πήγε εκεί. Αυτό, και η ιδέα πως ο ίδιος και ο στρατός του θα μπορούσαν να προελάσουν ως την «ακτή του ωκεανού», το τέλος του γνωστού κόσμου, έχοντας κατακτήσει ό,τι μπορούσε να κατακτηθεί.

Πώς ο Αλέξανδρος χειρίστηκε τον «γρίφο» του Αφγανιστάν; Τι περίμενε, τι βρήκε και τι τακτικές υιοθέτησε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση;

Λέγεται πως, πριν αρχίσει η εκστρατεία, ο Αλέξανδρος προσκλήθηκε από τοπικούς φυλάρχους των «Άγριων Τόπων» στα βόρεια του Αφγανιστάν, για διαπραγμάτευση. Οι φύλαρχοι τον ικέτευσαν, για δικό του καλό, να μην μπει στα εδάφη τους. Είχαν ακούσει για αυτόν και τις απίστευτες νίκες του σύγχρονου στρατού του. Μα εκείνοι οι τόποι, ακόμα και τότε, ήταν το νεκροταφείο των αυτοκρατοριών: Οι φύλαρχοι αυτοί είχαν σκοτώσει τον Κύρο τον Μέγα μερικούς αιώνες νωρίτερα, όταν είχε εισβάλει στα εδάφη τους. «Μπορεί να νικήσεις εμάς», είπαν στον Αλέξανδρο, «μα δεν θα νικήσεις ποτέ τη φτώχεια μας».

Αυτό που εννοούσαν ήταν (και ισχύει ακόμα και σήμερα) πως εκείνοι οι υπερασπιστές των ιερών εδαφών του Αφγανιστάν ήταν ικανοί να αντέξουν τέτοιες στερήσεις, τέτοιες απώλειες, τέτοιες λύπες, τέτοια κόλαση που κανένας δυτικός στρατός δεν θα μπορούσε να αντέξει. Δεν είχαν μεγάλες πόλεις, λιμάνια, συστήματα δρόμων που ένας εισβολέας θα μπορούσε να καταστρέψει και να τους κάνει να γονατίσουν. Ζούσαν με τα κοπάδια τους και το εποχικό γρασίδι.

Στο τέλος, φυσικά, είχαν δίκιο. Ο Αλέξανδρος δεν μπορούσε να νικήσει τη φτώχεια τους.

Ο Αλέξανδρος χρησιμοποίησε όλο το «βιβλίο» τακτικής: Σφαγές, κάψιμο χωριών, ερήμωση ολόκληρων περιοχών, ταχυκίνητους ανεξάρτητους σχηματισμούς (flying columns) για να καθηλώσει τον αντίπαλο. Δοκίμασε δωροδοκίες, προσέλαβε ιππείς και πολεμιστές των εχθρών του. Οι πολιορκητικές του μηχανές στα βουνά κατέστρεψαν όλα τα αφγανικά οχυρά, έκαψε κάθε καλλιέργεια. Αλλά ξανά και ξανά, ο εχθρός συνέχιζε να παρασύρει αποσπάσματα του στρατού του Αλεξάνδρου μακριά από την κύρια δύναμη, σε ενέδρες. Μια φορά σκότωσαν μέχρι και 1.600 άνδρες – απίστευτες απώλειες για έναν κατακτητή σαν τον Αλέξανδρο.

Κάτι πολύ ενδιαφέρον είναι το εξής: Ο Αλέξανδρος ήταν πριν τον χριστιανισμό, και οι αντίπαλοί του πριν το Ισλάμ. Οπότε μπορούμε να αφαιρέσουμε τον «ισλαμικό» παράγοντα από την εξίσωση όταν εξετάζουμε γιατί οι σημερινοί πόλεμοι και αυτός του Αλεξάνδρου έμοιαζαν τόσο πολύ. Η πεποίθησή μου είναι πως αυτό που είναι παρόμοιο είναι το ότι ένας σύγχρονος, «συμβατικός» στρατός εισβάλλει στην πατρίδα ενός φανατικά ανεξάρτητου εχθρού με έντονο το στοιχείο των φυλών. Το Βιετνάμ δεν διέφερε πολύ.

Ποιες είναι οι ομοιότητες μεταξύ της εκστρατείας του Αλεξάνδρου και των δυσκολιών του στο Αφγανιστάν και αυτών που αντιμετώπισαν οι Βρετανοί, οι Σοβιετικοί και οι ΗΠΑ στις σύγχρονες προσπάθειές τους να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή;

Πέρα από τα προαναφερθέντα περί «φτώχειας», ένας από τους μεγάλους λόγους που Αλέξανδρος δεν κατάφερε να υποτάξει την περιοχή ήταν το ότι οι υπερασπιστές της ήξεραν πως δεν είχε πάει εκεί για να μείνει. Απλά ήθελε να διασφαλίσει τις οδούς ανεφοδιασμού του για την Ινδία. Ήταν ένα είδος αυτού του «εσείς έχετε τα ρολόγια, μα εμείς έχουμε τον χρόνο». Επίσης, ο «βαρύς», σύγχρονος συμβατικός στρατός του Αλεξάνδρου, ο οποίος έφερνε μαζί του τις πολιορκητικές του μηχανές, τους ακόλουθους του στρατοπέδου, μεγάλους αριθμούς μουλαριών και αλόγων – για να μην αναφερθούμε σε πολύπλοκα και δύσκολα στους ελιγμούς «σύγχρονα» στοιχεία όπως το βαρύ και το ελαφρύ ιππικό, η φάλαγγα με τις σάρισσες, τοξότες, σφενδονήτες, μηχανικοί κλπ - απλά δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα με έναν ευκίνητο εχθρό που μπορούσε να χτυπά και να εξαφανίζεται. Ακόμη, φυσικά, οι υπερασπιστές γνώριζαν τη χώρα. Τα μικρόσωμα άλογά τους δεν γέμιζαν και πολύ το μάτι δίπλα στα καθαρόαιμα του Αλέξανδρου, με μπορούσαν να ανεβαίνουν σε απότομες πλαγιές και να τρέχουν για μέρες τρεφόμενα μόνο με τη χαμηλή βλάστηση εκείνου του βραχώδους και στείρου τόπου.

Πώς τα κατάφερε ο Αλέξανδρος να αποσυρθεί/ απεμπλακεί από το Αφγανιστάν; Μπορούμε να πούμε ότι «νίκησε» ή ήταν περισσότερο μια περίπτωση τύπου «τα μαζεύω και φεύγω», σώζοντας παράλληλα το γόητρό του; Ή κάτι ενδιάμεσο; Πιστεύετε πως ο γάμος του με τη Ρωξάνη ήταν περισσότερο πολιτικός ελιγμός;

Ο γάμος του Αλέξανδρου με τη Ρωξάνη είχε ΠΟΛΥ πολιτικό χαρακτήρα: Ήταν η κόρη του μεγάλου πολεμάρχου Οξυάρτη. Ο Αλέξανδρος βασικά έκανε μια συμφωνία: «Οξυάρτη, εσύ θα αναλάβεις τη χώρα, θεωρητικά στο όνομά μου, μα στην πραγματικότητα στο δικό σου, θα πούμε ότι είμαστε μια μεγάλη, ευτυχισμένη οικογένεια και εγώ θα σου αδειάσω τη γωνιά. Απλά άσε μου ανοιχτές τις οδούς ανεφοδιασμού, και εσύ μπορείς να το παίζεις άρχοντας στους άλλους πολεμάρχους, με την άδειά μου».

Μαθήματα από την εκστρατεία του Αλέξανδρου στο Αφγανιστάν για τις σύγχρονες δυνάμεις; Πώς νομίζετε πως ο Αλέξανδρος θα χειριζόταν τη σημερινή κατάσταση στο Αφγανιστάν, που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ;

Ένα μάθημα για να πάρει κανείς; Μην εισβάλετε στο Αφγανιστάν! Ακόμα και ο Μέγας Αλέξανδρος, κατά την άποψή μου, δεν θα μπορούσε να κερδίσει σήμερα, ακόμα και με όλα τα όπλα στη διάθεση ενός σύγχρονου στρατού. Εκτός αν ένας κατακτητής ήταν έτοιμος να καταστρέψει κυριολεκτικά κάθε ζωντανό πλάσμα στη χώρα, δεν θα μπορούσε να νικήσει. Είναι εντυπωσιακό, πραγματικά, να σκέφτεσαι πόσο λίγο έχει αλλάξει ο φυλετικός χαρακτήρας της χώρας (και χρησιμοποιώ τη λέξη αυτή με την πιο χαλαρή δυνατή έννοια) 2.300 χρόνια μετά.

Ποια ήταν η κληρονομιά που άφησε στην περιοχή η αφγανική εκστρατεία του Αλέξανδρου, και πώς επηρέασε τους επόμενους αιώνες;

Τον Αλέξανδρο τον θυμούνται, όταν τον θυμούνται, με ένα περίεργο είδος συμπάθειας...σε μεγάλο βαθμό επειδή ήταν Μέγας και επειδή οι Αφγανοί τον νίκησαν. Ίδρυσε κάποιες πόλεις και οι πόλεις αυτές υπάρχουν ακόμα. Αλλά βασικά ήρθε και έφυγε, σαν μα μεγάλη αρμάδα που πέρασε από έναν ωκεανό. Τα πανιά και τα ξάρτια φάνταζαν θαυμάσια όταν περνούσε, μα όταν χάθηκαν πέρα από τον ορίζοντα, η θάλασσα παρέμεινε όπως ήταν πριν...και όπως θα έμενε πάντα.

Πηγή: Newsbomb.gr