ΑΠΟ ΒΑΣΩ ΔΕΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ
Βαυβώ= Ρίζα βαυ-βαΰζω-βαυβώ. Θηλυκή γονιμική θεότητα που το όνομα της σημαίνει μήτρα-βουβωνική χώρα «γυναικείο αιδοίο». Από εκεί προέρχεται και ή αιδώς, αλλά και το επίθετο αιδοίος που σημαίνει σεβαστός, γένος θεών αιδοίον λέει ο Ησίοδος. Αποδίδεται και ως προσωνύμιο της Εκάτης. Κατά άλλη εκδοχή, σημαίνει αποκοιμίζω, αποκοιμώμαι (βαυβάω).
Η Βαυβώ ήταν σύζυγος του Δυσαύλου (αδελφού του βασιλέως της Ελευσίνος Κελεού), και μητέρα του Τριπτολέμου, του Ευβούλου, της Πρωτονόης και της Νίσης. Η Βαυβώ προέρχεται από την επίδραση του ορφισμού (απ’ όπου εξ άλλου προέρχονται όλα τα αρχαία Ελληνικά μυστήρια, και τα Ελευσίνια Μυστήρια). Υποκατέστησε την Ιάμβη, η οποία ήταν η προσωποποίησις του κωμικού στοιχείου των Ελευσινίων, ίνα «συγκεράσει το σοβαρόν και μελαγχολικόν της τελετής».
Μια χωλή γριά μαία ή νοσοκόμα, που αναφέρεται από τον Όμηρο στον «Ύμνο στη Δήμητρα». Αυτή και ο άντρας της φιλοξένησαν τη Δήμητρα όταν ήρθε στην Ελευσίνα, σε αναζήτηση της Περσεφόνης. Βλέποντας την άσχημη κατάσταση της θεάς, από την εξαφάνιση του παιδιού της, και θέλοντας να πιει, η θεά τον κυκεώνα, η Βαυβώ σήκωσε τη φούστα της και της έδειξε τα οπίσθια και το αιδοίο της, προκαλώντας έτσι το γέλιο της.
Για να την ευχαριστήσει που την διασκέδασε - με την χονδροειδή μεν αλλά αυθόρμητη χειρονομία της – την έκανε θεά της Γονιμότητας. Τότε η θεά δέχθηκε επιτέλους να πιει το ποτό. Σύμφωνα με μια εκδοχή η άσεμνη συμπεριφορά της προκάλεσε γέλιο και στον Ίακχο το συνοδό της θεάς. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, κάθισε απέναντι από τη θεά με ανοιχτά πόδια. Σήκωσε ψηλά το φόρεμά της και της έδειξε το άσχημο σώμα της. Τότε είναι, που φανερώνεται το παιδί Ίακχος, το οποίο γελούσε μέσα από την μήτρα της. Με το όνομα Ίακχος χαρακτηριζόταν το θεϊκό παιδί των Ελευσινίων Μυστηρίων και λέγεται, πως ήταν το παιδί της Περσεφόνης, που έπρεπε την έλευσή του να αναγγείλει ο τελετουργός ιερέας των μυστηρίων.
Στα ορφικά στον Ύμνο στην Εκάτη, η θεά καλείται «Βαυβώ φρούνη». Παρόμοια μυσταγωγικής και εμβληματικής πράξεως χειρονομία γινόταν και σε κάποιες εορτές της Αρτέμιδος, αλλά και, κατά μεταγενεστέρα αντιγραφή, των Αιγυπτίων γυναικών, στις νυκτερινές εορτές της θεάς Βουβάστεως], στην ομώνυμη πόλη της Αιγύπτου, την Βουβάστη.
Ο μνημειακός τύπος της Βαυβούς (σε ειδώλια εξ οπτής γης) είναι καθιερωμένος ως γυναικός καθημένης επί του ιερού της Δήμητρος συός, ο οποίος ομοιάζει με καθήμενο φρύνο (βάτραχο – εκ παρομοιώσεως με την «φρούνη» των Ορφικών). Το πολύτοκο ιερό ζώο, ήταν σύμβολο του νυκτερινού φωτός και για αυτό έφτιαχναν λαμπτήρες- ομοιώματα φρύνου.
Η ιερότητα του βατράχου έμεινε στην Ελληνική λαϊκή παράδοση, γι' αυτό και όποιος σκότωνε βάτραχο, έστω και άθελά του, βαρυνόταν με κατάρα.
Η παλαιολιθική Βαυβώ (οι Σουμέριοι την έλεγαν Bau), επέζησε ως τις μέρες μας. Αργότερα χαρακτηρίστηκε ως «αισχρή, ασελγής και βρωμόγρια» και επί χριστιανισμού μετατράπηκε σε δαιμόνισσα. Επίσης ταυτίστηκε με την Μέδουσα, («πέτρωνε» τους άντρες με το σήκωμα της φούστας της και την επίδειξη του αιδοίου της, οι οποίοι πέθαιναν από το σοκ).
Οι Ορφικοί, την λάτρευαν και την επικαλούνταν συχνά. Ήταν αντίστοιχη με την Κελτο-Ιρλανδική Sheilah-Na-Gig – τη βατραχόμορφη θεά. (Ο βάτραχος, συχνά, συμβολίζει τη μήτρα). Σύμφωνα με άλλους, ήταν κόρη του Πάνα και της Ηχούς, ενώ κατ΄ άλλους ήταν Φρυγικής καταγωγής θεά.
Κατά άλλες εκδοχές του μύθου (Παλαίφατος), η γυναίκα που έκανε τη Δήμητρα να γελάσει λεγόταν Ιάμβη καταγόταν από τη Θράκη και ήταν δούλη του Βασιλικού ζεύγους της Ελευσίνας, του Κελεού και της Μετάνειρας. Ως δούλη και βάρβαρη ελευθεριάζει.
Ως Ιάμβη, επίσης, θεωρείται η εφευρέτης του Ιαμβικού Μέτρου – του δεκαπεντασύλλαβου – της Σατυρικής και Κωμικής Αττικής ποίησης.
Λεγόταν πως καυτηρίαζε και πείραζε όλους τους θεούς, αλλά πιο πολύ τον ίδιο τον Δία για τις πράξεις του. Ο τελευταίος κάποτε ενοχλήθηκε τόσο πολύ ώστε την καταράστηκε κι εκείνη κρεμάστηκε.
Η Βαυβώ συνέχισε ως επιβίωση στην λαϊκή μας παράδοση και έγινε η καλή Βάβω των παραμυθιών μας, η καλή γιαγιά, που ανάθρεψε και γαλούχησε γενιές και γενιές. Με τα χρόνια έγινε Μπάμπω (μπαμπόγρια) και συνεχίζει να υφίσταται και στις μέρες μας με σκωπτικά δρώμενα, έθιμα και γιορτές γονιμότητας που διασώζονται στη Θράκη και τις Σέρρες. Το όνομα της Βαυβούς και οι άσεμνες πράξεις της μνημονεύονται και στα αναθέματα των πατερών της χριστιανικής Εκκλησίας.
Η Βαυβώ, με την επίδειξη των γεννητικών της οργάνων στη θεά, ίσως της υπενθύμισε πως μπορούσε να κάνει κι άλλα παιδιά, ίσως, όμως, κι αυτή είναι η επικρατούσα εκδοχή, αλάφρυνε τη βαριά ατμόσφαιρα των ελευσινίων μυστηρίων, αλλάζοντας τον μελαγχολικό χαρακτήρα τους με τραγούδια σκωπτικά σε ιαμβικό μέτρο. Εξάλλου το γέλιο είχε αρχικά έναν ιερό ή τελετουργικό χαρακτήρα, καθώς το μαρτυρούν αρκετοί μύθοι και εορταστικά έθιμα της αρχαιότητας. Ας θυμηθούμε ότι στην Ελλάδα, όπως και στην Αίγυπτο, η ίδια η δημιουργία του κόσμου αποδίδεται κάποτε στο θεϊκό γέλιο - τον "άσβεστο γέλωτα" των θεών, όπως τον ονομάζει ο Όμηρος.
ΠΗΓΕΣ: arxeion-politismou.gr, kostasvakouftsis, https://phalliphoria.gr.xn--0xajfm/: η Δήμητρα πενθεί την Περσεφόνη, πίνακας από την Evelyn de Morgan, TheMythologists
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Τρίτη, Αυγούστου 02, 2022
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: