Η μυστηριώδης προέλευση των «Μυκηναϊκών» κυκλώπειων τειχών της Ιταλίας

Η Μυστηριώδης Προέλευση των «Μυκηναίων» Κυκλώπειων Τειχών της Ιταλίας. Εικόνες: Stefano Constantini / Flickr CC BY-SA 2.0

Ένα ευρύ φάσμα Γιγάντιων κυκλώπειων τειχών που βρέθηκαν σε όλη την Ιταλία, από την Τοσκάνη μέχρι τη Σικελία και τη Σαρδηνία, προβληματίζουν τους αρχαιολόγους εδώ και αιώνες, καθώς η προέλευσή τους παραμένει μυστήριο. Η πολυγωνική τους τοιχοποιία μοιάζει πολύ με τον οικοδομικό ρυθμό μερικών από τις πιο γνωστές Μυκηναϊκές οχυρώσεις στην Ελλάδα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής αξιόπιστα αρχαιολογικά στοιχεία που να αποδεικνύουν μια τέτοια σύνδεση.

Τα περισσότερα από τα κυκλώπεια τείχη της Ιταλίας, που χρονολογούνται από αρχαιολογικά ευρήματα και αναφορές αρχαίας γραφής ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ., είναι σαφώς προ-ρωμαϊκής προέλευσης.

Αν και η αρχαιολογία, ως επιστήμη, δεν μπορεί να βγάλει αυθαίρετα συμπεράσματα για την προέλευσή τους λόγω της έλλειψης ευρημάτων, το μυστήριο των Κυκλώπειων τειχών της Ιταλίας κάνει τους λάτρεις της ιστορίας και μεμονωμένους ερευνητές να αναρωτιούνται -και να ερευνούν- ποιος θα μπορούσε να είναι ο κρίκος που λείπει.

Ο όρος «κυκλώπεια τείχη» στη σύγχρονη αρχαιολογία

Ο όρος «Κυκλώπεια τείχη» προέρχεται από την πεποίθηση των κλασικών Ελλήνων ότι μόνο η μυθική φυλή των Κυκλώπων είχε τη δύναμη να μετακινήσει τους τεράστιους ογκόλιθους που αποτελούσαν αυτά τα τείχη.

Εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην τοιχοποιία που χαρακτηρίζει τις Μυκηναϊκές οχυρώσεις, όπως αυτές της Τίρυνθας, των Μυκηνών, και του Άργους.

Πύλη Λεόντων στις Μυκήνες, Ελλάδα και Κυκλώπεια τείχη της Ιταλίας. Εικόνα: (αριστερά) Nicholas Hartmann/ wikimedia commons CC BY-SA 4.0.(δεξιά) Stefano Peron / Twitter

Σύμφωνα με τα λόγια του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Παυσανία, «Υπάρχουν, ωστόσο, ακόμη τμήματα του τείχους της πόλης [των Μυκηνών], συμπεριλαμβανομένης της πύλης, πάνω στην οποία στέκονται λιοντάρια. Και αυτά λέγεται ότι είναι έργο των Κύκλωπων, που έφτιαξαν για τον Προίτο το τείχος στην Τίρυνθα».

Πολλοί κλασικοί συγγραφείς, όπως ο Στράβων, ακόμη και ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τον Πλίνιο, απέδωσαν επίσης την οικοδόμηση αυτών των μεγάλων τειχών στη φυλή των Κυκλώπων.

Στη σύγχρονη εποχή, ωστόσο, ο όρος υιοθετήθηκε από τους αρχαιολόγους για να περιγράψει μερικούς τύπους παρόμοιων μορφών δόμησης με ακανόνιστου σχήματος, ακατέργαστους ογκόλιθους που συναντώνται στον ίδιο ή διαφορετικούς πολιτισμούς.

Κυκλώπειες κατασκευές βρίσκονται σε πολλά μέρη της Ιταλίας, καθώς και στο Κίτιον της Κύπρου, στη Μαγιόρκα και στη Μενόρκα της Ισπανίας και στην αρχαία πόλη Ρατζαγκά της Ινδίας. Επίσης, σε μεταγενέστερους προκολομβιανούς πολιτισμούς της Νότιας Αμερικής, πιο χαρακτηριστικό στο Μάτσου Πίτσου, στο Περού.

Θεωρίες για τα κυκλώπεια τείχη της Ιταλίας

Η πολυγωνική τοιχοποιία πιστεύεται ότι ήταν ήδη διαδεδομένη στους πλάγιους πληθυσμούς πολύ πριν φτάσουν οι Ρωμαίοι, για διάφορους λόγους, όπως η ασυνέπεια στα στοιχεία της αρχιτεκτονικής φύσης.

Σε άλλες περιπτώσεις, τα Κυκλώπεια τείχη βρίσκονταν σε περιοχές που οι Ρωμαίοι δεν είχαν αποικίσει ποτέ.

Ωστόσο, δεδομένου ότι η παρουσία του Μυκηναϊκού εμπορίου στην Ιταλία είναι, μέχρι τώρα, αποδεδειγμένα πολύ περιορισμένη κατά την Εποχή του Χαλκού, τα αρχαιολογικά στοιχεία δεν μπορούν να υποστηρίξουν ούτε τη θεωρία του Μυκηναϊκού αποικισμού, κάτι που θα μπορούσε να εξηγήσει την παρουσία των Γιγάντιων τειχών στην περιοχή.

A massive cyclopean style wall located in the north central part of Italy near Amelia.
🎥 @EsploratoreD pic.twitter.com/aAeqceG3wB
— Megalithic Marvels (@derek_olson_) July 19, 2022

Ο τοπικός μύθος αποδίδει τα τείχη σε Πελασγούς

Ο τοπικός μύθος σε αρκετές ιταλικές τοποθεσίες όπου βρίσκονται τα κυκλώπεια τείχη, αποδίδει τις γιγάντιες κατασκευές στους εξίσου μυστηριώδεις Πελασγούς, τους προκατόχους των Ελλήνων.

Σύμφωνα με τη Wikipedia, το όνομα Πελασγοί χρησιμοποιήθηκε από τους κλασσικούς Έλληνες συγγραφείς για να αναφέρεται είτε στους προκατόχους των Ελλήνων, ή σε όλους τους κατοίκους της Ελλάδας πριν την εμφάνιση ή την άφιξη των Ελλήνων. Γενικά, ο «πελασγός» έχει καταλήξει να σημαίνει ευρύτερα όλους τους αυτόχθονες κατοίκους της περιοχής του Αιγαίου και τους πολιτισμούς τους.

Οι Πελασγοί αναφέρθηκαν ότι αποίκησαν όχι μόνο την Ιταλία, αλλά και την Κύπρο, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει τη μεταφορά της γνώσης από την ηπειρωτική Ελλάδα σε άλλες περιοχές της Μεσογείου όπου χτίστηκαν και Κυκλώπεια τείχη.

Ο Γάλλος λόγιος Louis-Charles-François Petit-Radel προσπάθησε να αποδώσει τα τείχη στους Πελασγούς ήδη από το 1801, αλλά και πάλι τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν μπόρεσαν να τα χρονολογήσουν στην ύστερη εποχή του χαλκού, τουλάχιστον.

Ένας άλλος αρχαιολόγος του 19ου αιώνα, ο Antonino Salinas απέδωσε τα κυκλώπεια τείχη της Erice στη Σικελία στην τοπική ιταλική φυλή των Έλυμων, που σύμφωνα με πληροφορίες εξελληνίστηκαν ευρέως τον 8ο αιώνα π.Χ. Για παράδειγμα, χρησιμοποίησαν το Ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν τη δική τους γλώσσα, η οποία έχει δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί μέχρι σήμερα.

Μεταξύ των πολλών προτεινόμενων θεωριών, ο Ιταλός αρχαιολόγος Filippo Coarelli υπέθεσε ότι η εισαγωγή πολυγωνικής εργασίας στην περιοχή του Λάτσιο, γύρω από τη Ρώμη, ήταν το αποτέλεσμα της συνεργασίας πλανόδιων εργατών Ελληνικής καταγωγής τον 6ο αιώνα π.Χ.

Ίσως η αλήθεια να κρύβεται σε περισσότερες από μία θεωρίες, καθώς οι πολιτιστικές και τεχνολογικές ανταλλαγές στην αρχαιότητα θα μπορούσαν να είχαν γίνει πιο αργά και πιο τοπικά που μας επιτρέπει να προτείνουμε το σύγχρονο μυαλό μας.