Αλέξανδρος Α’ της Ηπείρου: Θείος του Μεγάλου Αλεξάνδρου - Πως ο χρησμός από το μαντείο της Δωδώνης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του

Ο Αλέξανδρος Α’ της Ηπείρου (περ.370-331 π.Χ.) υπήρξε βασιλέας των Μολοσσών (350-331 π.Χ.) θείος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έγινε γνωστός για την εισβολή του στην Ιταλία το 334 π.Χ.

Ήταν ο πρώτος γιος του Νεοπτόλεμου Β’, βασιλέα των Μολοσσών, από τα μεγαλύτερα και ισχυρότερα φύλα της Ηπείρου. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νεοπτόλεμου, ξεκίνησε η αστικοποίηση και η διοικητική οργάνωση του κράτους, καθιστώντας τους Μολοσσούς το σημαντικότερο φύλο της Ηπείρου.

Απεικόνιση της Ολυμπιάδας σε αρχαίο νόμισμα Fotogeniss / CC BY-SA

Όταν πέθανε ο Νεοπτόλεμος (περ.360 π.Χ.) τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Αρύββας, ο οποίος ενίσχυσε τις σχέσεις του με την Μακεδονία, υπογράφοντας συνθήκη με τον νέο βασιλέα, Φίλιππο Β’ (360-336 π.Χ.). Η συμμαχία παγιώθηκε από έναν διπλωματικό γάμο, αφού η κόρη του Νεοπτόλεμου Ολυμπία, έγινε βασίλισσα της Μακεδονίας, ενώ ο μικρότερος αδελφός της Αλέξανδρος, εστάλη και αυτός στην Μακεδονία, για να εκπαιδευτεί.

Το 350 π.Χ. ο Φίλιππος εισέβαλε στην Ήπειρο και ενθρόνισε τον Αλέξανδρο σε ηλικία 20 ετών, ενώ ο Αρύββας αποσύρθηκε στην Αθήνα, όπου πέθανε ειρηνικά το 342 π.Χ.

Ελάχιστα είναι γνωστά για τη βασιλεία του, εκτός από το γεγονός ότι υπέταξε τα άλλα Ηπειρωτικά φύλα και προσέφερε άσυλο στην αδελφή του Ολυμπία όταν έπεσε σε δυσμένεια το 337 π.Χ. Ο Αλέξανδρος όμως δεν ήταν πολύ σταθερός διότι όταν ο Φίλιππος του πρόσφερε το χέρι της κόρης του Κλεοπάτρας, συμφώνησε στο γάμο, με συνέπεια να απομονωθεί και να πέσει σε δυσμένεια η Ολυμπία, ενώ ο θάνατος του Φίλιππου τον Οκτώβριο του 336 π.Χ. απέτρεψε την έκδοση της αδερφής του.

Νέος βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν πλέον ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος ξεκίνησε να κατακτήσει την ανατολή. Ταυτόχρονα το 334 π.Χ., ο Αλέξανδρος των Μολοσσών αποφάσισε να επέμβει δυτικά, όπου οι Ελληνικές αποικίες στην Ιταλία απειλούνταν από ορεινά φύλα, τους Σαμνίτες, οι οποίοι ήταν ικανότατοι πολεμιστές και είχαν κατακτήσει αρκετές Ελληνικές πόλεις. Σημειώνεται ότι οι Έλληνες της Ιταλίας προσλάμβαναν μισθοφόρους από την μητρική χώρα για να τους βοηθήσουν όπως επί παραδείγματι ο βασιλιάς Αρχίδαμος Γ’ της Σπάρτης είχε εκστρατεύσει στην Ιταλία μεταξύ 343 και 338 π.Χ. και ο Κορίνθιος Τιμολέων είχε απελευθερώσει τις Συρακούσες από την απειλή της Καρχηδόνας μετά από μια σειρά πολέμων μεταξύ 344 και 337 π.Χ.

Η υποστήριξη των Ελλήνων στην Ιταλία δεν ήταν πιθανώς το μόνο κίνητρο για τις ενέργειες του Αλεξάνδρου στην άλλη πλευρά της Αδριατικής, αφού ο πόλεμος ενάντια στους πειρατές πρέπει να αποτελούσε επιπλέον κίνητρο.

Η σημαντικότερη πηγή για την εκστρατεία του Αλεξάνδρου είναι ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. – 17 μ.Χ.) ο οποίος στο 8ο βιβλίο κεφ. 24 του μνημειώδους έργου του «Από την ίδρυση της πόλης/Ab Urbe Condita» αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος δέχτηκε πρόσκληση από τους Ταραντίνους. Ο Λίβιος αναφέρει ότι σύμφωνα με την παράδοση ο Αλέξανδρος είχε λάβει ένα χρησμό από το μαντείο της Δωδώνης, να αποφεύγει το Αχερούσιο νερό, καθώς και την πόλη Πανδοσία, όπου έμελλε να βρει το θάνατό του. Ο βασιλιάς θεώρησε τότε πως ο χρησμός αναφερόταν στην Πανδοσία της Ηπείρου, στην κοιλάδα του ποταμού Αχέροντα. Όμως όπως αποδείχθηκε αργότερα «αντί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του, βιάστηκε να το συναντήσει».

Οι κυριότερες αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας Wolfymoza / CC BY-SA

Έχοντας νικήσει τους Σαμνίτες, ο Αλέξανδρος κινήθηκε εναντίον των Λουκανών και των Βρεττίων. Κατέκτησε την Ηράκλεια (Ελληνική πόλη που είχε καταληφθεί από τα Ιταλικά φύλα) κατέλαβε τους Σιπιούς (ένα από τα λιμάνια των πειρατών) την Κοσέντζα και την Τερίνα. Οι φυλές ηττήθηκαν πολλές φορές και ο Αλέξανδρος ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με την αναδυόμενη ηγετική δύναμη Ρώμη, η οποία επίσης φοβόταν πόλεμο με τους Σαμνίτες.

Ωστόσο, ενόσω εδραίωνε τη θέση του, ο στρατός του δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση κοντά σε μια πόλη με το όνομα Πανδοσία. Παρόλο που περιόρισε τις απώλειες και σκότωσε τον επικεφαλής των αντιπάλων, αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Καθώς οι άνδρες του διέσχιζαν με δυσκολία έναν ποταμό, κάποιος ανέφερε πως το όνομά του ήταν Αχέροντας. Θυμούμενος την προφητεία του μαντείου, ο Αλέξανδρος δίστασε για λίγο, αλλά βλέποντας πως μια ομάδα Λουκανών εξόριστων, που ακολουθούσαν τους άνδρες του ως σύμμαχοι, άρχισε να κινείται απειλητικά εναντίον του, όρμησε στα νερά. Από το άλογό του τον έριξε ένα δόρυ, που εκτόξευσε ένας Λουκανός.

Ο Λίβιος τοποθετεί το θάνατο του Αλεξάνδρου περίπου τις ημέρες που ιδρύθηκε η Αλεξάνδρεια, δηλαδή τις πρώτες εβδομάδες του 331 π.Χ. Το σώμα του διαμελίστηκε και έτυχε μεγάλης κακομεταχείρισης. Τελικά την σωρό διέσωσε μια γυναίκα η οποία είχε συγγενείς ως ομήρους στην Ήπειρο, ελπίζοντας πως στέλνοντας τα λείψανα στην πατρίδα του βασιλιά, ίσως ξανάβλεπε τα αγαπημένα της πρόσωπα.

Η εκστρατεία του Αλεξάνδρου ανακούφισε τους Έλληνες στη νότια Ιταλία και εξασθένισε τις Ιταλικές φυλές. Ο πόλεμος εναντίον των Σαμνιτών διήρκεσε – με μια σύντομη παύση μεταξύ 303 και 298 – από το 322 έως το 290 π.Χ. Μετά από αυτόν όμως ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων αποίκων και Ρωμαίων ήταν αναπόφευκτος. Ο ανιψιός του Αλεξάνδρου Πύρρος βοήθησε τους Έλληνες, αλλά μάταια, αφού το 272 π.Χ., ο Τάραντας αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.

Τελικά οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου δεν εξυπηρέτησαν κάποιον πραγματικό σκοπό. Οι Έλληνες της Ιταλίας ήταν καταδικασμένοι αφού δεν κατακτήθηκαν από τους Σαμνίτες, αλλά από τους Ρωμαίους. Ο Μεσογειακός κόσμος επρόκειτο να ενοποιηθεί, αλλά το 331 π.Χ. δεν ήταν ακόμη προφανές ότι η Ρώμη θα ήταν η ηγετική δύναμη. Ο Αλέξανδρος ήταν εκείνος που άνοιξε το δρόμο.

Η Κλεοπάτρα είχε χαρίσει στον Αλέξανδρο δύο παιδιά, την Καδμεία και τον Νεοπτόλεμο Γ΄. Καθώς ο γιος τους ήταν πολύ μικρός για να κυβερνήσει, ανέλαβε η ίδια η Κλεοπάτρα τη διακυβέρνηση ως επίτροπος. Σε αντίθεση με τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, κάτι τέτοιο δεν ήταν ασυνήθιστο στις οικογένειες της Ηπείρου. Είναι αξιοσημείωτο πως πρέπει να ήταν επικεφαλής και των κρατικών θρησκευτικών εκδηλώσεων, καθώς το όνομά της περιλαμβάνεται σε έναν κατάλογο θρησκευτικών απεσταλμένων. Γύρω στο 324 π.Χ. η Κλεοπάτρα επέστρεψε στη Μακεδονία όπου έπαιξε ενεργό ρόλο στους πολέμους των Διαδόχων του Αλεξάνδρου του Μέγα.

Χρονολόγιο

~370 π.Χ. Γέννηση του Αλεξάνδρου Α΄, γιου του βασιλιά Νεοπτόλεμου Β´.

~360 π.Χ. Θάνατος του Νεοπτόλεμου Β΄. Στο θρόνο ανεβαίνει ο αδελφός του, Αρύββας.

357 π.Χ. Ο Αρύββας εξασφαλίζει τη συμμαχία του βασιλέα της Μακεδονίας, Φίλιππου Β΄, προσφέροντας το χέρι της αδελφής του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδας.

Ο Αλέξανδρος μεταβαίνει στη Μακεδονία για να εκπαιδευτεί.

356 π.Χ. Γεννιέται ο Αλέξανδρος ο Μέγας.

350 π.Χ. Ο Φίλιππος εισβάλει στην Ήπειρο, τοποθετώντας στο θρόνο τον ανιψιό του, Αλέξανδρο.

338 π.Χ. Λαμβάνει χώρα στη Βοιωτία η εξέχουσας σημασίας Μάχη της Χαιρώνειας, μεταξύ των δυνάμεων του Φιλίππου και εκείνων των Αθηναίων, των Θηβαίων και των συμμάχων τους. Η νίκη του Φιλίππου σηματοδοτεί την έναρξη της Μακεδονικής κυριαρχίας στην Ελλάδα για σχεδόν έναν αιώνα.

337 π.Χ. Η Ολυμπιάδα έρχεται σε ρήξη με το Φίλιππο και επιστρέφει στην Ήπειρο. Προσπαθεί να πείσει τον αδελφό της να στραφεί κατά του Φιλίππου.

336 π.Χ. Ο Αλέξανδρος ενδυναμώνει τη συμμαχία του με το Φίλιππο νυμφευόμενος την κόρη του τελευταίου, Κλεοπάτρα. Κατά τη διάρκεια του γάμου ο Φίλιππος δολοφονείται.

334 π.Χ. Ο Αλέξανδρος των Μολοσσών αναχωρεί για εκστρατεία στην Ιταλία, μετά από παράκληση της πόλης του Τάραντα.

Ο Αλέξανδρος απομακρύνει την απειλή των Σαμνιτών. Κατόπιν στρέφεται κατά των Λουκανών και των Βρεττίων.

Λαμβάνουν χώρα στρατιωτικές επιτυχίες των Ηπειρωτών και 300 οικογένειες αποστέλλονται στην Ήπειρο ως όμηροι.

331 π.Χ. Ο Αλέξανδρος χάνει τη ζωή του ενώ διέσχιζε με το στρατό του έναν ποταμό στην Πανδοσία. Τον διαδέχεται η Κλεοπάτρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου του, Νεοπτόλεμου Γ΄.

Πηγές – βιβλιογραφία

https://www.livius.org/articles/person/alexander-of-molossis/

https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_I_of_Epirus

Titus Livius (Livy) «The History of Rome» Book 8 Rev. Canon Roberts, Ed. chilonas