Ο αστρολάβος του Πτολεμαίου - Ένα ευφυέστατο αστρονομικό όργανο

Σήμερα, υπάρχουν σύγχρονες τεχνολογικές συσκευές που μας επιτρέπουν να γνωρίζουμε με ακρίβεια τις θέσεις των αστεριών και των πλανητών, και την ακριβή τοποθεσία μας, στο δέκατο του βαθμού - αλλά όλα αυτά ήταν διαθέσιμα και στους αρχαίους Έλληνες χάρη σε μια συσκευή, την εφεύρεση του αστρολάβου.

Ο επιστήμονας Πτολεμαίος, που ζούσε στην Αλεξάνδρεια, ήταν το λαμπρό μυαλό πίσω από αυτό το ιδιοφυές μηχάνημα, το οποίο χρησιμοποιούσε σειρές επιλογών για να καθορίσει το υψόμετρο, το γεωγραφικό πλάτος - και τις μεταβαλλόμενες θέσεις των αστεριών και των πλανητών.

Η λαμπρή αυτή μηχανή δεν ήταν τίποτα λιγότερο από ένα φορητό μοντέλο του σύμπαντος. Οι πολλές λειτουργίες του το έκαναν επίσης ένα περίτεχνο μετρητή και μια αναλογική συσκευή υπολογισμού που ήταν ικανή να επιλύσει διάφορα είδη προβλημάτων στην αστρονομία.

Αυτό το κομμάτι της τεχνολογίας αποδείχθηκε απίστευτα ευπροσάρμοστο, και χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό του υψομέτρου πάνω από τον ορίζοντα οποιουδήποτε ουράνιου σώματος, κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας, από την κλασική αρχαιότητα έως τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα.

Όπως και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που ονομαζόταν ο πρώτος υπολογιστής στον κόσμο, έτσι και ο αστρολάβος ήταν ο καρπός της ιδιοφυίας των αρχαίων Ελλήνων στοχαστών.

Ο αστρολάβος του Πτολεμαίου είναι ένα ευφυέστατο αστρονομικό όργανο, που απεικόνιζε την ουράνια σφαίρα και χρησιμοποιούνταν για τη μέτρηση του γεωγραφικού μήκους και πλάτους των παρατηρούμενων άστρων από οποιοδήποτε μέρος της Γης, αλλά και αντίστροφα ως εντοπιστής θέσης (GPS), καθώς και για τη μέτρηση της απόστασης Ηλίου - Σελήνης.

Αποτελούνταν από επτά ομόκεντρους αρθρωτούς δακτυλίους. Ο έβδομος δακτύλιος (ο εξωτερικός) ήταν ακίνητος στο επίπεδο του μεσημβρινού και έφερε τέσσερα σημάδια που όριζαν την οριζόντιο και την κατακόρυφο. Ο έκτος ήταν βαθμονομημένος και περιστρεφόταν ελεύθερα στο επίπεδο του μεσημβρινού, με τα σημεία 0° και 90° να παριστάνουν τον ισημερινό και τον πόλο αντίστοιχα. Ο εν λόγω δακτύλιος ήταν τοποθετημένος στη διεύθυνση του γήινου άξονα.

Ο πέμπτος δακτύλιος στρεφόταν στην κατεύθυνση του Ηλίου. Ο τέταρτος ήταν αρθρωμένος στο γήινο άξονα και παρακολουθούσε την ημερήσια περιστροφή της αστρικής σφαίρας.

Ο τρίτος δακτύλιος ήταν βαθμονομημένος και αρθρωμένος στον προηγούμενο, σε απόσταση περίπου 66° από τους πόλους. Ήταν τοποθετημένος στις θέσεις της εκλειπτικής, έφερε τα ονόματα των ζωδίων και χρησιμοποιούνταν για την ανάγνωση των γεωγραφικών μηκών των αστέρων.

Ο δεύτερος δακτύλιος ήταν βαθμονομημένος και περιστρεφόταν γύρω από έναν κάθετο άξονα στο επίπεδο της εκλειπτικής, χρησιμοποιούνταν δε για την ανάγνωση των γεωγραφικών πλατών των αστέρων.

Τέλος, ο πρώτος δακτύλιος (ο εσωτερικός) έφερε τη σκοπευτική διάταξη.