Η αρχαία Ελληνική πόλη που έφερνε σε δύσκολη θέση τους κατοίκους της για το όνομά της

Του Κωνσαταντίνου Λαγού

Στην αρχαιότητα υπήρχαν πάνω από χίλιες ελληνικές πόλεις-κράτη διάσπαρτες σε όλη τη Μεσόγειο.

Η πλειοψηφία τους δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μεγάλες κώμες που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των γειτονικών σημαντικών πόλεων. Παρά ταύτα, ακόμη και οι μικρές πόλεις-κράτη διέθεταν αρκετή ανεξαρτησία καθώς είχαν τη δική τους κυβέρνηση και νόμους. Οι περισσότερες από αυτές είναι σήμερα γνωστές μόνο από τα νομίσματα που έκοψαν και ίσως και από κάποια τυχαία αναφορά σε αρχαία φιλολογική ή επιγραφική πηγή.

Μία τέτοια πόλη ήταν η Πορδοσελήνη (ή Πορδοσιλήνη) που βρισκόταν σ’ ένα από τα μεγαλύτερα νησιά των Μοσχονησίων, μία συστάδα μικρών νησιών και νησίδων στη νότια είσοδο του Αδραμυττηνού κόλπου, δίπλα στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) και απέναντι από τη Λέσβο. Στην αρχαιότητα τα νησιά αυτά λέγονταν «Εκατόνησοι», αν και μαζί με τους σκοπέλους είναι περίπου 30.

Χάρτης που δείχνει τη θέση των Μοσχονησίων. Πηγή: Wikipedia

Μέχρι σήμερα δεν έχουν ταυτοποιηθεί κατάλοιπα της Πορδοσελήνης και έτσι δεν είναι βέβαιο σε ποιο από τα νησιά βρισκόταν η πόλη.

Την Πορδοσελήνη αναφέρει ο Ηρόδοτος τον 5ο αι. π. Χ. Ένα αιώνα αργότερα, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι η πόλη ήταν στην άκρη ενός δρόμου που χώριζε το ομώνυμο νησί σε δύο τμήματα όπου στο ένα υπήρχαν νυφίτσες αλλά όχι στο άλλο.

Τον 4ο αιώνα π. Χ. η πόλη της Πορδοσελήνης αναφέρεται από τον Σκύλακα. Το όνομα υπάρχει στους καταλόγους της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας του 422/1 π. Χ., δείχνοντας ότι στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν υποτελής των Αθηναίων και κατέβαλε σε αυτούς ετήσιο φόρο. Άρα, δεν ήταν τελείως ασήμαντη Από την κλασική εποχή (5ος-4ος αιώνας π. Χ.) υπάρχουν ασημένια και χάλκινα νομίσματα της Πορδοσελήνης. Κάποια έχουν ως βασικό τύπο τους, κεφαλή Απόλλωνα. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφέρει ότι στην Πορδοσελήνη υπήρχε ιερό αυτού του θεού, και έτσι ο Απόλλωνας ως θεός προστάτης της πόλης είναι φυσικό να απεικονίζεται στα νομίσματά της.

Ασημένια δραχμή της Πορδοσελήνης της κλασικής εποχής με κεφαλή Απόλλωνα ως εμπροσθότυπο και λύρα ως οπισθότυπο. Πηγή εικόνας: http://www.wildwinds.com/coins/greece/lesbos/pordosilene/i.html

Η Πορδοσελήνη που έγινε….Ποροσελήνη!

Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι η Πορδοσελήνη δεν είχε κάτι ξεχωριστό σε σχέση με εκατοντάδες άλλες μικρές ελληνικές πόλεις. Παρά ταύτα, η πόλη ήταν ευρέως γνωστή στους Έλληνες για το όνομά της το οποίο σημαίνει ακριβώς το ίδιο όπως και στη νεοελληνική! Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε σε τι δύσκολη θέση θα βρίσκονταν οι λιγοστοί Πορδοσελήνιοι (ή Πορδοσεληνιώτες) που ταξίδευαν σε διάφορα μέρη του ελληνικού κόσμου όταν τους ρωτούσαν από που ήταν! Φαίνεται ότι η καζούρα ήταν τόσο μεγάλη που οι καημένοι οι Πορδοσελήνιοι προσπάθησαν να τη σταματήσουν με διάφορους τρόπους.

Σύμφωνα με τον Στράβωνα που έζησε τον 1ο αιώνα π. Χ., κάποιοι αποκαλούσαν την πόλη τους «Ποροσελήνη» προκειμένου να αποφεύγουν το όνομα που τους έφερνε σε δύσκολη θέση. Αυτό φαίνεται να γενικεύθηκε τα επόμενα χρόνια, αφού σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων μετά τον Στράβωνα απαντάται σχεδόν αποκλειστικά το όνομα Ποροσελήνη, και μάλιστα εμφανίζεται και στα νομίσματα της εποχής εκείνης που σημαίνει ότι είχε υιοθετηθεί επίσημα από την πόλη.

Στα ρωμαϊκά χρόνια, η πόλη λεγόταν «Ποροσελήνη», όπως φαίνεται και από την επιγραφές στα νομίσματά της. Πηγή εικόνας: http://www.wildwinds.com/coins/greece/lesbos/pordosilene/i.html

Το δελφίνι και το αγόρι

Ο Παυσανίας αναφέρει (3.25.7) ότι όταν επισκέφθηκε την Ποροσελήνη, είδε ένα δελφίνι να παίζει με ένα αγόρι και να το κουβαλά στην πλάτη του μέσα στη θάλασσα. Επιπλέον, το δελφίνι έκανε διάφορα κόλπα κατόπιν παραγγελιών που του έδινε ο μικρός. Ο Παυσανίας πληροφορήθηκε ότι το δελφίνι είχε τραυματιστεί από ψαράδες, αλλά το αγόρι το θεράπευσε, και από τότε είχαν γίνει αχώριστοι.

Χάλκινο νόμισμα της Πορδοσελήνης της κλασικής εποχής με κεφαλή Σειλινού και δελφίνι. Πηγή εικόνας: http://www.wildwinds.com/coins/greece/lesbos/pordosilene/i.html

Στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια η πόλη λεγόταν «Προσελήνη» και ήταν έδρα επισκόπου που δείχνει ότι είχε διατηρήσει κάποια σημασία. Όμως, εκτός από την παραλλαγή του ονόματος της πόλης τους σε «Ποροσελήνη» ή «Προσελήνη» στα ρωμαϊκά χρόνια, οι Πορδοσελήνιοι φαίνεται ότι είχαν προσπαθήσει και μερικούς αιώνες πιο πριν να καλύψουν το «ντροπιαστικό» όνομα της πόλης τους υιοθετώντας ένα εντελώς διαφορετικό όνομα. Στους Αθηναϊκούς Φορολογικούς καταλόγους που είδαμε, η Πορδοσελήνη αναφέρεται μαζί με τη «Νήσο» («Νέσος Πορδοσελήνε»).

Μία πόλη «Νήσος» (ή «Νάσος») πράγματι αναφέρεται και σε κάποιες άλλες αρχαίες πηγές στους Εκατόνησους, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν είναι ένα άλλο όνομα της Πορδοσελήνης, ή έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές πόλεις. Κάποιοι λόγιοι πίστευαν παλαιότερα ότι ήταν δύο διαφορετικές πόλεις με την Πορδοσελήνη στο νησάκι «Πύργος» (Büyük Maden) και τη «Νήσο» στο Μοσχονήσι (Cunda, Alibey), το μεγαλύτερο νησί των Μοσχονησίων. Όμως, πολλοί σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι είναι η ίδια πόλη με δύο διαφορετικά ονόματα.

Αν έχουν δίκιο τότε έχουμε το σπάνιο φαινόμενο μία ελληνική πόλη στην αρχαιότητα να είχε ταυτόχρονα δύο τελείως διαφορετικά ονόματα!

Αρχική εικόνα: Άποψη του Μοσχονησίου όπου σύγχρονοι μελετητές εκτιμούν ότι βρισκόταν στην αρχαιότητα η πόλη της Πορδοσελήνης. Πηγή: Wikipedia mixanitouxronou