Το τόξο του Οδυσσέα εναντίον ενός σύγχρονου τόξου

Το τόξο του Οδυσσέα ήταν διάσημο σε όλο τον κόσμο από τότε που η «Οδύσσεια» του Ομήρου διηγήθηκε την ιστορία για το πώς ο ήρωας που επέστρεφε το όπλισε αφού κανένας από τους μνηστήρες που κυνηγούσαν τη γυναίκα του, Πηνελόπη, για είκοσι χρόνια δεν μπόρεσε να το κάνει.

Διπλωματικά αποκρούοντας τη σειρά των αντιπάλων που ήλπιζαν να κερδίσουν το χέρι της μετά τον προφανή θάνατο του Οδυσσέα, κατάφερε να μείνει πιστή στον σύζυγό της, ο οποίος πολεμούσε στην Τροία και επέστρεφε, συναντώντας κάθε είδους εμπόδιο και δυσκολία στην πορεία.

Μετά από είκοσι χρόνια ταλαιπωρημένη από τις επαναλαμβανόμενες ικεσίες γάμου, η Πηνελόπη διοργανώνει τον διαγωνισμό χορδών με τόξο και τοξοβολία, η οποία θα περιλαμβάνει όχι μόνο το να οπλίσει το τόξο του απόντα συζύγου της, αλλά και να σημαδέψει μέσα από έναν συγκεκριμένο στόχο.

Φυσικά, ο ήρωάς μας ήταν τρομερά δυνατός και κανένας άλλος άντρας δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στη δύναμή του, κάτι που ήξερε καλά η Πηνελόπη.

Η Πηνελόπη λέει στους μνηστήρες, μαζί με έναν μυστηριώδη ζητιάνο που εμφανίστηκε στη σκηνή: «Σας προσφέρω το πανίσχυρο τόξο του πρίγκιπα Οδυσσέα. και όποιος με τα χέρια του λυγίσει το τόξο και σημαδέψει μέσα στους δώδεκα άξονες, θα τον ακολουθήσω».

Μετά δίνει το τόξο στον Εύμαιο, τον βοσκό, για να το πάει στους μνηστήρες. Ένας ένας, αποτυγχάνουν μέχρι που ο Οδυσσέας, που είναι ντυμένος ως ζητιάνος, το πέρνει στα χέρια του. Η Πηνελόπη, χαίρεται υπερβολικά όταν όχι μόνο λυγίζει το τόξο αλλά ρίχνει και το βέλος ανάμεσα σε δύο πελέκεις.

Ο Οδυσσέας σκοτώνει τους μνηστήρες της γυναίκας του. Κλασική εποχή, περ. 440 π.Χ. Βρέθηκε στις ανασκαφές στην Tarquinia. Βερολίνο, Μουσείο Altes. Εικόνα: ArchaiOptix

---

Αλλά πώς ακριβώς έμοιαζε το τόξο του Οδυσσέα και πώς θα τα πήγαινε απέναντι σε ένα σύγχρονο τόξο, που περιλαμβάνει πολλά βοηθήματα;

Το περιοδικό Smithsonian ξεκίνησε πρόσφατα να μάθει πώς θα γινόταν αυτό ως μέρος της σειράς τους «Greek Island Odyssey» με τη Βρετανίδα ιστορικό Bettany Hughes.

Το παλαιότερο τόξο στον κόσμο είναι το τόξο Holmegaard από τη Δανία

Το παλαιότερο γνωστό πλήρες τόξο στον κόσμο, μήκους 64 ιντσών και που βρέθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στη Δανία, είναι γνωστό ως "τόξο Holmegaard". Ως κομμάτι τεχνολογίας, οι επισκέπτες λένε ότι είναι εντυπωσιακό το πόσο μοντέρνο φαίνεται με την κομψότητα και τη συμμετρία του.

Χρονολογείται γύρω στο 7.000 π.Χ., από τη Μεσολιθική περίοδο στην Ευρώπη. Χρησιμοποιήθηκε αυτός ο απλός τύπος τόξου σε σχήμα Γ μέχρι την εποχή του μυθικού Οδυσσέα, ο οποίος πήγε να πολεμήσει στην Τροία;

Το παλαιότερο σωζόμενο Ελληνικό τόξο στον κόσμο που εξακολουθεί να είναι μονοκόμματο χρονολογείται από το 800 π.Χ.—την ίδια εποχή κατά την οποία οι μελετητές πιστεύουν ότι γράφτηκε η Οδύσσεια του Ομήρου.

Όπως φαίνεται παραπάνω σε μια απεικόνιση των πράξεων του Οδυσσέα κατά την επιστροφή του στο σπίτι αφού η σύζυγός του, Πηνελόπη, περίμενε υπομονετικά την επιστροφή του για 20 χρόνια κατά τη διάρκεια και μετά τον Τρωικό πόλεμο, το τόξο του ήταν τύπου «παλίντονος», που μεταφράζεται ως «λυγισμένο ή τεντωμένο προς τα πίσω».

