Τα ξυπνητήρια των αρχαίων Ελλήνων

Η μέτρηση του χρόνου είναι ίσως η πιο μυστηριώδης και συνάμα η πιο εντυπωσιακή ενασχόληση του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του. Πολλοί λαοί προγενέστεροι των Ελλήνων κατασκεύασαν ρολόγια- ημερολόγια, όμως σχεδόν πάντα αναλώνονταν στην κατασκευή μεγαλύτερων, υψηλότερων και εντυπωσιακότερων κατασκευών (Στόουνχενζ, οβελίσκοι Αιγυπτίων, κ.ά.).

Στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα του μέτρου (με μέτρο τον άνθρωπο) η επιστήμη υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την τεχνολογία και οι Έλληνες (από τον 6ο αι. π.Χ. έως το τέλος της αρχαιότητας) επινόησαν μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που τη χαρακτηρίζει η απεριόριστη φαντασία, η εκπληκτική ποικιλία, η υψηλή αισθητική και η εξαιρετική εργονομία. Η συλλογή αυτή τους καθιστά επάξια απόλυτους άρχοντες του χρόνου μέσα στην αιωνιότητα.

Στην Ελλάδα (αλλά και σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς) ημέρα ονομαζόταν το χρονικό διάστημα από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου και χωριζόταν σε 12 ώρες μεταβαλλόμενης διάρκειας ανάλογα με τη συνεχώς αυξομειούμενη διάρκεια της ημέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Το έτος χωριζόταν σε 12 μέρη (ζώδια) που αντιστοιχούσαν στους ομώνυμους αστερισμούς. Επομένως τα αρχαία ωρολόγια μετρούσαν 365 διαφορετικές ώρες (ανάλογα με την ημέρα του έτους) ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσαν και ως ημερολόγια.

Το ξυπνητήρι του Πλάτωνος

Το ανώτερο κεραμικό δοχείο τροφοδοτεί μέσω (κατάλληλα υπολογισμένου για την κάθε περίπτωση) ακροφυσίου το επόμενο δοχείο. Όταν αυτό γεμίσει την προγραμματισμένη χρονική στιγμή (π.χ. μετά από 7 ώρες) αδειάζει με ταχύτητα μέσω του εσωτερικά τοποθετημένου αξονικού σιφωνίου στο επόμενο κλειστό δοχείο και αναγκάζει τον εμπεριεχόμενο αέρα να εξέλθει με πίεση σφυρίζοντας από μία σύριγγα στην κορυφή του.

Μετά τη λειτουργία του το δοχείο αδειάζει σιγά σιγά μέσω μιας μικρής οπής που βρίσκεται στον πυθμένα του προς το κατώτερο αποθηκευτικό δοχείο προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθεί.

Το ξυπνητήρι του Αριστοτέλη

Πρόκειται για ένα υδραυλικό ωρολόγιο - ξυπνητήρι που εφηύρε ο Αριστοτέλης προκειμένου να ξυπνά μετά από σύντομο χρονικό διάστημα και έτσι να αφιερώνει περισσότερο χρόνο για τις μελέτες του. Αν και ο Διογένης που διασώζει την παραπάνω μαρτυρία δεν περιγράφει την τεχνολογία του μηχανισμού, η τεχνολογία της εποχής και η αντίστοιχη περίπτωση του ρολογιού – ξυπνητηριού του Πλάτωνος επέτρεψαν την ανακασύστασή του.

Αποτελούνταν από ένα δοχείο με νερό που άδειαζε με έναν επιλεγμένο (για κάθε περίπτωση) ρυθμό εκροής σε ένα άλλο δοχείο που έφερε έναν αρθρωμένο ημισφαιρικό πλωτήρα. Την προκαθορισμένη στιγμή που γέμιζε το δοχείο ο πλωτήρας ανατρεπόταν και τα σφαιρίδια που ήταν τοποθετημένα στην επίπεδη επιφάνειά του έπεφταν σε ένα κύπελλο (ή πιάτο) προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο.