Η Στήλη του Ηλιόδωρου: Τα μυστήρια μυστικά μιας Ελληνικής κολόνας 2.100 ετών στα βάθη της Ινδίας

Η στήλη του Ηλιόδωρου ανακαλύφθηκε το 1877 από έναν Βρετανό μηχανικό και αρχαιολόγο, τον Αλεξάντερ Κάνινγκχαμ. Εικόνα: via YouTube

Μερικές φορές γίνονται αρχαιολογικές ανακαλύψεις που εκ πρώτης όψεως δεν έχουν και πολύ νόημα ή φαίνονται εκτός τόπου και χρόνου.

Συχνά αυτά τα μυστήρια λύνονται και έχουν απλές εξηγήσεις.

Για παράδειγμα η στήλη του Ηλιόδωρου στην κεντρική Ινδία.

Είναι ένας στύλος με επιγραφή προς Ινδουιστές θεούς αλλά ο οποίος φέρει το όνομα αρχαίου Έλληνα διπλωμάτη. Προφανώς με την πρώτη ματιά, η ανακάλυψη ελληνικών ονομάτων χαραγμένων στη στήλη σε μια διαχρονική Νοτιοασιατική γραφή προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό.

Γιατί λοιπόν υπάρχουν Ελληνικά ονόματα σε μια αρχαία ινδουιστική κολόνα και τι μας λέει αυτό;

Η ανακάλυψη της στήλης του Ηλιόδωρου

Η στήλη του Ηλιόδωρου ανακαλύφθηκε το 1877 από έναν Βρετανό μηχανικό και αρχαιολόγο, τον Αλεξάντερ Κάνινγκχαμ. Βρέθηκε κοντά στην αρχαία πόλη Besnagar στη συμβολή των ποταμών Betwa και Halalia.

Η κολόνα ήταν επικαλυμμένη με μια κόκκινη πάστα σε τέτοιο βαθμό που πολλά από τα χαρακτηριστικά της είχαν καλυφθεί. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τον στύλο ως αντικείμενο λατρείας και θυσίας ζώων, προφανώς απλώνοντας κόκκινη πάστα στον στύλο ως μέρος αυτής της λατρείας. Οι ντόπιοι αποκαλούσαν τον πυλώνα Khamba Baba ή Kham Baba .

Παρά την φαινομενική έλλειψη επιγραφών πάνω στην κολόνα, το ένστικτο του Κάνινγκχαμ του είπε ότι έπεσε πάνω σε κάτι ιδιαίτερο. Το σχήμα και τα χαρακτηριστικά που ήταν ορατά μέσα από την πάστα (όπως το έμβλημα της στέψης) του έλεγαν ότι η κολόνα είχε κάποια ιστορική σημασία.

Ο Κάνινγκχαμ περιέγραψε την στήλη ως «την πιο περίεργη και μυθιστορηματική» από τις ανακαλύψεις του. Το ενδιαφέρον του αυξήθηκε όταν βρήκε δύο ακόμη στήλες σε ακτίνα ενός χιλιομέτρου (0,62 μίλια) που φαινόταν να συνδέονται κατά κάποιο τρόπο με το αρχικό του εύρημα.

Από την κόκκινη πάστα στο Ελληνικό όνομα στην αρχαία γραφή Μπράχμι

Τίποτα άλλο δεν συνέβη με την στήλη για άλλα 30 χρόνια. Στη συνέχεια, μεταξύ 1909-1910, μια νέα ομάδα με επικεφαλής τον HH Lake επέστρεψε στην τοποθεσία. Γρήγορα άρχισαν να εργάζονται αφαιρώντας την κόκκινη πάστα και βρήκαν επιγραφές Brahmi (μια αρχαία νότια ασιατική γραφή ) από κάτω.

Οι επιγραφές αναλύθηκαν και προς έκπληξη όλων διαπιστώθηκε ότι η μεγαλύτερη από τις δύο επιγραφές αφορούσε έναν αρχαίο Έλληνα ονόματι Ηλιόδωρο, έναν Έλληνα πρεσβευτή του 2ου αιώνα π.Χ., και τη θεότητα Βασουντέβα. Η μικρότερη επιγραφή ήταν ένας κατάλογος ανθρώπινων αρετών που αργότερα διαπιστώθηκε ότι προέρχεται από το Mahabharata (ένα από τα δύο μεγάλα σανσκριτικά έπη από την αρχαία Ινδία).

Αυτές οι επιγραφές ήταν αρκετά περίεργες ώστε να αξίζουν δύο μεγαλύτερες ανασκαφές.

Η πρώτη πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1913 και 1915 αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ένας τοπικός ιερέας είχε χτίσει το σπίτι του σε ένα ανάχωμα δίπλα στην στήλη και εμπόδισε τη διαδικασία της ανασκαφής, δηλώνοντας ότι ήταν το σπίτι του. Παρά τις διακοπές του ιερέα, διαπιστώθηκε ότι η τοποθεσία είχε πλημμυρίσει επανειλημμένα τα τελευταία 2000 χρόνια αφήνοντας ένα βαρύ στρώμα λάσπης . Ανακαλύφθηκε επίσης μια μεγάλη ορθογώνια υποδομή καθώς και περισσότερα ερειπωμένα μέρη. Αυτό έδειξε ότι η κολώνα ήταν στην πραγματικότητα μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης αρχαίας τοποθεσίας.

Μια τέταρτη έρευνα πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1963-1965 και τα ευρήματά της ήταν πολύ πιο ουσιαστικά. Μέχρι τότε ο ιερέας είχε εκδιωχθεί και το σπίτι του κατεδαφίστηκε. Ο τύμβος κάτω από το σπίτι του βρέθηκε να περιέχει το πλίνθινο θεμέλιο για το ιερό και τις υποστυλώδεις αίθουσες ενός ελλειπτικού ναού.

Κάτω από αυτό το θεμέλιο ανακαλύφθηκε ακόμη ένα θεμέλιο ενός ακόμη αρχαιότερου ναού. Οι αρχαιολόγοι αποφάσισαν να σκάψουν ακόμη βαθύτερα και διαπίστωσαν ότι η ίδια η κολόνα πήγαινε πολύ πιο βαθιά από ό,τι αρχικά πίστευαν.

Καθώς η περιοχή είχε πλημμυρίσει επανειλημμένα, είχαν προστεθεί δευτερεύοντα θεμέλια για να ταιριάζουν με την άνοδο της στάθμης του εδάφους που προκλήθηκε από τις αποθέσεις λάσπης των πλημμυρών.

Διαπιστώθηκε ότι όπως περίμενε ο Κάνινγκαν σχεδόν 100 χρόνια πριν, η κολόνα ήταν μέρος ενός συνόλου. Υπήρχαν συνολικά 8 πυλώνες, ευθυγραμμισμένοι κατά μήκος του άξονα Βορρά-Νότου. Όταν συγκεντρώθηκαν όλα τα ευρήματα από τις τέσσερις ανασκαφές, μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ο Στύλος του Ηλιόδωρου ήταν μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου αρχαίου ναού.

Γιατί ο πυλώνας του Ηλιόδωρου είναι ιδιαίτερος

Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι επιγραφές στον πυλώνα είναι τόσο σημαντικές είναι επειδή αποτελούν απόδειξη ότι ο Ηλιόδωρος ήταν ένας από τους πρώτους καταγεγραμμένους Δυτικούς που ασπάστηκαν τον Βαϊσναβισμό (μεγάλο ινδουιστικό δόγμα).

Δεν είναι όμως όλοι πεπεισμένοι ότι η επιγραφή σημαίνει ότι ο Ηλιόδωρος αλλαξοπίστησε. Η επιγραφή είναι αφιέρωση του Ηλιόδωρου που δηλώνει ότι η Βασουντέβα είναι η υπέρτατη θεότητα. Αυτό μπορεί να είναι απλώς μια διπλωματική χειρονομία. Ένας τρόπος για να δείξουμε σεβασμό στους ντόπιους και τις πεποιθήσεις τους, κάτι που αποτελεί σημαντικό μέρος της δουλειάς ενός διπλωμάτη όπως ο Ηλιόδωρος.

