Για τους εχθρούς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η μεγάλη αλυσίδα της Κωνσταντινούπολης αποτελούσε μεγάλο εμπόδιο και πολλοί επιτιθέμενοι έπρεπε να βρουν εναλλακτικές στρατηγικές για να ξεφύγουν.
Για όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες της αρχαίας και της σύγχρονης ιστορίας, η προστασία ήταν μία από τις σημαντικότερες στρατηγικές επιβίωσης.
Και ποια ιστορική πρωτεύουσα ήταν μεγαλύτερη από τη θρυλική Κωνσταντινούπολη; Γνωστή ως Κωνσταντινούπολη σήμερα, έχει μία από τις πλουσιότερες ιστορίες πόλεων στον κόσμο και αποτελεί εδώ και καιρό κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού.
Ως αυτοκρατορική πρωτεύουσα για σχεδόν δεκαέξι αιώνες, η Κωνσταντινούπολη ήταν το επίκεντρο πολλών σημαντικών γεγονότων. Πώς προστατεύετε όμως ένα τόσο ζωτικό και μεγάλο κεφάλαιο;
Ένας πονηρός εχθρός μπορεί να βρει ποικίλους τρόπους για να εισβάλει και να απειλήσει μια πόλη - ανεξάρτητα από το πόσο καλά οχυρωμένη είναι. Για την Κωνσταντινούπολη όμως, το μυστικό ήταν ότι βρίσκεται σε στρατηγική χερσόνησο, και ήταν πάντα ευάλωτη από μία ναυτική επίθεση.
Όμως υπάρχει λύση σε κάθε πρόβλημα και αυτό το άρθρο εξετάζει το μεγάλο «φράγμα» της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την πλωτή οδό του Κεράτιου Κόλπου, η οποία διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην υπεράσπιση του κύριου ναυτικού σημείου πρόσβασης της πόλης. Η μεγάλη αλυσίδα της Κωνσταντινούπολης απέτρεψε επίθεση και εισβολή για αιώνες μέχρι που η πόλη έπεσε τελικά το 1453 μ.Χ.
Αυτή η πλούσια εμπορική πλωτή οδός εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά στρατηγική για την περιοχή και καλά προστατευμένη, ακόμη και χωρίς το μεγάλο φράγμα της Κωνσταντινούπολης.
Η περίφημη Αλυσίδα του Κεράτιου Κόλπου
Κοντά στην είσοδο, δίπλα στις γαλέρες με τις σκαλιστές πλώρες, υπάρχει τμήμα της Αλυσίδας που κατασκευάστηκε τον 8ο αιώνα, κατά παραγγελία του Βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ του Ίσαυρου. Οι λίγοι κρίκοι που σώζονται σήμερα είναι φτιαγμένοι από μαύρο χοντροκατεργασμένο σίδερο. Κάθε κρίκος έχει μήκος ένα μέτρο και είναι σφυρηλατημένος σε σχήμα οκτώ.
Στηριγμένη σε μια σειρά από ξύλινες σχεδίες ή σημαδούρες, η Αλυσίδα απλωνόταν από τη μια ως την άλλη άκρη του Κεράτιου κόλπου και χρησιμοποιούνταν σε περιόδους κινδύνου.
Κράτησε μακριά τους Άραβες την εποχή του Λέοντα Γ΄ και εκατό χρόνια αργότερα σταμάτησε τα επιτιθέμενα πλοία του Θωμά του Σλάβου, ενός διεκδικητή του αυτοκρατορικού θρόνου.
Η Αλυσίδα χρησιμοποιήθηκε ξανά, σε μια προσπάθεια να αναχαιτιστεί η επίθεση των Σταυροφόρων το 1203, χωρίς αποτέλεσμα όμως μιας και οι Σταυροφόροι κατάφεραν να την σπάσουν. Τελευταία φορά χρησιμοποιήθηκε το 1453 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Κεράτιος Κόλπος (τουρκικά: Haliç = Κανάλι ή Altın Boynuz), (αγγλικά: Golden Horn από την ελληνική μετάφραση του ονόματος Χρυσόν Κέρας που έδωσαν οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής οι οποίοι παρομοίαζαν το σχήμα του κόλπου με κέρατο ελαφιού) είναι στενός και μακρύς κόλπος, στον Βόσπορο (από την πλευρά της ευρωπαϊκής ακτής), μήκους περίπου 7 χιλιομέτρων, Χωρίζει την πόλη της Κωνσταντινούπολης (Istanbul) σε Μπέηογλου προς τα βόρεια και Σταμπούλ προς τα νότια. Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια στον κόσμο.
Ο ναυτικός πόλεμος και η ναυτική στρατιωτική τεχνολογία αποτελούν από καιρό πεδία καινοτομίας και στρατηγικής προόδου. Στον κλασικό κόσμο, τα ισχυρά ναυτικά ήταν συχνά το βασικό πλεονέκτημα για μεγάλες δυνάμεις και αυτοκρατορίες. Η ύπαρξη ισχυρής ναυτικής δύναμης σήμαινε ότι μια πόλη ή αυτοκρατορία θα μπορούσε να αναλάβει ναυτικές πολιορκίες και αποκλεισμούς καθώς και να διεξάγει πολέμους μεγάλης εμβέλειας. Όμως, στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, μια ναυτική επίθεση από έναν ισχυρό εχθρό θα μπορούσε γρήγορα να τον οδηγήσει σε καταστροφή.
Το Χρυσό κέρας είναι μια εκβολή δύο μεγάλων ποταμών και μια είσοδος στο μεγαλύτερο στενό του Βοσπόρου. Έχει μήκος περίπου 7,5 χιλιόμετρα (4,66 μίλια) και πλάτος 750 μέτρα (2,460 πόδια) στο ευρύτερο σημείο του. Το μέγιστο βάθος, στο σημείο όπου χύνεται στον Βόσπορο, είναι περίπου 35 μέτρα (115 πόδια). Οι εκβολές του Χρυσού Κέρατος είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό της χερσονήσου στην οποία βρίσκεται η Κωνσταντινούπολη, δημιουργώντας ένα προστατευμένο λιμάνι σε σχήμα κέρατος που βοήθησε την πόλη να παραμείνει καλά προστατευμένη στις περισσότερες περιπτώσεις.
Είχε πλούσια και ζωντανή ιστορία, ακόμη και πριν από την εμφάνιση του Βυζαντίου και αργότερα της Κωνσταντινούπολης. Η αρχαιολογική έρευνα μας λέει ότι το Χρυσό Κέρας ήταν μια πολυσύχναστη πλωτή οδός ήδη από το 6700 π.Χ., με πολλούς αρχαίους οικισμούς που ανακαλύφθηκαν γύρω του. Ωστόσο, πρωταρχική σημασία έχει καταρτιστεί γύρω από το 7 ου αιώνα π.Χ., όταν τα αρχαία λιμάνια της ναυσιπλοΐας ήρθαν στο προσκήνιο.
Αλλά όπως συχνά επιτάσσει η ιστορία, η πλωτή οδός της Κωνσταντινούπολης δεν χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για εμπορικές συναλλαγές. Για την Κωνσταντινούπολη, η πλωτή οδός του Χρυσού Κέρατος θα μπορούσε να φέρει το χαμό ανά πάσα στιγμή. Εάν δεν είχε αντίρρηση, ένας εχθρικός στόλος θα μπορούσε να εισέλθει στα νερά και να παρακάμψει το προστατευτικό λιμάνι σε σχήμα κέρατος, χτυπώντας ουσιαστικά την ευάλωτη πίσω θέση της πόλης.
Για να αποφευχθεί αυτό, οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν μια αξιόπιστη μέθοδο ναυτικής άμυνας, μια μεγάλη αλυσίδα. Αυτή η αλυσίδα μπορούσε να εμποδίσει την είσοδο των πλοίων. Η μεγάλη αλυσίδα της Κωνσταντινούπολης τοποθετήθηκε στην είσοδο της πλωτής οδού του Χρυσού Κέρατος. Εκτεινόταν από τον Πύργο του Ευγένιου στα εξωτερικά τείχη της πόλης μέχρι τον λεγόμενο Μεγάλο Πύργο, στην άλλη πλευρά της πλωτής οδού.
Την εποχή που κατασκευάστηκε μια τόσο μεγάλη και ισχυρή αλυσίδας ήταν σίγουρα ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό και μηχανικό επίτευγμα. Η μεγάλη αλυσίδα της Κωνσταντινούπολης ήταν φτιαγμένη από εκατοντάδες βαριά σφυρηλατημένους σιδερένιους κρίκους. Όταν επεκτάθηκε πλήρως, είχε μήκος 750 μέτρα (0,46 μίλια).
Υπάρχει πολλή συζήτηση σχετικά με το πραγματικό βάρος και τις διαστάσεις κάθε συνδέσμου. Το διατηρημένο τμήμα της μεγάλης αλυσίδας έχει συνδέσμους που ζυγίζουν μεταξύ 12 και 15 κιλών (26-33 λίβρες). Κάθε σύνδεσμος έχει μήκος 50 εκατοστά (20 ίντσες) και πάχος 5 εκατοστά (2 ίντσες). Ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι αυτή η «παλιά» αλυσίδα χρονολογείται σε μεταγενέστερη βυζαντινή περίοδο και ότι σε παλαιότερες περιόδους θα μπορούσε να ήταν πολύ βαρύτερη.
Οι ιστορικές πηγές τονίζουν το μεγάλο βάρος και τη διάσταση της αλυσίδας. Ο ύστερος Βυζαντινός χρονικογράφος και ιστορικός Γιώργος Σφραντζής έγραψε:
« … Η αλυσίδα ήταν εξαιρετικά βαριά ... ο αυτοκράτορας διέταξε να τοποθετηθεί αυτή η πολύ βαριά αλυσίδα σιδήρου στο στόμιο του λιμανιού».
Μέρος της μεγάλης αλυσίδας της Κωνσταντινούπολης που υπάρχει ακόμα
Το ναυτικό του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή, με κατά μέτωπο επίθεση, απέτυχε να περάσει την Αλυσίδα.
Έτσι ο σουλτάνος, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση από τον ταπεινωμένο ναύαρχο Μπαλτάογλου (Baltaoglu) κατέστρωσε το δικό του σχέδιο προκειμένου να καταφέρει να την παρακάμψει. Εάν ο στόλος δεν μπορούσε να μπει στο Χρυσό Κέρας από την θάλασσα, θα έμπαινε από την ξηρά.
Μια πλατφόρμα τριών χιλιομέτρων από κορμούς που κυλούσαν πάνω σε θάμνους, ανηφόρησε από το Βόσπορο, στη θέση Μπεσίκτας (Beşiktaş). Τα πολεμικά πλοία των Τούρκων σύρθηκαν στην πλαγιά, κατέβηκαν από την άλλη πλευρά και βούτηξαν στα νερά του Κεράτιου.
Λίγες ημέρες αργότερα, οι Έλληνες υπερασπιστές της Πόλης, είδαν από τις πολεμίστρες περισσότερα από εβδομήντα τουρκικά πολεμικά πλοία να εμφανίζονται σιγά-σιγά ανατολικά του Κόλπου. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, η πτώση της Κωνσταντινούπολης, η εξόντωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ο θρίαμβος των Οθωμανών ήταν ζήτημα χρόνου.
Οι κρίκοι της ιστορίας
Μέρος της αλυσίδας που οι Βυζαντινοί απλώσανε στο στόμιο του Χρυσού Κεράτιου κόλπου για να κρατήσουν το ναυτικό του Μεχμέτ Β 'το 1453 κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Εκτίθεται στο Στρατιωτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης
Το Μουσείο τα τελευταία χρόνια δέχεται πολλούς επισκέπτες, πόσοι άραγε να γνωρίζουν ότι μέσα στο μουσείο, ανάμεσα στα καΐκια και στις σουλτανικές γαλέρες υπάρχουν κρίκοι της Αλυσίδας που παρήγγειλε ο Λέων ο Ίσαυρος, δεκατρείς αιώνες πριν; Άραγε πρόκειται για εκείνη την Αλυσίδα πάνω στην οποία χτύπησαν τα πλοία των Σταυροφόρων;
Οι αλυσίδες σπάνε, σκουριάζουν και οι κρίκοι θα πρέπει ν’ αντικαθίστανται κάθε λίγο. Ακόμα, όμως, κι αν κάθε κρίκος αλλάχτηκε στη διάρκεια των αιώνων, αυτή εδώ εξακολουθεί να είναι στην ουσία η ίδια Αλυσίδα!
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ντίνος
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Κυριακή, Αυγούστου 15, 2021
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: