Η αρχαία πόλη Ολούς, και οι αλυκές

Ο τόπος κατοικείται οργανωμένα από τα Μινωικά χρόνια. Η Ολούς υπήρξε μια από τις σημαντικότερες εκατό πόλεις της αρχαίας Κρήτης, με πληθυσμό άνω των 30.000. Βρισκόταν στον ισθμό που ενώνει την απέναντι χερσόνησο (Νησί) με τον κύριο κορμό της Κρήτης.

Ο Ισθμός την εποχή που υπήρχε η αρχαία πόλη ήταν πλατύτερος και σε ψηλότερο επίπεδο. Αποκόπηκε το1897-98 από τους Γάλλους που είχαν υπό την εποπτεία τους το Μεραμπέλλο, λίγο πριν την αυτονόμηση της Κρήτης.

Το διοικητικό σύστημα της Ολούντος ήταν η ευνομία, ένα είδος δημοκρατίας. Στην Ολούντα λατρευόταν ο Ταλλαίος Δίας, ο Απόλλωνας και η Βριτόμαρτις με ναό αφιερωμένο σ’ αυτήν. Προς τιμήν τους γινόταν οι Ταλλαδίτες, γυμνικοι αγώνες, και τα Βριτομάρτια. Επίσης λάτρευαν τον Ασκληπιό ο οποίος είχε σώσει την πόλη από μια άγνωστη επιδημία που είχε ταλαιπωρήσει τους Ολουντίους.

Από διηγήσεις διαφόρων περιηγητών της αρχαίας εποχής μαθαίνουμε ότι οι κάτοικοί της ήταν ανεπτυγμένου κοινωνικού και επαγγελματικού επιπέδου. Από τις επιγραφές που έχουν βρεθεί συμπεραίνουμε πως ασχολούνταν με το εμπόριο, τη θάλασσα και την επεξεργασία οστράκων από τα οποία έβγαζαν χρώματα και βαφές. Ακόμα έκαναν εξόρυξη ακονόπετρας.

Η Ολούς αφανίστηκε είτε από τοπική καθίζηση, είτε από το μεγάλο σεισμό του 780 μ.Χ.

Έχουν βρεθεί πολλά αρχαιολογικά ευρήματα και επιγραφές, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Αγίου Νικολάου και του Λούβρου. Είχε δικά της νομίσματα. Ο Σβορώνος αναφέρει 11 διαφορετικούς τύπους. Στα περισσότερα παριστάνεται στη μία πλευρά η Αρτεμις Βριτομάρτις και από την άλλη ο Ζευς αετοφόρος, η δελφίνι ή άστρο.

Η ακμή της Ολούντας συνεχίστηκε και κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο. Το μαρτυρούν η Βασιλική του Πόρου με το θαυμάσιο μωσαϊκό, επισκέψιμο σήμερα και η Βασιλική της Κολοκύθας με τα εξαίσια λευκά μάρμαρα. Στο συνέκδημο του Ιεροκλή αναφέρεται Αλυγγος.

Πυκνό σκοτάδι καλύπτει τα επόμενα χρόνια, 9ος-13ος αιώνας.

Στο σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη Ολούς, είναι ο δρόμος που οδηγεί από την Ελούντα προς τη χερσόνησο της Κολοκύθας, καθώς εκεί θα συναντήσετε τις ενετικές αλυκές οι οποίες λειτουργούσαν μέχρι το 1972

Η Κολοκύθα λειτουργεί σαν πελώριος κυματοθραύστης που εξημερώνει τα νερά του κόλπου της Ελούντας. Το σημείο όπου βρίσκεται το γεφυράκι ονομάζεται Πόρος και το 1897 ο γαλλικός στόλος με εντολή του ναυάρχου Ντεπορκουά άνοιξε μια μικρή διώρυγα για να περνούν μικρά σκάφη στο λιμάνι της Ελούντας χωρίς να χρειάζεται να παραπλέουν την χερσόνησο Κολοκύθα.

Δεκάδες δεξαμενές μέσα στη ρηχά θάλασσα χωρισμένες με τοίχους -που οι Ελουντιανοί ονόμαζαν τηγάνια- όπου εγκλωβίζονται το νερό από την λιμνοθάλασσα της Ελούντας από τον χειμώνα έως τον Απρίλιο. Στη συνέχεια, το νερό εξατμιζόταν όλο το καλοκαίρι και το Σεπτέμβριο ξεκινούσε η συγκομιδή του αλατιού, που αποθήκευαν σε μεγάλες αποθήκες, τις λεγόμενες «χιώνες». Πολυάριθμοι εργάτες αναλάμβαναν να κόψουν το κρυσταλλωμένο αλάτι και να φτιάξουν σωρούς.

Οι αλυκές κατασκευάστηκαν τον 15ο αιώνα από τους Ενετούς με σκοπό την παρασκευή αλατιού το οποίο έκαναν εξαγωγή στην Ευρώπη, αποφέροντας τους έτσι μεγάλο οικονομικό κέρδος. Το 1583 υπήρχαν στην Ελούντα 42 αλυκές, από τις οποίες οι 13 βρίσκονταν στη θέση της σημερινής πλατείας και μπαζώθηκαν οριστικά το 1972.

Το 1570, όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κύπρο, οι Ενετοί εκμεταλλευτήκαν και άλλες αλυκές. Οι αλυκές της Ελούντας αναβαθμίστηκαν και κτίστηκαν μεγαλύτερες δεξαμενές για να καλύψουν τη χαμένη ποσότητα.

Το 1669 μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, οι αλυκές κάλυψαν τις ανάγκες των Τούρκων. Στην συνέχεια έπειτα από την απελευθέρωση της Κρήτης, το αλάτι της Ελούντας υπαγόταν ελληνικό κρατικό μονοπώλιο και οι αλυκές λειτούργησαν έως το 1972.

Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κύπρο το 1570, οι αλυκές της Ελούντας αναβαθμίστηκαν και κτίστηκαν μεγαλύτερες δεξαμενές για να καλύψουν τη χαμένη ποσότητα. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669, οι αλυκές κάλυψαν τις ανάγκες των Τούρκων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, το αλάτι της Ελούντας υπαγόταν στο ελληνικό κρατικό μονοπώλιο.

Επίσης, στις Αλυκές Ελούντας επί Χούντας, απαγόρευσαν την δόμηση και οι Ελουντιανοί έκαναν απεργία στο μουσείο που υπήρχε στην Κολοκύθα.

Κατά τη διάρκεια της Ιταλογερμανικής κατοχής, οι αλυκές της Ελούντας προμήθευαν αλάτι τα χωριά του Λασιθίου ανταλλάσσοντάς το με άλλα είδη διατροφής. Το αλάτι λόγω του υψηλού πληθωρισμού αποτέλεσε είδος μέτρησης και μονάδα συναλλαγής στο ανταλλακτικό εμπόριο. Το 1960 παρήγαγαν 1.200 τόνους αλάτι.

Πολλοί ήταν οι παράγοντες που ευνόησαν το εμπόριο και την επικοινωνία με άλλες περιοχές. Η θάλασσα έπαιξε σπουδαίο ρολό στην τοπική ανάπτυξη αλλά και στην επαφή με ανθρώπους άλλων περιοχών και πολιτισμών και στη διεύρυνση των οριζόντων τους. Το λιμάνι της Σπιναλόγκας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα υπήρξε κέντρο εξαγωγικού εμπορίου των προϊόντων της περιοχής και τόπος επαφής ανθρώπων διαφορετικών πολιτισμών.