Ή θα μπορούσε να είναι μέρος της τυπικής Ελληνικής θρησκευτικής πρακτικής. Ήταν μια συνηθισμένη Ελληνική πρακτική να κάνουν αφιερώσεις σε ξένους θεούς όταν επισκέπτονταν ξένες χώρες.

Οι Έλληνες χαίρονταν να οικειοποιούνται νέους θεούς και τις δυνάμεις τους. Ίσως, αντί να εγκαταλείψει την ελληνική του θρησκεία και να υιοθετήσει τον Ινδουισμό, ο Ηλιόδωρος απλώς πρόσθεσε έναν νέο θεό στο δικό του προσωπικό πάνθεον.

Ενώ η εμφάνιση του ονόματος του Ηλιόδωρου έχει προκαλέσει τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό σχετικά με τον πυλώνα, δεν είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά του στύλου στην ιστορία και την αρχαιολογία. Το γεγονός ότι ο πυλώνας μπορεί να χρονολογηθεί ακριβώς στη βασιλεία του Αντιαλκίδα (115-80 π.Χ.), σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης για την εξέλιξη της ινδικής τέχνης.

Το σχέδιο και τα μοτίβα στον πυλώνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρονολόγηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του κοντινού βουδιστικού συγκροτήματος του Sanchi. Έχοντας τον πυλώνα ως σταθερό σημείο αναφοράς στο χρόνο, οι αρχαιολόγοι μπορούν να αποφασίσουν εάν άλλες τοποθεσίες είναι προγενέστερες, έρχονται αργότερα ή χρονολογούνται περίπου την ίδια εποχή.

Ο πυλώνας είναι επίσης χρήσιμος για την παρακολούθηση της φύσης της Βασουντέβα (αργότερα ονομάστηκε Κρίσνα) στην Ινδουιστική θρησκεία. Πιστεύεται ότι η Βασουντέβα μπορεί να ήταν αρχικά μια πραγματική ιστορική προσωπικότητα που αργότερα αποθεώθηκε. Γνωρίζουμε από τη νομισματοκοπία ότι από το 190-180 π.Χ. ότι εκείνη την εποχή θεωρούνταν ήδη θεότητα.

Στον πυλώνα του Ηλιόδωρου, λαμβάνει άλλη μια προαγωγή, που αναφέρεται ως η υπέρτατη θεότητα. Θα συνέχιζε να εξελίσσεται τους επόμενους αιώνες μέχρι να μοιάζει με τον σύγχρονο Ινδουισμό με την απεικόνιση του Βισνού και των τεσσάρων εκπομπών του.

Συμπέρασμα

Η στήλη του Ηλιόδωρου είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πόσο σημαντικό μπορεί να είναι ένα φαινομενικά αδιάφορο αρχαιολογικό εύρημα. Όταν ο Κάνινγκχαμ ανακάλυψε την κολόνα το 1877, το ένστικτό του ήταν ότι είχε βρει κάτι ιδιαίτερο, παρόλο που το μόνο που είχε βρει ήταν μια παλιά κολόνα καλυμμένη με κόκκινη πάστα.

Είχε δίκιο, αλλά θα χρειάζονταν σχεδόν εκατό χρόνια για να αποδειχθεί πόσο δίκιο είχε. Το γεγονός ότι ο πυλώνας κατασκευάστηκε από έναν Αρχαίο Έλληνα και υπονοεί τη μεταστροφή του στον πρώιμο Ινδουισμό αμφισβητεί την εικόνα των Αρχαίων Ελλήνων που έχουμε συνήθως στο κεφάλι μας.

Επιπλέον, ο πυλώνας του Ηλιόδωρου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη χρονολόγηση άλλων κοντινών θρησκευτικών τοποθεσιών και στην ανίχνευση της εξέλιξης της ινδικής τέχνης κατά την περίοδο Σούνγκα (185-73 π.Χ.). Είναι επίσης χρήσιμος για την παρακολούθηση της εξέλιξης των πρώιμων ινδουιστικών πεποιθήσεων και της θέσης της Βασουντέβα ως θεού. Καθόλου άσχημα για μια παλιά κολόνα καλυμμένη με κόκκινη πάστα.