Από την Οδύσσεια φαίνεται ότι πράγματι το τόξο του ήταν αυτού του πιο σύνθετου τύπου από το δανέζικο τόξο. Περιέχει μια επιπλέον κάμψη προς τα πίσω που το έκανε απείρως ισχυρότερο από το αρχικό τόξο που χρησιμοποιούσαν πολλοί πολιτισμοί στον αρχαίο κόσμο.

Διαγωνισμός μεταξύ «παλίντονος» εναντίον μοντέρνων τόξων

Πρόσφατα, ο Smithsonian διοργάνωσε έναν διαγωνισμό μεταξύ δύο από τους καλύτερους τοξότες της Ελλάδας που χρησιμοποιούν τόσο τα παλίντονα όσο και τα σύγχρονα τόξα. Έδειξαν τι ακριβώς θα συνέβαινε σε έναν αγώνα μεταξύ ενός όπλου που μοιάζει ακριβώς με αυτά που κατασκευάστηκαν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια έναντι ενός ολοκαίνουργιου τόξου τελευταίας τεχνολογίας.

Ο Θόδωρος, ο τοξότης που εργάζεται με τα αρχαία όπλα, κρατά ένα σκαλισμένο τόξο από ελεφαντόδοντο που είναι ένα αριστούργημα κομψότητας παρόμοιο με το τόξο του Παλίντονος του Οδυσσέα, το οποίο ήταν φτιαγμένο από κέρατο.

Το όπλο του Χρήστου έχει σκοπευτικά με εξαρτήματα ζουμ, σταθεροποιητές δύναμης και όλα τα άλλα βοηθήματα που θα μπορούσε ενδεχομένως να θέλει ένας σύγχρονος τοξότης. Το «υπερμοντέρνο» τόξο του είναι κατασκευασμένο από ανθρακονήματα. Εκτιμά καθώς συνομιλεί με τον Χιουζ ότι το βέλος που προωθείται από ένα τέτοιο όπλο, είναι «περίπου τόσο γρήγορο όσο μια σφαίρα».

Ο στόχος τώρα είναι ένας πήλινος αμφορέας. Θα την διαπεράσει το αρχαίο τόξο του Οδυσσέα; Θα ξεπεράσει ακόμη και το σύγχρονο; Ή μήπως η σύγχρονη εκδοχή θα θριαμβεύσει επί του αρχαίου όπλου, θέτοντας τις ρομαντικές μας ιδέες για τη μεγάλη δύναμη του Οδυσσέα;

Όπως φαίνεται στον ιστότοπο του συγγραφέα Kendall Schmidt, Form Finding Lab, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην μηχανική, το πιο περίπλοκο τόξο της εποχής του Οδυσσέα χρειάζεται πράγματι μεγάλη δύναμη για να οπλίσει την χορδή και να ρίξει ένα βέλος.

Σε αντίθεση με το απλούστερο αρχαίο τόξο σε σχήμα C, το οποίο δεν έχει καθόλου δυναμική ενέργεια όταν είναι αρχικά αρθρωμένο και ίσιο, το πιο περίπλοκο τόξο της εποχής του Οδυσσέα (και πριν από 2.000 χρόνια, το οποίο μπορούμε να δούμε από τα σωζόμενα λείψανα) απαιτεί σημαντική ενέργεια για να τεντωθεί από μια καμπύλη προς τα πίσω σε μια προς τα εμπρός.

Από εκεί, προστίθεται ακόμη περισσότερη αποθηκευμένη ενέργεια καθώς ο τοξότης τραβάει πίσω τη χορδή.

Ενώ ο Οδυσσέας ήταν, φυσικά, ένας από τους πιο γνωστούς Έλληνες τοξότες, υπάρχει πράγματι ένα όριο στην ανθρώπινη δύναμη όταν λυγίζει ένα τόξο, όπως ήξερε η Πηνελόπη. Το ανθρώπινο σώμα επιτρέπει σε κάποιον να τραβήξει το χέρι του προς τα πίσω περίπου 60 cm (6,29 ίντσες) και η μέγιστη δύναμη που μπορεί να αντέξει ένας ισχυρός άνδρας κρατώντας ένα κορδόνι είναι περίπου 350 Newton, σύμφωνα με τον Schmidt.

Επομένως, η διαθέσιμη μυϊκή ενέργεια είναι 0,6m*350 N, που ισούται με 210 τζάουλ ενέργειας. Για σύγκριση, μια συνηθισμένη γροθιά (όχι από επαγγελματία πυγμάχο) ισούται με 37,5 τζάουλ.

Η ενέργεια που αποθηκεύεται στο πρωτόγονο τόξο σε σχήμα C είναι ίση με 105 Joules, σύμφωνα με τον Schmidt, η ενέργεια στο τόξο του Οδυσσέα ήταν 170 τζάουλ.

Όπως βλέπουμε στο παρακάτω βίντεο και στη σειρά Greek Island Odyssey του Hughes, μπορούμε να δούμε πώς ακριβώς διαδραματίζεται το δράμα και αν οι ρομαντικές μας αντιλήψεις από το παρελθόν αντέχουν στο κρύο φως της ημέρας στη σύγχρονη εποχή.