Αν η Κίνα είχε ανακαλύψει πρώτη την Αμερική - Τι θα είχε συμβεί

Ο εξερευνητής του 15ου αιώνα Τσενγκ Χε είναι γνωστός για τα μακρινά του ταξίδια· όμως, ακόμα κι αν είχε φτάσει στον Νέο Κόσμο, μπορεί και πάλι να τον είχαν αποικίσει πρώτοι οι Ευρωπαίοι

Ο Τσενγκ Χε γεννήθηκε το 1371 και είναι γνωστός ως ένας σπουδαίος εξερευνητής κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ, αφού πραγματοποίησε επτά ταξίδια σε μακρινές χώρες. Ποιος ήταν όμως στην πραγματικότητα;

Ήταν στενός σύμβουλος και μέλος του κλειστού κύκλου του δεύτερου αυτοκράτορα της δυναστείας των Μινγκ. Επισήμως ήταν ευνούχος, δηλαδή δεν ήταν κανονικός αξιωματικός ή αξιωματούχος, και αργότερα, γύρω στα τριάντα, έγινε ναύαρχος του Κινεζικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού. Αναρριχήθηκε στα διάφορα αξιώματα, αν και η καταγωγή του ήταν πολύ ταπεινή. Επειδή ήταν ο προσωπικός σύμβουλος του αυτοκράτορα, ενεπλάκη σε ένα πραξικόπημα που είχε σχεδιάσει με επιτυχία ο αφέντης του για να γίνει αυτοκράτορας. Η ζωή του είναι γεμάτη συνωμοσίες και δολοπλοκίες.

Πώς ο Τσενγκ Χε κατέκτησε τη θέση του ναυάρχου και τι συνέβαινε εκείνη την εποχή στην Κίνα;

Ο πρώτος αυτοκράτορας της Δυναστείας Μινγκ [ο Τσου Γιουαντσάνγκ, 1328-1398] ήταν ένας πολύ ικανός και φιλόδοξος άνθρωπος και είχε ξεχωρίσει ως επικεφαλής αρκετών στρατιών εναντίον των Μογγόλων. Τελικά, όχι μόνο νίκησε τους Μογγόλους αλλά ένωσε και την Κίνα.

Όταν όμως έγινε αυτοκράτορας, έπρεπε να βρει διάδοχο ανάμεσα στους γιους του, κανείς όμως δεν τον ικανοποιούσε. Έτσι, επέλεξε τον εγγονό του και προσπέρασε μία γενιά [αλλά ένας γιος του, ο Τσου Ντι, συνωμότησε εναντίον του το 1402]. Στη συνωμοσία αυτή, ο Τσενγκ Χε ήταν ένας από τους συμβούλους του - κι αυτό λέει πολλά γι’ αυτόν.

Τσενγκ Χε

Είναι γνωστό ότι ο Τσενγκ Χε είχε ταξιδέψει πολύ μακριά, αλλά σε τι αποσκοπούσαν οι αποστολές του;

Αυτό είναι αμφισβητήσιμο. Σύμφωνα με την επίσημη γραμμή, το έκανε για να δείξει την ήπια και τη σκληρή ισχύ της χώρας. Η πρώτη εκφραζόταν μέσα από τις διπλωματικές ικανότητες και παραδόσεις και η δεύτερη με μια ναυτική επίδειξη, κατά την οποία διανύθηκαν αποστάσεις ρεκόρ και έγιναν ταξίδια σε πολλούς ξένους προορισμούς.

Η ανεπίσημη γραμμή που προέκυψε από την έρευνά μου είναι τελείως διαφορετική. Για ποιο λόγο να στείλει ο αυτοκράτορας τον βασικό του σύμβουλο τόσο μακριά; Έχω την εντύπωση ότι ο Τσενγκ Χε γνώριζε πολλά για τη συνωμοσία [σε βάρος του αυτοκράτορα Μινγκ] κι έτσι ο Τσου Γιουαντσάνγκ τον εξόρισε αξιοπρεπώς στο εξωτερικό. Ο Τσενγκ Χε έκανε επτά συνεχή ταξίδια κι έτσι θα πέρασε την υπόλοιπη ζωή του στη θάλασσα, χωρίς να επιστρέψει στην Κίνα. Τελικά, πέθανε στη θάλασσα, ίσως πλέοντας προς τη Μαλάκα (στη Μαλαισία).

Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία γα τα κατορθώματα του Τσενγκ Χε. Τι γνωρίζουμε για τις αποστολές του με βάση τις περιορισμένες διαθέσιμες πληροφορίες;

Bασικά, κάλυψε όλους τους δυνατούς ή γνωστούς προορισμούς στον Ινδικό Ωκεανό. Αυτό είναι το μόνο καταγεγραμμένο στοιχείο. Η αυλή των Μινγκ κατέστρεψε συστηματικά τα ημερολόγιά του, αλλά μέχρι στιγμής γνωρίζουμε ότι είχε επισκεφθεί αρκετά λιμάνια στην Ινδία, στον Περσικό Κόλπο και στην Ανατολική Αφρική. Διέθετε αρκετά αποσπάσματα κι έτσι έστελνε τους άνδρες του μακριά από τις κύριες δυνάμεις του για να εξερευνήσουν άλλα ενδεχόμενα.

Θα είχε δύο αποσπάσματα, συν την κύρια δύναμή του, κι έτσι οι άνδρες του μπορούσαν να ακολουθούν ταυτόχρονα τρεις διαδρομές. Κάποτε ο στόλος του είχε περίπου 200 σκάφη· αν όμως αποβιβάζονταν όλα σε οποιοδήποτε λιμάνι, θα έπρεπε να δίνουν μάχη για πόσιμο νερό και κρέας. Καλύτερα να έχεις μικρότερα αποσπάσματα για να μην ασκείται μεγάλη πίεση στις πηγές που σε προμηθεύουν. Συχνά θα ήλεγχε τον στόλο του με καμιά δεκαριά μεγάλα πλοία και οι υπόλοιποι άνδρες του θα μπορούσαν να ακολουθούν διαφορετικές διαδρομές στην υπόλοιπη Ασία.

Θα μπορούσε να φτάσει στην Aμερική τυχαία ή με άλλο τρόπο σε κάποιο από τα ταξίδια του;

Ναι, τεχνικά είναι μια πιθανότητα. Από καθαρή τύχη, μπορεί να χάνονταν και μερικοί να αποβιβάζονταν εκεί. Θα χρειαζόταν πολύς χρόνος, με καταιγίδες ή ρεύματα, αλλά ίσως να είχαν αρκετές προμήθειες και την τεχνογνωσία για να καταφύγουν σε μέρη όπως η Καλιφόρνια.

Άν ο Τσενγκ Χε είχε ανακαλύψει την Aμερική, θα είχε αλλάξει η κοινωνική του θέση στην Κίνα;

Μάλλον όχι. Δεν ήταν κανονικός αξιωματικός, αλλά υπηρέτης της κλειστής αυλής ενός αυτοκράτορα των Μινγκ. Επιπλέον, δεν είχε κινεζική καταγωγή, ήταν μουσουλμάνος και δεν ανήκε στην αριστοκρατία. Οι άνθρωποι δεν θα του έδιναν σημασία.

Πώς θα μπορούσε να φτάσει στην Aμερική ο Τσενγκ;

Θα έλεγα όχι προσχεδιασμένα. Τυχαία, τα πάντα μπορούν να συμβούν. Στα πιο μακρινά του ταξίδια θα μπορούσε να φτάσει άθελά του στην Αμερική. Το μακρύτερο κομμάτι ενός ταξιδιού τους ήταν σχεδόν 4.000-5.000 χιλιόμετρα κι έτσι θα μπορούσαν να διασχίσουν τον Ειρηνικό Ωκεανό. Ωστόσο, το πρόβλημά τους ήταν ότι τα ωκεάνια ρεύματα δεν κινούνται κατά μήκος του Ειρηνικού αλλά από την Κίνα προς τις ακτές της Ιαπωνίας, από την Ιαπωνία προς την Αλάσκα, από την Αλάσκα στο Σιάτλ, και από κει φτάνουν μέχρι το Μεξικό. Είναι εύκολο να πας από το Μεξικό στην Κίνα, αλλά η δυσκολία τους θα ήταν να ταξιδέψουν κόντρα στα ωκεάνια ρεύματα. Αν προσπαθούσαν να φτάσουν στην Αμερική, μάλλον θα ναυαγούσαν στην Ιαπωνία ή την Αλάσκα.

Aν ο Τσενγκ δεν πήγαινε στη Δυτική Ακτή, υπήρχε άλλος τρόπος για να φτάσει στην Αμερική;

Οι Ισπανοί χρειάστηκαν 60 χρόνια για να μάθουν να επιστρέφουν στο Μεξικό από τις Φιλιππίνες. Είχαν ταξιδέψει μέσω της Μαλάκα, διασχίζοντας όλο τον Ατλαντικό Ωκεανό. Έπρεπε να περιπλεύσουν τον μισό κόσμο για να επιστρέψουν στο Μεξικό κι έτσι αναρωτιέμαι αν ο Τσενγκ Χε και οι άνδρες του θα είχαν τέτοιου είδους γνώσεις.

Υπάρχει το ενδεχόμενο να χάνονταν εντελώς μετά το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας [στη Νότια Αφρική] και κατόπιν να περνούσαν στον Ατλαντικό, τα ρεύματα του οποίου σίγουρα θα τους έφερναν στην Κεντρική Αμερική. Θα έπρεπε να σταθούν πολύ τυχεροί για να επιστρέψουν πίσω από την άλλη πλευρά [διαπλέοντας τον Ειρηνικό χάρη στα ωκεάνια ρεύματα].

Τι μπορεί να είχε συμβεί, αν αποβιβαζόταν στην Αμερική;

Οι Κινέζοι ναύτες θα έκαναν τα πάντα για να γυρίσουν πίσω - η Κίνα πρόσφερε κτηματική περιουσία κι έτσι μπορούσες να ζεις πολύ άνετα άπαξ και κέρδιζες χρήματα. Μπορούσες να αγοράσεις γη, να γίνεις γαιοκτήμονας, συν του ότι είχες οικογενειακούς δεσμούς και θα ήσουν απρόθυμος να δημιουργήσεις μια νέα Κίνα ή αποικία έξω από την αυτοκρατορία. Οι περισσότεροι Κινέζοι, το 99%, θα είχαν επιστρέψει εκεί όπου ανήκαν πραγματικά, με μία εξαίρεση: τους εγκληματίες.

Δεν νομίζω πάντως ότι μετά την απόβασή τους οι Κινέζοι θα ίδρυαν αμέσως ένα καινούργιο βασίλειο, όπως έκαναν οι Ευρωπαίοι. Την εποχή του Τσενγκ Χε η Κίνα μετρούσε ήδη πάνω 1.000 χρόνια ιστορίας οικογενειακών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων κι έτσι οι άνθρωποι πάντοτε επέστρεφαν.

Πώς μπορεί να αντιδρούσε η κινεζική ελίτ στην ανακάλυψη της Αμερικής;

Μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε για το πώς θα υποδέχονταν την είδηση του Νέου Κόσμου στην Κίνα. Ο στόλος του Τσενγκ Χε είχε πάει στην Ανατολική Αφρική και είχε φέρει στην αυτοκρατορική αυλή μια καμηλοπάρδαλη - αυτό ήταν ό,τι πιο κοντινό σε έναν νέο κόσμο που είχε βρει ο Τσενγκ Χε και οι απλοί Κινέζοι δεν φαίνεται να νοιάζονταν ιδιαίτερα γι’ αυτές τις περιπέτειες. Αν και ήταν απίθανο να ίδρυαν εκεί αποικία, μπορεί να ενδιαφέρονταν να συναντήσουν ιθαγενείς της Αμερικής για εμπορικούς λόγους.

Μια κινεζική ανακάλυψη της Αμερικής θα άλλαζε την ιστορία της;

Όχι, μόνο και μόνο επειδή οι Κινέζοι δεν θα έμεναν. Πιθανόν να έπαιρναν πατάτες και τσίλι και να άρχιζαν μια νέα επιχείρηση στην Κίνα, καλλιεργώντας και πουλώντας τέτοια προϊόντα. Αλλά μια μεγάλη αυτοκρατορία δεν χρειαζόταν τέτοια κίνητρα.

Η Κίνα θα είχε μοιραστεί με τον υπόλοιπο κόσμο την είδηση από αυτή την αποστολή;

Δεν ξέρω. Ο Τσενγκ δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην εποχή του - ξόδεψε πολλά χρήματα από το κινεζικό θησαυροφυλάκιο χωρίς να προσφέρει κάτι σημαντικό στην αυτοκρατορία ως αντάλλαγμα. Υπήρχε επίσης εναντίον του μια συντηρητική σχολή κι έτσι, όταν οι άνθρωποι στο Πεκίνο πληροφορήθηκαν τον θάνατό του, αποφάσισαν ότι αυτό έπρεπε να είναι το τέλος όλων των ταξιδιών. Έκαψαν όλα του τα ημερολόγια, όλα του τα έγγραφα, πυρπόλησαν τα πλοία του και έκλεισαν τα ναυπηγεία.

Στην Κίνα θεωρούσαν τα ταξίδια πολυδάπανα και οι- κονομικά ασύμφορα, και γι’ αυτό δεν διασώζεται κανένα σχετικό έγγραφο. Οι δύο υποδιοικητές έγραψαν και δημοσίευσαν την προσωπική τους αφήγηση για τα ταξίδια, που κυκλοφόρησε στην κινεζική ελίτ. Περιέγραφαν παράξενες ιστορίες – για παράδειγμα, έλεγαν ότι σε ένα νησί οι άνθρωποι ήταν μονόφθαλμοι, με το μάτι στο μέτωπό τους. Πιστεύω ότι οι υποδιοικητές προσπαθούσαν να κάνουν πολύ ελκυστικά τα ναυτικά ταξίδια με στόχο το κέρδος, αλλά κανείς δεν είχε το κίνητρο ή τη φιλοδοξία να φύγει και να ανακαλύψει μια νέα γη.

