Ησίοδος - Η φιλοσοφία ως κοσμογονία του όντος

Οι δύο πρώτοι μεγάλοι Έλληνες ποιητές Όμηρος και Ησίοδος αποτύπωσαν στα έργα τους τόσο την κοσμογονία, το πώς δηλαδή δημιουργήθηκε ο κόσμος, όσο και την ανθρωπογονία, τη φύση του ανθρώπου και τον προορισμό του.

Στην προκείμενη περίπτωση θα ασχοληθούμε με τον Ησίοδο, που όχι μόνο θεωρείται ο πρώτος ποιητής φιλόσοφος στην ελληνική παράδοση, αλλά και ένας μύστης-επιστήμονας που περιέγραψε την αληθινή δομή του σύμπαντος κατά τρόπο που επηρέασε καθοριστικά τόσο την εξέλιξη της αρχαίας φιλοσοφίας, όσο και την πορεία συνολικά που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα.

Ας ξεκινήσουμε αυτό το συναρπαστικό κοσμογονικό φιλοσοφικό ταξίδι στο οποίο θα μας μυήσει ο λόγος του Ησίοδου.

Ο Ησίοδος αποφεύγει στη "θεογονία" του να μιλήσει για την ύψιστη πρώτη αρχή των πάντων και αναφέρεται σε τρεις όρους, ΧΑΟΣ, ΓΑΙΑ και ΕΡΩΣ οι οποίοι προήλθαν από την πρώτιστη αρχή (στίχοι 110-122). Για τον Ησίοδο ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έχει ως κέντρο του την ύψιστη πρώτη αρχή.

Η πρώτιστη αυτή αρχή στον Ησίοδο, με βάση τη θεογονία του, είναι το ΕΝ που αναφέρουν οι νεοπλατωνικοί ή το ΑΓΑΘΟ για το οποίο μιλάει ο Πλάτων. Ο Ησίοδος, όμως, διηγείται την θεογονία του με έναν τρόπο καταπληκτικό και συνάμα ορθολογικό, γιατί περισσότερο ομοιάζει με κοσμολογική διήγηση από έναν αστροφυσικό αποφεύγοντας θεωρητικές μεταφυσικές αναζητήσεις παρά με μεταφυσική διαπραγμάτευση όρων και πιθανοτήτων.

Ας φανταστούμε ότι στο κέντρο του όλου, του κόσμου, υπάρχει το ΕΝ, η ύψιστη πρώτη αρχή, η οποία απ΄ότι φαίνεται είναι το άρρεν ΠΕΡΑΣ (+) και το θήλυ ΑΠΕΙΡΟ (-) μαζί. Από αυτήν την πρώτη αρχή γεννιέται πρώτα το ΧΑΟΣ, μας λέει ο Ησίοδος (στίχος 116), μετά η ΓΑΙΑ και μαζί της ο ΕΡΩΣ. Το ΧΑΟΣ είναι το ακαθόριστο, το απροσδιόριστο και αφηρημένο σύμπαν, η πρώτη εμφάνιση του σύμπαντος.

Το ΧΑΟΣ αντιστοιχεί στο ορφικό αυγό, δηλαδή, το πρώτο ον μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα, τα αληθώς όντα, οι ΙΔΕΕΣ. Το ΧΑΟΣ αντιστοιχεί στο ΕΙΝΑΙ το οποίο πραγματεύεται ο Χέγκελ στο πρώτο μέρος της επιστήμης της λογικής. Το ΧΑΟΣ (ΕΙΝΑΙ) είναι αφηρημένο, απροσδιόριστο, χωρίς μορφές και αόρατο σύμπαν, εφόσον μόνο οι ΙΔΕΕΣ ενυπάρχουν σε αυτό καθεαυτές χωρίς να υπάρχει κάποια ύλη να προσδιορίσουν.

Η ΓΑΙΑ δεν είναι τίποτα άλλο παρά το ορατό σε μας αισθητό ΣΥΜΠΑΝ. Η ΓΑΙΑ "γεννά" τα τρία πρώτα υλικά στοιχεία, τα αέρια (αήρ, ή ΟΥΡΑΝΟΣ), τα υγρά (ύδωρ, ή ΠΟΝΤΟΣ) και τα στερεά (γη, ή ΟΡΗ). Μαζί της ταυτόχρονα ενυπάρχει ο ΕΡΩΣ, ο οποίος δίνει μορφές στην ύλη και θα πούμε παρακάτω πώς το κάνει. Από την κατάσταση του ΧΑΟΥΣ περνάμε στην κατάσταση της ΓΑΙΑΣ, δηλαδή από το χωρίς μορφές και ακαθόριστο σύμπαν περνάμε στο καθορισμένο, προσδιορισμένο και με μορφές σύμπαν.

Η ΓΑΙΑ αντιστοιχεί στην έννοια της ΟΥΣΙΑΣ του Χέγκελ στην οποία αποτυπώνονται αντικειμενικά (έξω από το νου μας) οι λογικές σχέσεις μεταξύ των όντων και των Ιδεών, γι αυτό και εκεί συναντάμε τους προσδιορισμούς και τις καθορισμένες σχέσεις. Οι Ιδέες μέσω του ΕΡΩΤΟΣ προσδιορίζουν, καθορίζουν και μορφοποιούν την ύλη και έτσι αποτυπώνονται ως μορφές μέσα στον αισθητό κόσμο.

Ο ησιόδειος ΕΡΩΣ δεν έχει καμιά σχέση με τον Έρωτα που συναντάμε στη νεότερη περίοδο, αλλά αποτελεί το ΠΥΡ του Ηρακλείτου, την κοσμογονική δύναμη του όντος, το οποίο λειτουργεί συνδετικά μεταξύ των ΙΔΕΩΝ και των τριών στοιχείων (ύδωρ, γη, αήρ) με την πρώτιστη αρχή. Ο ησιόδειος ΕΡΩΣ δεν είναι άλλος παρά ο ηρακλείτειος ΛΟΓΟΣ στο επίπεδο της ΕΝΝΟΙΑΣ του Χέγκελ.

Και όταν λέμε ΕΝΝΟΙΑ για έναν επιμερισμένο νου, όπως ο ανθρώπινος, σημαίνει ότι ο νους μετέχει των ΙΔΕΩΝ, μαθαίνει να κατανοεί τον τρόπο που υπάρχουν τα όντα διακρίνοντας τη φύση των ΙΔΕΩΝ ως μορφών από τη φύση της ΥΛΗΣ με την οποία αναμίχτηκαν. Ο ΕΡΩΣ για τον Ησίοδο είναι οι θεϊκές ενέργειες που περιλούζουν ολόκληρον τον κόσμο και δε σταματά να δρα σε όλα τα επίπεδα της ζωής και του Όντος αιωνίως.

Όποιος θελήσει να γνωρίσει με λεπτομέρειες πώς πραγματοποιείται όλη αυτή η μετάβαση από τον άμορφο στον μορφοποιημένο κόσμο και ποιες θείες ενέργειες μεσολαβούν για να δομηθεί ο κόσμος, μπορεί να ασχοληθεί με την φιλοσοφία του Πρόκλου. Έτσι η ΓΑΙΑ είναι το ορατό στα μάτια μας ΣΥΜΠΑΝ.

Με την ένωση του ΟΥΡΑΝΟΥ (πνεύμα) και της ΓΑΙΑΣ (ύλη), μας λέει ο Ησίοδος, γεννήθηκαν μια σειρά από θεότητες που ουσιαστικά παράγουν τη κοσμική Ψυχή ως ΑΦΡΟΔΙΤΗ, το αόρατο δίχτυ το οποίο κινείται και λειτουργεί με βάση τις νοητικές ενέργειες των Θεών.

Έτσι από την ένωση αυτή προήλθαν οι 12 Τιτάνες, οι τρεις Κύκλωπες, οι τρεις Εκατόγχειρες, οι Ερινύες, οι Γίγαντες και οι Νύμφες. Τα τρία τελευταία όντα απαρτίζουν έναν μεγάλο κατάλογο ονομάτων και αποτελούν την αιτία δημιουργίας τόσο του ανθρώπινου εγκεφάλου όσο και του ανθρώπινου νευρικού συστήματος.

Ας δούμε μια παραστατική ησιόδεια κάτοψη των όντων και της λειτουργίας του σύμπαντος, η οποία αποτυπώνει τις πιο σύγχρονες επιστημονικές θεωρήσεις της φυσικής και της αστροφυσικής κατά ένα τρόπο επιβλητικό και συναρπαστικό για κάθε επιστήμονα, τον φιλόσοφο, τον φυσικό, τον μαθηματικό, τον αστρονόμο, τον φιλόλογο, τον ιστορικό. Η πρώτιστη αρχή, για την οποία αποφεύγει να μιλήσει ο Ησίοδος, είναι το ΕΝ, ολόκληρη η ενέργεια που υπάρχει στα σύμπαντα.

Φανταστείτε την ΠΡΩΤΙΣΤΗ ΑΡΧΗ στο κέντρο της δημιουργίας ως την κεντρική Γεννήτρια του ενεργειακού, ζωογονικού ρεύματος στο σύμπαν. Στο περιβάλλον της Γαίας, του πολλαπλού κόσμου των συμπάντων με τις μορφές και την ύλη, του χώρου και του χρόνου, όλα τα όντα (πλανήτες, ουράνια σώματα, έμψυχα και άψυχα όντα) κινούνται απομακρυνόμενα το ένα από το άλλο με αποτέλεσμα να απομακρύνονται και από την ΠΡΩΤΙΣΤΗ ΑΡΧΗ, το ΕΝ.

Η απομάκρυνσή τους από την Κεντρική Γεννήτρια δεν αφορά μόνο την απόσταση από κέντρο αλλά και την οντική ποιότητα κάθε φύσης. Για παράδειγμα στην ελληνική θεολογική παράδοση η οντική σειρά από το πιο αθάνατο, άπειρο και αιώνιο προς το πιο θνητό, πεπερασμένο και βραχύβιο είναι: ΕΝ-ΕΝΑΔΕΣ, ΘΕΟΙ, ΑΓΓΕΛΟΙ, ΔΑΙΜΟΝΕΣ, ΗΡΩΕΣ, ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΖΩΑ, ΦΥΤΑ, ΟΡΥΚΤΑ. Από το ένα υπαρξιακό επίπεδο στο άλλο υπάρχει διαφορά ζωής, δύναμης, ουσίας.

Έτσι, επειδή οι άνθρωποι, όπως και άλλα όντα που απέχουν όλο και πιο πολύ από το κέντρο της Δημιουργίας (ΕΝ-ΕΝΑΔΕΣ), έχουν ανάγκη τη ζωογόνο ενεργειακή επαφή με την κεντρική γεννήτρια, το ησιόδειο οντολογικό-κοσμολογικό σύστημα προβλέπει αναρίθμητους υποσταθμούς αναπαραγωγής της ενέργειας (ΘΕΟΙ) μέσω των εγκόσμιων θεών ή αλλιώς ήλιων-αστέρων οι οποίοι αναδιανέμουν σε όλα τα όντα διαρκώς την ζωτική ενέργεια του ΕΝΟΣ αδιάκοπα, είτε αυτή έχει νοητικά-πνευματικά χαρακτηριστικά είτε είναι η φυσική θερμική και φωτεινή ενέργεια των ήλιων.

Για την ησιόδεια θεογονία (όπως και για την βαβυλωνιακή θεογονία στο Enuma Elis με τον Ουρανό ως Apsu και την Γαία ως Tiamat ή και άλλες) οι αστέρες-ήλιοι έχουν διπλή ιδιότητα, κομίζουν εκτός από τη θερμική ή φωτεινή ενέργεια και την απαραίτητη ψυχική-ζωογονική ενέργεια της κεντρικής Γεννήτριας (ΕΝ-ΕΝΑΔΕΣ) για να ανελίσσονται όλα τα νοήμονα όντα ή να εξελίσσονται ψυχικά τα υπόλοιπα, εφόσον το ηλιακό φως είναι η αισθητή αποτύπωση του νοερού απολλώνιου ή πνευματικού φωτός σε ολόκληρη την πλάση.

Για την διπλή ιδιότητα (πνευματική-φυσική) που έχουν οι εγκόσμιοι θεοί ως ήλιοι κάνει αναφορά και ο Πλάτων στον Τίμαιο (40c - 41e) εννοώντας τον πνευματικό αντικατοπτρισμό των θεϊκών ενεργειών (ΕΡΩΣ) που επιτυχγάνουν οι αστέρες-ήλιοι παράλληλα με την φυσική τους ακτινοβολία που είναι ζωτικής σημασίας.

Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι συμπαντικοί υποσταθμοί (ήλιοι) ή αλλιώς, θεολογικά, οι Θεοί του πλατωνικού Φαίδρου δε θα μπορούσαμε να έχουμε τη δύναμη να αντικρίσουμε ούτε την ησιόδεια ΗΜΕΡΑ ούτε να συναισθανθούμε τον ησιόδειο ΑΙΘΕΡΑ.

Για τον Ησίοδο προορισμός του ανθρώπου είναι να ανέλθει πνευματικό και σωματικό επίπεδο συντονιζόμενος με αυτήν την ενέργεια της κεντρικής Γεννήτριας (ΕΝ) η οποία κομίζει στον άνθρωπο τη δυνατότητά του να ζήσει κατά Φύσιν, τον ενάρετο βίο, που είναι ο ψυχοσωματικός του συντονισμός με τον ΛΟΓΟ, την θεία ενέργεια που περιφέρει αστραπιαία ο Έρως από τα βάθη του ΕΝΟΣ, ως έκλαμψη του θείου πνευματικού Φωτός.

Πηγή: filosofikipoliteia