Ο πολιτισμός της Θήρας

Το Ακρωτήρι εξακολουθεί να είναι θαμμένο κάτω από ηφαιστειακά μπάζα δεκάδων μέτρων, αφού οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα μικρό μόνο τμήμα της πόλης. Κι έτσι, ολόκληρη η ιστορία περιμένει ακόμη να ανακαλυφθεί.Φωτ. SHUTTERSTOCK

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ

Με την έλευση του Αυγούστου οι περισσότεροι από εμάς έχουν ήδη φτάσει ή κατευθύνονται ολοταχώς προς το μέρος που θα περάσουν μερικές έστω ημέρες διακοπών. Προσωπικά, δύο είναι οι αγαπημένοι μου καλοκαιρινοί προορισμοί: αφενός μεν το πατρογονικό μου χωριό και αφετέρου το νησί της Σαντορίνης. Σ’ αυτό το νησί, που στην αρχαιότητα το ονόμαζαν Θήρα, οι αρχαιολόγοι έκαναν το 1967 μια εκπληκτική ανακάλυψη: μια χαμένη πόλη, πολύ μεγαλύτερη από την Πομπηία. Αν και δεν γνωρίζουμε το πραγματικό της όνομα σήμερα την ονομάζουμε Ακρωτήρι, από το όνομα ενός γειτονικού χωριού. Θαμμένα κάτω από ηφαιστειακά υλικά δεκάδων μέτρων, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα ίχνη ενός πολιτισμού που είχε χαθεί εδώ και 36 αιώνες. Οι τοίχοι των σπιτιών ήταν διακοσμημένοι με εκπληκτικές τοιχογραφίες που αντιπροσώπευαν μια μοναδική μορφή τέχνης και δημιουργικότητας, η οποία δεν συγκρίνεται με οποιαδήποτε άλλη εκείνης της περιόδου. Και απ’ ό,τι φαίνεται, οι υπέροχοι αυτοί διάκοσμοι ήταν αρκετά διαδεδομένοι, ώστε δεν περιορίζονταν μόνο στις ανώτερες τάξεις. Ακόμη και ένα απλό μπάνιο ήταν εντυπωσιακά σύγχρονο και διέθετε έως και εσωτερική αποχέτευση.

Hταν ένας εκπληκτικός πολιτισμός της Εποχής του Χαλκού, περισσότερο ανεπτυγμένος απ’ όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Εικόνες με λιοντάρια, πιθήκους και αντιλόπες μαρτυρούν τη λεπτομερή γνώση που είχαν για μέρη μακρινά. Γιατί η αρχαία Θήρα ήταν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα εμπορίου στη Μεσόγειο. Και μαζί με το εμπόριο θα πρέπει να είχαν και άριστη γνώση της αστρονομίας και της γεωγραφίας, τα μέσα αλλά και το επακόλουθο των θαλάσσιων ταξιδιών τους. Αυτή ήταν πραγματικά η πρώτη θαλάσσια αυτοκρατορία. Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων και με μια μεγάλη ναυτική αυτοκρατορία, οι κάτοικοι της Θήρας θα χρειαζόταν να έχουν μια εμπεριστατωμένη γνώση της ναυσιπλοΐας και επομένως των άστρων και των αστερισμών. Hταν ένας πολιτισμός πριν από την εποχή του και η εποχή του τελείωσε γύρω στο 1650 π.Χ. όταν μια ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη συνέτριψε το νησί και σταμάτησε το ρολόι της ανάπτυξης του δυτικού πολιτισμού για περίπου δύο χιλιάδες χρόνια.

Σήμερα πιστεύουμε ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν η πιο ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη όλων των εποχών. Δέκα φορές πιο ισχυρή από την έκρηξη του Βεζούβιου που έθαψε την Πομπηία και 120 φορές πιο ισχυρή από την έκρηξη του ηφαίστειου της Αγίας Ελένης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η καταστροφική εκείνη έκρηξη εκτίναξε 100 κυβικά χιλιόμετρα ηφαιστειακών υλικών στην ατμόσφαιρα σχηματίζοντας μια πανύψηλη στήλη θανάτου, ίχνη της οποίας εντοπίστηκαν εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Η βίαιη έκρηξη κατέστρεψε το Ακρωτήρι, θάβοντάς το κάτω από ένα παχύ στρώμα ηφαιστειακής τέφρας. Σε αντίθεση με την Πομπηία, δεν βρέθηκαν μέχρι τώρα απολιθωμένα σώματα, γεγονός που μπορεί και να σημαίνει ότι οι κάτοικοί του το είχαν ίσως εγκαταλείψει πριν από την τελική έκρηξη.

Περίπου 100 χιλιόμετρα νότια της Θήρας, βρίσκεται η Κρήτη. Από εκεί, η ανεξέλεγκτη αυτή καταστροφική μανία της Φύσης θα φάνταζε στους κατοίκους της Κνωσού σαν το τέλος του κόσμου. Για μέρες, ισχυροί σεισμοί κλόνιζαν την πόλη και ο ουρανός είχε σκοτεινιάσει από τα νέφη τέφρας και αερίων, που συνέχιζε να εκτοξεύει το ηφαίστειο της Θήρας, ενώ σύντομα θα έρχονταν τα ακόμη χειρότερα. Η τεράστια μετατόπιση νερού, που προκλήθηκε από τους σεισμούς και την κατάρρευση του ίδιου του ηφαιστείου, δημιούργησε μια σειρά παλιρροιακών κυμάτων, που άρχισαν να απλώνονται σε όλη τη Μεσόγειο και τα βόρεια παράλια της Κρήτης. Φτάνοντας στα ρηχά νερά της ακτογραμμής, τα κύματα άρχισαν να γιγαντώνονται. Τεράστιοι τοίχοι νερού, που έφταναν έως και τα 20 μέτρα σε ύψος, ξεχύθηκαν προς την ενδοχώρα, καταστρέφοντας στο πέρασμά τους σχεδόν τα πάντα. Κι έτσι, με τις πηγές πλούτου, τις καλλιέργειες και το εμπόριό του κατεστραμμένα, ο μινωικός πολιτισμός κατέρρευσε, ενώ τα απομεινάρια του πέρασαν στα χέρια των Μυκηναίων εισβολέων από την ηπειρωτική Ελλάδα.

Σήμερα ότι απέμεινε από τη Θήρα είναι το νησί της Σαντορίνης. Τα εντυπωσιακά τείχη της ηφαιστειακής καλντέρας υψώνονται 300 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Ομως το Ακρωτήρι εξακολουθεί να είναι θαμμένο κάτω από ηφαιστειακά μπάζα δεκάδων μέτρων, αφού οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα μικρό μόνο τμήμα της πόλης. Κι έτσι ολόκληρη η ιστορία περιμένει ακόμη να ανακαλυφθεί. Μπορεί, άραγε, στο Ακρωτήρι κάτω από τα μπάζα μέσα σ’ ένα σπίτι που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα να βρεθεί μια ουράνια σφαίρα, με όλα τα άστρα και τους αστερισμούς που είχαν καταγραφεί στη Θήρα πριν από 4.000 χρόνια; Χωρίς αμφιβολία τα ίδια άστρα που λαμπυρίζουν σήμερα στον νυχτερινό ουρανό της Σαντορίνης, κοίταζαν από ψηλά εκείνον τον ανερχόμενο τότε πολιτισμό. Ηταν τα ίδια άστρα και οι ίδιοι αστερισμοί που χρησιμοποιούσαν οι θαλασσοπόροι της Θήρας. Και αυτά, τα ίδια άστρα, φώτιζαν επίσης τον ουρανό κι εκείνη την τελευταία μοιραία νύχτα πριν γίνει η έκρηξη και ξεχαστούν για πάντα.

Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Πηγή: kathimerini