Αν η είδηση της ανακάλυψής του είχε μαθευτεί, θα είχε κάνει τους Ευρωπαίους να πάνε νωρίτερα;

Ναι, έτσι πιστεύω. Διασώζονται κάποια στοιχεία ότι ο Τσενγκ Χε ίσως είχε δώσει μερικούς χάρτες του σε Άραβες κι εκείνοι τους έδωσαν σε Ευρωπαίους. Τεράστια ποσά άλλαζαν χέρια, αφού αυτή ήταν μια πολύ πολύτιμη πληροφορία.

Θα είχε αποικηθεί η Aμερική προτού καν ο Κολόμβος ξεκινήσει για το πρώτο του ταξίδι το 1492;

Νομίζω πως οι Ευρωπαίοι θα είχαν αδράξει την πρώτη ευκαιρία να κατακτήσουν την Αμερική, όπως μας έχει διδάξει η ιστορία, και οι Ισπανοί θα είχαν προσλάβει τον Τσενγκ Χε στη θέση του Κολόμβου. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Τσενγκ Χε ήταν μισθοφόρος και θα έκανε ό,τι του έλεγαν, αρκεί να πληρωνόταν. Σίγουρα ήταν πρόθυμος να πάει εκεί όπου υπήρχε το χρήμα.

Αποφάσισε να προσφερθεί ως ευνούχος, κάτι πολύ ασυνήθιστο. Οι περισσότεροι Κινέζοι δεν θα το έκαναν, επειδή αυτό σήμαινε ότι δεν μπορούσες πλέον να έχεις οικογένεια. Αλλά για έναν μη Κινέζο μουσουλμάνο, αυτό είναι το τίμημα. Έτσι, πιθανόν να τον είχαν προσλάβει οι Πορτογάλοι, η Ισπανία ή η Αγγλία. Θα ήταν πρωτοπόρος σε αυτή την αποικία έξω από την Κίνα και πιθανόν θα είχε γίνει κάτι σαν κυβερνήτης, όπως ο Κολόμβος. Ήταν ένας πολύ ανοιχτόμυαλος, ευέλικτος άνθρωπος –τον θαυμάζω υπ’ αυτή την έννοια– αλλά αμφιβάλλω αν θα τον ακολουθούσαν οι Κινέζοι.

Αν ο Τσενγκ Χε είχε ανακαλύψει την Άμερική, θα ήταν σήμερα τόσο διάσημος όσο ο Κολόμβος;

Δύσκολο να το απαντήσω αυτό. Εκείνος και οι άνδρες του άφησαν αναμνηστικές πλάκες και αγάλματα στη νοτιοανατολική και νότια Ασία, αλλά ελάχιστοι Κινέζοι γνώριζαν γι’ αυτούς. Η φήμη του στην ουσία άρχισε μετά το 1949 για την τόνωση του κινεζικού εθνικισμού, αν και ο Τσενγκ Χε δεν ήταν Κινέζος, ούτε βουδιστής, ούτε οπαδός του Κομφούκιου.

Ο Τσενγκ Χε ήταν ένας ενδιαφέρων άνθρωπος, αλλά η ουσία είναι πως ήταν μια περιθωριακή και αντισυμβατική προσωπικότητα. Κατάφερε να ελιχθεί πολύ έξυπνα από μια μακρινή επαρχία της Κίνας στην εσχατιά της αυτοκρα- τορίας και να βρεθεί στην καρδιά της χώρας, να γίνει προσωπικός υπηρέτης του αυτοκράτορα και να εμπλακεί σε μια συνωμοσία και σε ένα πραξικόπημα. Έπειτα, όμως, έμπλεξε και εξορίστηκε στη θάλασσα για το υπόλοιπο της ζωής του. Είναι πράγματι μια ασυνήθιστη ιστορία.

Συνέντευξη του Δρ Kent Deng

Ο Δρ Κent Deng είναι καθηγητής οικονομικής ιστορίας στο London School of Economics. Eίναι ειδικός στην κινεζική ναυτική ιστορία και έχει συγγράψει πολλές εργασίες για τα ταξίδια και τις εξερευνήσεις του Τσενγκ Χε, ερευνώντας μεταξύ άλλων τον αντίκτυπό του στην κινεζική ιστορία και τη φύση των ταξιδιών του.

Του Jonathan O’Callaghan

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History που κυκλοφορεί μια φορά το μήνα με το Εθνος της Κυριακής

Πηγή: ethnos