Την περίοδο μεταξύ 108 μ.Χ. και 160 μ.Χ., μία από τις πλέον έμπειρες λεγεώνες εξαφανίστηκε από τη δύναμη του Ρωμαϊκού στρατού. Τελευταία φορά καταγράφηκε να δραστηριοποιείται στη Βρετανία, αλλά έκτοτε δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για την ΙΧ ή VIIII Ισπανική Λεγεώνα και η μοίρα των 5.500 ανδρών της αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια όλων των εποχών.
Αυτό το ιστορικό αίνιγμα μονοπώλησε το ενδιαφέρον ερευνητών και κοινού επί εκατοντάδες χρόνια. Ο Βρετανός αρχαιολόγος Τζον Χόρσλι/John Horsley, το 1732 συνέγραψε το έργο «Ρωμαϊκή Βρετανία: Οι Ρωμαϊκές αρχαιότητες της Βρετανίας/Britannia Romana: The Roman Antiquities of Britain» στο οποίο περιέγραφε λεπτομερώς την άφιξη και αναχώρηση κάθε Ρωμαϊκής λεγεώνας στη Βρετανία. Ωστόσο, όπως σημειώνει δεν υπήρχε καταγεγραμμένη ημερομηνία αναχώρησης για την ΙΧ Λεγεώνα, γεγονός που δεν μπορούσε να εξηγήσει.
Ρωμαϊκό κεραμικό της ΙΧ λεγεώνας από το Εβόρακον (σημερινό Γιόρκ) – Image Credit : Carole Raddato – CC BY-SA 2.0
Τη δεκαετία του 1850, ο Γερμανός ιστορικός Τέοντορ Μόμμσεν/Theodor Mommsen στην πολύτομη «Ιστορία της Ρώμης» εκτιμά ότι περί το 117 – 118 μ.Χ. κατά την εξέγερση των Βριγάντων η λεγεώνα δέχθηκε επίθεση στο οχυρό της που βρισκόταν στο Εβόρακον/Eboracum το σημερινό Γιόρκ της βόρειας Βρετανίας και αφανίστηκε.
Λόγω του κύρους του Μόμμσεν, το θέμα θεωρείτο λήξαν, μέχρι το 1954 όταν αναβίωσε μετά την μυθιστορηματική τριλογία της Ρόζμαρι Σάτκλιφ/Rosemary Sutcliffe «Ο αετός της Ενάτης» όπου στο δεύτερο βιβλίο της, διηγείται την ιστορία του ήρωά της Μάρκου Φλάβιου Ακουίλα, ο οποίος ταξίδεψε βόρεια του Τείχους του Αδριανού για να ανακαλύψει την αλήθεια για την εξαφάνιση της λεγεώνας του πατέρα του. Η εκδοχή της ήταν ότι η λεγεώνα αφανίστηκε στο βόρειο άκρο της Βρετανίας, πέρα από τα βόρεια σύνορα και όχι στο Γιορκ, κατά τη διάρκεια εξέγερσης. Το μυθιστόρημα κέντρισε τη φαντασία μιας ολόκληρης γενιάς και εξακολουθεί να είναι μπεστ σέλλερ μέχρι σήμερα.
Ιστορικό
Λόγω του έντονου ιστορικού ενδιαφέροντος, είναι δύσκολο να διαχωρίσουμε την πραγματικότητα από τη φαντασία. Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά από αδιαμφισβήτητα γεγονότα για τη λεγεώνα και την ιστορία της, όπως φαίνεται στο παρακάτω χρονοδιάγραμμα:
– Μεταξύ 90 και 89 π.Χ., η αρχική IX λεγεώνα συμμετείχε στην πολιορκία του Άσκουλου στους Ιταλικούς Πολέμους υπό τον Γναίο Πομπήιο Στράβωνα.
– Από το 58 έως το 45 π.Χ., η λεγεώνα συμμετέχει στις Γαλατικές εκστρατείες του Ιούλιου Καίσαρα, συμπεριλαμβανομένων των δύο Βρετανικών επιδρομών το 55 και το 54 π.Χ. και αργότερα στους εμφύλιους πολέμους, όταν οι υποστηρικτές του Καίσαρα πολέμησαν τους υποστηρικτές του Πομπήιου στην Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Αφρική και την Ισπανία. Κατόπιν διαλύεται το 45 π.Χ.
– Μεταξύ 44 και 43 π.Χ., η λεγεώνα ανασυγκροτείται από τον Οκταβιανό για να αντιμετωπίσει την εξέγερση του Σέξτου Πομπήιου στη Σικελία.
– Το 42 π.Χ., η λεγεώνα συμμετέχει στη μάχη των Φιλίππων, όπου ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος νικούν τους δολοφόνους του Καίσαρα Κάσσιο και Βρούτο. Στην εν λόγω μάχη διακρίνεται για την απόδοσή της και ονομάζεται Μακεδονική.
– Μεταξύ 27 και 19 π.Χ., η λεγεώνα μάχεται στους Κανταβρικούς Πολέμους του Οκταβιανού Αυγούστου, το τελικό στάδιο της Ρωμαϊκής κατάκτησης της Ιβηρικής Χερσονήσου. Η λεγεώνα διακρίνεται και πάλι μένοντας στην Ισπανία αρκετό καιρό, αλλάζοντας την ονομασία της σε Ισπανική.
– Περί το 10 π.Χ., η λεγεώνα ανακατανέμεται στην Ακουιλία στη βορειοανατολική Ιταλία.
– Περί το 14 μ.Χ., τοποθετείται σε οχυρό στην Παννονία του Δούναβη. Είναι μία από τις τρεις λεγεώνες που στασίασε για τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης.
– Το 20 μ.Χ., αποστέλλεται στη Βόρεια Αφρική για να υποστηρίξει την ΙΙΙ Λεγεώνα Αυγούστα στις εκστρατείες της εναντίον του Τακφαρίνα ηγέτη των στασιαστών της Νουμιδίας.
– Το 22 μ.Χ., η λεγεώνα μετακινείται στο οχυρό Σίσακ της σύγχρονης Κροατίας, επιστρέφοντας αργότερα στην Παννονία.
Απόσπασμα χάρτη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 125 μ.Χ. επί Αδριανού όπου σημειώνεται η τελευταία καταγραφή της ΙΧ λεγεώνας στο Γερμανικό Νοβιόμαγον (σημερινό Νάιμεχεν της Ολλανδίας). User:Andrein, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
– Το 43 μ.Χ., ο Αύλος Πλώτιος ηγείται της εισβολής του Κλαύδιου στη Βρετανία, με τέσσερις λεγεώνες, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανικής.
– Μεταξύ 44 και 49 μ.Χ., η λεγεώνα κατευθύνεται βόρεια συμμετέχοντας στις αρχικές εκστρατείες στη Μεγάλη Βρετανία, φθάνοντας στον ποταμό Νένε/Nene όπου εγκαθιστά οχυρό στο Λόνγκθορπ/Longthorpe. Κατόπιν συνεχίζει βόρεια για να εγκαταστήσει ένα ακόμη οχυρό στο Λέστερ και έπειτα ένα ακόμη στο Λίνκολν στον ποταμό Γουίταμ/Witham.
– Το 60 και 61 μ.Χ., ένα σημαντικό τμήμα της ΙΧ λεγεώνας υπό τον Γάιο Σουετώνιο Παυλίνο φονεύεται προσπαθώντας να αποτρέψει την πολιορκία του Καμουλόντουνουμ (σημερινό Κόλτσεστερ) κατά την εξέγερση της Βοαδίκειας.
– Το 71 μ.Χ., ο Κόιντος Πετίλιος Σεριάλις επιστρέφει στη Βρετανία ως διοικητής και στοχεύει τη φυλή Βριγάντων στο βορρά. Μετακινεί την Ισπανική λεγεώνα από το Λίνκολν στο Γιόρκσαιρ όπου κατασκευάζει οχυρό στο Γιόρκ στην περιοχή των Βριγάντων.
