Έξοδος Μεσολογγίου: Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, η «μάχη» με την πείνα, το ένδοξο τέλος και ο ρόλος των Φιλελλήνων

Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι» ομολογεί ο Διονύσιος Σολωμός, που «έζησε» τα γεγονότα της Εξόδου του Μεσολογγίου ακούγοντας τον Απριλίο του 1826 τα κανόνια των Ελεύθερων Πολιορκημένων που προσπαθούν να κρατήσουν λίγες ημέρες ακόμη το Μεσολόγγι.

Όμως η ελπίδα σωτηρίας για τους Πολιορκημένους είχε πλέον χαθεί. Το ημερολόγιο έδειχνε 10 Απριλίου 1826. Η Έξοδος ήταν μονόδρομος, καθώς κάθε σκέψη για παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς είχε απορριφθεί.

Οι Μεσολογγίτες είχαν αποφασίσει «…Εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο…».

Στην Επανάσταση των Ελλήνων για ανεξαρτησία το Μεσολόγγι έχει μια ιδιαίτερη θέση. Ήταν η πόλη όπου για πρώτη φορά από την έναρξη του πολέμου οι Έλληνες και οι Φιλέλληνες ενώθηκαν.

Είναι άλλωστε η πόλη η οποία δεν επέτρεψε καμία απολύτως εσωτερική διαμάχη και καμία εμφύλια σύρραξη μέσα στα τείχη της.

Μόνος εχθρός παρέμεινε ο πολυάριθμος στρατός των δύο ικανότερων στρατηγών του Σουλτάνου, του Μεχμέτ Ρεσίτ Πασά και του Ιμπραήμ της Αιγύπτου. Ήταν αυτοί που κυριολεκτικά «έπνιξαν» το Μεσολόγγι, στερώντας από τους Πολιορκημένους τα τρόφιμα ακόμη και το νερό.

Αρχικά καταναλώθηκαν όλα τα οικόσιτα, αλλά και τα «ανώδυνα» τετράποδα όπως άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια. Η πείνα όμως δεν πολεμιώταν. Ακολούθησαν όλα τα «ακάθαρτα» όπως σκύλοι, γάτες, ποντίκια, βατράχια και ότι άλλο θα μπορούσε να φαγωθεί. Αλλά κι αυτά είχαν ένα τέλος.

Οι μαρτυρίες συγκλονίζουν όταν μιλούν για κατανάλωση ακόμη και ανθρώπινης σάρκας… Πέρα από εκεί έμενε μόνο μια απόφαση. Είτε να παραδώσουν την πόλη, είτε να περάσουν πολεμώντας στην Πύλη της… κι όποιοι γλίτωναν. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, νέοι και γέροι το βράδυ της 10ης Απριλίου αποχαιρετίστηκαν, γνωρίζοντας καλά αυτό που θα συμβεί.

Η Απόφαση της Εξόδου, ήταν πράξη συνειδητή και όχι απελπισίας έχοντας ζητούμενο την Ελευθερία ή την λύτρωση του θανάτου. Κι έτσι έγινε.

Από τη σφαγή που ακολούθησε καθώς το σχέδιο των Εξοδιτών προδόθηκε, γλίτωσαν λίγοι που μετά από κακουχίες έφτασαν στην πρωτεύουσα του τότε ελληνικού κράτους το Ναύπλιο, όπου τους έγινε υποδοχή ηρώων μετά από 36 ημέρες ταξιδιού.

Τι απέγιναν όμως όσοι έμειναν πίσω; Πολλοί άκουσαν την κραυγή του Χρήστου Καψάλη που τους φώναξε να συναχθούν στην μπαρουταποθήκη του για να βρουν τον θάνατο πριν τους βρει η αιχμαλωσία. Ο Δημογέροντας όταν σιγουρεύτηκε πως η αποθήκη γέμισε έβγαλε τις κοπέλες στα παράθυρά της. Οι Οθωμανοί μαζεύτηκαν «λεφούσι» γύρω απ’ το σπίτι. Σκαρφάλωναν λένε οι μαρτυρίες ακόμη και στα παράθυρα και τη στέγη του Καψαλέικου, μήπως και προλάβουν πρώτοι τις ομορφότερες.

Ο Χρήστος Καψάλης όμως είχε άλλο σχέδιο… δίνοντας φωτιά στη μπαρούτη και συμπαρασύροντας ακόμη και 2.000 από τους Οθωμανούς στον θάνατο. Λίγες μέρες αργότερα, ο Επίσκοπος Ιωσήφ Ρωγών έκανε το ίδιο στον Ανεμόμυλο που βρισκόταν σε μια νησίδα ελάχιστα μέτρα μακριά από το ηπειρωτικό μέρος του Μεσολογγίου.

Άλλοι και κυρίως γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας μόνες στα σπαθιά των Αιγυπτίων. Άνθρωποι κατεσφάγησαν μέσα στην πόλη πολεμώντας, ενώ πολλά γυναικόπαιδα εν τέλει επιβιβάστηκαν δια της βίας στα καράβια και οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Από εκεί, κάποιες εκατοντάδες θα επιστρέψουν μετά από χρόνια, καθώς αναζητήθηκαν και εξαγοράσθηκαν από τους αφέντες τους. Άλλες πάλι γυναίκες χάθηκαν χωρίς κανένας να γνωρίζει την τύχη τους.

Εκατοντάδες οι ιστορίες της Εξόδου, όπως γράφτηκαν στα απομνημονεύματα αυτών που έζησαν τα γεγονότα.

Η όμορφη Ελένη Στάικου, φόρεσε ανδρικά ρούχα να πολεμήσει με τους άνδρες στην Έξοδο, η ταυτότητά της όμως την ώρα του χαλασμού αποκαλύφθηκε. Τη συνέλαβαν με προορισμό ένα από τα χαρέμια λόγω της ομορφιάς της. Δεν μπορούσε να το επιτρέψει. Παίρνοντας ένα κουτάλι, έβγαλε το μάτι της προκειμένου να μην είναι πλέον θελκτική στους επίδοξους βιαστές της. Επέστρεψε μετά από χρόνια, πέθανε σε βαθιά γεράματα και κληροδοτούσε το ανδρικό της γιλέκο στο πρώτο κορίτσι της οικογένειας που θα έπαιρνε το όνομά της.

Οι Φιλέλληνες και η συμβολή τους στον αγώνα

Ο αγώνας των Μεσολογγιτών συγκίνησε αρκετούς Φιλέλληνες και τους έκανε να σπεύσουν στο Μεσολόγγι για τους βοηθήσουν.

Ο Ελβετός δημοσιογράφος Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ ήταν μεταξύ όσων ακολούθησαν την ιδέα τους. Ήταν αυτός που έστησε και λειτούργησε την πρώτη τυπωμένη εφημερίδα στην Ελλάδα, τα Ελληνικά Χρονικά και έγραψε το «Ημερολόγιον της πολιορκίας του Μεσολογγίου». Παντρεύτηκε την Αλτάνη Μάγερ και απέκτησε μαζί της παιδιά. Πήρε μέρος στην Έξοδο και φονεύθηκε με όλη του την οικογένεια λίγο πριν είχε πει σε επιστολή του «…Εγώ δε καυχώμαι διότι εντός ολίγου το αίμα ενός Ελβετού, ενός απογόνου του Γουλιέλμου Τέλλου, μέλει να συμμιχθή με τα αίματα των Ηρώων της Ελλάδος».

Δύο χρόνια πριν την Έξοδο, το Γενάρη του 1824 φτάνει στο Μεσολόγγι το ατίθασο παιδί του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, ο φημισμένος Λόρδος Μπάιρον. Είναι ο διάσημος ποιητής της Ευρώπης, ο επαναστάτης ευγενής που ήρθε στην Ελλάδα με ένα και μόνο σκοπό. Όπως έλεγε ο ίδιος «Θα μείνω εδώ ώσπου να βεβαιωθώ ότι ή η Ελλάδα θα αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό ή θα πέσει πάλι στην εξουσία τους. Όλα τα εισοδήματά μου θα δαπανηθούν γι’ αυτόν τον σκοπό. Ό,τι προσφέρω από το δικό μου εισόδημα και τις προσωπικές μου προσπάθειες, θα τα δώσω με την ευχαρίστησή μου».

Αναμφίβολα η συμβολή του είναι μεγάλη στη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος. Ανακηρύχθηκε πολίτης του Μεσολογγίου, συντήρησε στρατιωτικά σώματα, δημιούργησε μεταλλουργικά εργαστήρια για την κατασκευή όπλων, συνέβαλε στην οχύρωση. Ασθένησε όμως και χάθηκε μόλις τέσσερις μήνες μετά την άφιξή του τον Απριλίου του 1824.

Ο Κήπος των Ηρώων

Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας με απόφασή του το 1829 όρισε επίσημα την ετήσια απόδοση τιμής στους πεσόντες της Εξόδου. Επίσης στην ίδια απόφαση όρισε τη συγκέντρωση των οστών που έως τότε υπήρχαν διάσπαρτα σε ομαδικούς τάφους, σε ένα μνημείο -ένα ιερό Ταφείο- που αργότερα θα ονομάζονταν ο Κήπος των Ηρώων.

Ωστόσο, ο ίδιος δεν πρόλαβε να δει την κατασκευή του. Λίγα χρόνια αργότερα (1838) παρουσία του βασιλιά Όθωνα και της συζύγου του Αμαλίας, πραγματοποιήθηκε εν τέλει η ανακομιδή και μεταφορά των οστών των πεσόντων και ο τελικός ενταφιασμός τους στον Τύμβο, ένα μνημείο με αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική.

Την ίδια εποχή αναστηλώθηκε το τείχος περιμετρικά του Κήπου Ηρώων το οποίο διασώζεται έως σήμερα. Στον Κήπο των Ηρώων εκτός από τον Τύμβο σε περίοπτη θέση βρίσκονται τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη, ενταφιασμένα σε υπερυψωμένο μνημείο.

Είκοσι χρόνια μετά (1858), οι βασιλείς τοποθέτησαν το εμβληματικό Βαυαρικό λιοντάρι στην κορυφή του Τύμβου, ενώ ξεκίνησε να δενδροφυτεύεται ο χώρος των 14 στρεμμάτων.

Σήμερα, περιλαμβάνει μνημεία και προτομές αφιερωμένες στις εξέχουσες μορφές της Εξόδου, καθώς επίσης γλυπτά αφιερωμένα από πρεσβείες του εξωτερικού, κυρίως από χώρες απ’ όπου προέρχονταν οι Φιλέλληνες που πολέμησαν και έπεσαν στο Μεσολόγγι.

Εμβληματικός είναι ο ανδριάντας του Λόρδου Βύρωνα, όπου λέγεται ότι φυλάσσονται στα σπλάχνα του Άγγλου ποιητή τα οποία κρατήθηκαν στο Μεσολόγγι μετά το θάνατο του 1824. Ιδιαίτερα συγκινησιακό είναι το Μνημείο των Φιλελλήνων, που κατασκευάσθηκε με ότι είχε απομείνει από την Έξοδο λίγες δεκαετίες αργότερα.