– Το 82 μ.Χ., η λεγεώνα αναφέρεται για τελευταία φορά από τον Τάκιτο στο πλαίσιο των εκστρατειών του Γναίου Ιούλιου Αγρίκολα για την κατάκτηση της Καληδονίας (σημερινή Σκωτία). Καταγράφει ότι ένα στρατόπεδο ή οχυρό της Ενάτης δέχθηκε επίθεση και σχεδόν καταλύθηκε από Βρετανούς.
– Το 83 μ.Χ. η λεγεώνα είναι παρούσα στη μάχη του όρους Γκρόπιους στο βόρειο άκρο της Καληδονίας.
Λίθινη επιγραφή με την τελευταία αναφορά στην Ένατη λεγεώνα που βρέθηκε στο Γιόρκ. Η επιγραφή αναφέρει: “Ο Καίσαρας Τραϊανός Αύγουστος, γιος του θεού Νέρβα, κατακτητής Γερμανίας και Δακίας, έχτισε αυτή τη πύλη με τη βοήθεια της VIIII λεγεώνας”. IM]P(ERATOR) CAESAR DIVI N]ERVAE FIL(IVS) N[ERVA TRAI]ANVS AVG(VSTVS) GER[M(ANICVS DAC ICVS PO]NTIFEX MAXMV[S TRIBV NICIAE PO]TESTATIS XII IMP(ERATOR) V [CO(N)S(VL) v P(ATER) P(ATRIAE) PORTAM] PER LEG(IONEM) VIIII HI[SP(ANAM) FECIT μουσείο Γιόρκσαιρ Yorkshire Museum, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
– H Ενάτη καταγράφεται τελευταία φορά το 108 μ.Χ., σε επιγραφή στη Βρετανία. Εμφανίζεται σε ασβεστολιθική πλάκα στο κεντρικό τμήμα μνημειακής επιγραφής που αναφέρεται στην ανοικοδόμηση της νοτιοανατολικής πύλης στο φρούριο του Γιορκ.
– Περί το 121 μ.Χ., απόσπασμα λεγεωνάριων της Ενάτης τοποθετείται στο φρούριο του Νάιμεχεν/Nijmegen στη Κάτω Γερμανία ως τμήμα σύνθετης δύναμης από τρεις λεγεώνες της Βρετανίας για την αντικατάσταση της Χ λεγεώνας που μετακινήθηκε στα σύνορα του Δούναβη για να συμμετάσχει στις εκστρατείες του Τραϊανού στη Δακία.
– Το 122 μ.Χ. φτάνει στο Γιορκ η VI λεγεώνα για να αντικαταστήσει την Ισπανική.
– Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 120 μ.Χ., οικοδομείται το Τείχος του Αδριανού, χωρίς ενδείξεις (επιγραφές) που υποδηλώνουν τη συμμετοχή της Ισπανικής λεγεώνας.
– Περί το 168 μ.Χ., κατασκευάζεται στη Ρώμη αναθηματική στήλη με ονομαστικό κατάλογο των σωζόμενων λεγεώνων. Η ΙΧ λεγεώνα απουσιάζει και δεν αναφέρεται ποτέ ξανά.
Τμήμα του Τείχους του Αδριανού με έμφαση στο μήκος και το ύψος του. quisnovus from Gloucester, England, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Ανάλυση
Από τα ανωτέρω στοιχεία, ξεχωρίζουν πέντε που αφορούν στην τύχη της λεγεώνας:
– Αναφέρεται για τελευταία φορά σε ιστορικά αρχεία το 82 μ.Χ.
– Η αναφορά της σε επιγραφή στη Βρετανία το 108 μ.Χ.
– Η αντικατάστασή της το 122 μ.Χ. στο Γιόρκ από την VI λεγεώνα.
– Δεν αναφέρεται σε επιγραφές στο Τείχος του Αδριανού.
– Λείπει από τον κατάλογο λεγεώνων της αναθηματικής στήλης (Collonetta Maffei) στη Ρώμη το 168 μ.Χ.
Σφραγίδα της ΙΧ λεγεώνας από το Καίρλεον της Ουαλίας Yorkshire Museum, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Οι κεραμικές στήλες λεγεώνων και οι σφραγίδες από το Νάιμεχεν αποτελούν σημαντικά στοιχεία, αλλά η χρονολόγηση δεν είναι αρκετά ακριβής για να θεωρηθεί αξιόπιστη.
Με βάση τις παραπάνω λεπτομέρειες, οι θεωρίες σχετικά με τη μοίρα της λεγεώνας περιορίζονται σε τέσσερα σενάρια:
Χάθηκε ή διαλύθηκε στο βόρειο τμήμα της Βρετανίας.
Χάθηκε ή διαλύθηκε σε εξέγερση νότια της Βρετανίας.
Χάθηκε ή διαλύθηκε στο Ρήνο ή το Δούναβη.
Χάθηκε ή διαλύθηκε στα ανατολικά.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, οι περισσότεροι αναλυτές υποστηρίζουν το σενάριο «της λεγεώνας που χάθηκε στο βορρά». Εδώ είναι πιθανές οι εξής εκδοχές: η λεγεώνα αποτέλεσε στόχο σφοδρής τοπικής εξέγερσης όπως εικάζεται από τον Μόμμσεν – χάθηκε κατά την διάρκεια εκστρατείας βόρεια των συνόρων στην περιοχή της σύγχρονης Σκωτίας όπως εικάζεται από την Σάτκλιφ – συνδυασμός και των δύο που οδήγησε σε γενικότερη ανάφλεξη της περιοχής.
Το σενάριο «χάθηκε στον νότο» είναι μια πρόσφατη θεωρία βασιζόμενη στον Αδριανικό Πόλεμο στο Λονδίνο που μπορεί να αποτελέσει στοιχείο μελέτης. Η θεωρία βασίζεται σε έρευνα του δρ. Ντόμινικ Πέρινγκ/Dr. Dominic Perring του Ινστιτούτου αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, ο οποίος υποστήριξε ότι ορισμένα γεγονότα που συνέβησαν στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αδριανού μπορούν να θεωρηθούν ως στοιχεία για ένα τέτοιο γεγονός.
Ενδεικτικό στοιχείο σύμφωνα με τον Πέρινγκ είναι η ανακάλυψη μεγάλου αριθμού ανθρώπινων κρανίων που βρέθηκαν στα υψώματα και τους παραπόταμους της κοιλάδας Γουόλμπρουκ/Walbrook (ποταμός στο Λονδίνο που χωρίζει την πόλη) τα οποία μπορεί να συνδεθούν με τη γνωστή Αδριανική πυρκαγιά στο Λονδίνο και την ανοικοδόμηση του υπερμεγέθους οχυρού στο Κριπλγκέιτ/Cripplegate. Το συμπέρασμα είναι ότι υπήρξε κάποιο είδος εξέγερσης στο Λονδίνο, που τεκμαίρεται από την εύρεση κρανίων και την πυρκαγιά (υποθετική εκδοχή). Το φρούριο ανακατασκευάστηκε στον απόηχο, ως σφραγίδα εξουσίας της αυτοκρατορίας. Το γεγονός μπορεί να θεωρηθεί ως βάση για την εξαφάνιση της λεγεώνας, με δύο πιθανές εκδοχές:
α. Η εξέγερση στο Λονδίνο (περίπου το 117 μ.Χ. κατά την άνοδο του Αδριανού) προκλήθηκε στην πραγματικότητα από τη λεγεώνα (δυσμενείς συνθήκες εργασίας) η οποία στη συνέχεια ηττήθηκε καθώς η εξέγερση κατεστάλη.
β. Η λεγεώνα στάλθηκε στο Λονδίνο για να καταστείλει μια εξέγερση και καταστράφηκε. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, τα κρανία στο Γουόλμπρουκ ανήκουν σε λεγεωνάριους της Ένατης.
Όσον αφορά στο τρίτο σενάριο, που αφορά στον Ρήνο και τον Δούναβη, εξετάζονται οι πιθανότητες να είχε εκστρατεύσει εκεί η ΙΧ λεγεώνα τον 2ο αιώνα μ.Χ., έχοντας διαπιστώσει (με βάση την έρευνα) ότι η κεραμική στήλη Νάιμεχεν αφορούσε μόνο ένα απόσπασμα της λεγεώνας. Η μόνη πιθανότητα να ισχύει ήταν να είχε εμπλακεί σε μεγάλη σύγκρουση κατά τη διάρκεια των Μαρκομαννικών Πολέμων (Ρώμη κατά Γερμανικών φύλων) των συν-αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρήλιου και Λούκιου Βέρου και αργότερα του Κόμοδου.
Τέλος, όσον αφορά στην εξαφάνιση της λεγεώνας στα ανατολικά, εξετάζεται κατά πόσον η ανατολική εκστρατεία του Τραϊανού που σχετίζεται με τον Β’ Ιουδαϊκό πόλεμο, ο Γ’ Ιουδαϊκός πόλεμος ή ο πόλεμος Ρώμης – Πάρθων το 161 έως 165 μ.Χ. μπορούν να αποτελέσουν λογικά σενάρια.
Μνημείο του Λούκιου Δούκιου Ρουφίνου σημαιοφόρου της ΙΧ λεγεώνας μουσείο Γιόρκσαιρ Carole Raddato from Frankfurt, Germany, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Εκτίμηση
Από τα προαναφερθέντα σενάρια το λιγότερο πιθανό είναι ότι χάθηκε πολεμώντας στο Ρήνο ή το Δούναβη, αφού δεν υπάρχει καμία απόδειξη εκτός από το χρονικό διάστημα παραμονής στο Νάιμεχεν. Το επόμενο λιγότερο πιθανό σενάριο είναι ότι η λεγεώνα χάθηκε στα ανατολικά. Το σενάριο του Πέρινγκ, για τον Αδριανικό Πόλεμο στο Λονδίνο αποτελεί σοβαρή εκδοχή για την εξαφάνιση της λεγεώνας, που πιθανόν να προέκυψε μετά από καταδίκη μνήμης/damnatio memoriae και διαγραφής από τα επίσημα αρχεία. Ωστόσο, δεδομένων των υπαρχόντων και ανέκδοτων στοιχείων, το πιθανότερο σενάριο σχετικά με την εξαφάνιση είναι ότι χάθηκε στο βόρειο τμήμα της Βρετανίας, είτε εντός της επαρχίας ως θύμα εξέγερσης των Βριγάντων είτε ακόμη βορειότερα στην ανυπότακτη Καληδονία (σύγχρονη Σκωτία) με πρωταγωνιστές τις αυτόχθονες φυλές (Πίκτες) είτε λόγω εξέγερσης σε ολόκληρη την περιοχή.
Η πραγματικότητα για τη μοίρα της Ένατης Λεγεώνας, εφόσον δεν εμφανισθεί κάποιο νέο στοιχείο, δεν θα μαθευτεί ποτέ. Μέχρι τότε, βάσει αυτών που γνωρίζουμε, η λεγεώνα πιθανώς χάθηκε στο βόρειο τμήμα της Βρετανίας.
Πηγές – βιβλιογραφία
https://militaryhistorynow.com/2021/03/21/the-missing-legion-romes-lego-ix-hispana-disappears-from-history-in-the-2nd-century-ad-was-it-wiped-out-in-britain/
https://www.heritagedaily.com/2020/10/legio-ix-hispana-the-lost-roman-legion/135890
https://www.livius.org/articles/legion/legio-viiii-hispana/
Dr. Simon Elliott «Roman Britain’s Missing Legion: What Really Happened to lego IX Hispana» (2021).
Duncan Campbell «The Fate of the Ninth – The curious disappearance of one of Rome’s legions». (2018) Bocca della Verità Publishing / Kindle Direct Publishing.
E.B. Birley «The fate of the ninth legion», in: R.M. Butler (ed.), Soldier and Civilian in Roman Yorkshire (1971) 71-80
L. Keppie «The fate of the ninth legion. A problem for the eastern provinces?» D.H. French και C.S. Lightfoot (eds.), The eastern frontier of the Roman Empire (1989) 247-255
Πηγή: chilonas
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Πέμπτη, Οκτωβρίου 14, 2021
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: