‘‘Εις Ἃδου κατάβασις’’

Αΐδης ή Ἅδης: ‘’ ἂναξ κρατερός πολυδέγμων’’

Κατά την Τιτανομαχία, οι θεοί είχαν στο πλευρό τους, τους Κύκλωπες. Τα τρία αδέρφια, ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Άδης έλαβαν από αυτούς τρία ξεχωριστά δώρα: έναν κεραυνό για τον Δία, μία τρίαινα για τον Ποσειδώνα και την ‘’κυνέη’’για τον Άδη. Στην Ιλιάδα αναφέρεται ως ‘’Ἂιδος κυνέην’’ και επρόκειτο για ένα κράνος που είχε την ιδιότητα να τον κάνει αόρατο όταν τη φορούσε. Μία πιθανή ετυμολογία του ονόματος (α-Fιδας) δηλώνει τον ‘’αθέατο’’, τον ‘’αόρατο’’. Άλλωστε τα άλογα του Άδη ήταν τόσο γρήγορα που, δεν προλάβαινε να τα δει κανείς! Κάπως έτσι σχίστηκε η γη και βγήκε το άρμα του θεού για να αρπάξει την καημένη την Περσεφόνη, που δεν πρόλαβε να τον αντιληφθεί και παρά τις φωνές της χάθηκε στα σκοτεινά ανάκτορα του χθόνιου θεού. Ποιος τολμούσε να επιχειρήσει να βρεθεί εκεί, που οι ακτίνες του ήλιου δεν έφταναν, στο βασίλειο του Κάτω Κόσμου που περιβαλλόταν από δύο ποτάμια,των οποίων τα ονόματα προκαταβάλλουν; τον Αχέροντα (άχος=στεναχώρια) και τον Κωκυτό (κλαυθμός). Φοβερός και τρομακτικός κόσμος! Υπήρξε ωστόσο ένας ήρωας, ο Πειρίθους, που θέλησε όχι μόνο να κατέβει στην Άδη, αλλά να αρπάξει την Περσεφόνη και να την παντρευτεί! Ατρόμητε Πειρίθου τι σε περίμενε... Παρά τις προσπάθειες του φίλου του, του Θησέα να του αλλάξει γνώμη, ο Πειρίθους κίνησε σ ’αυτήν την περιπέτεια κι ο ίδιος ο Θησέας τον ακολούθησε. Έφτασαν λοιπόν στο Ταίναρο, μία από τις πύλες που οδηγούσε στον Κάτω Κόσμο, και προχώρησαν ώσπου ο θεός τους συνάντησε και τους καλοδέχτηκε προσφέροντάς τους να καθίσουν. Όμως οι ήρωες έπεσαν σε παγίδα, καθώς ο απρόσιτος Άδης είχε άλλα σχέδια γι’ αυτούς αφού δεν μπορούσαν πια να κουνηθούν… Για καλή τους τύχη μετά από καιρό, κατέβηκε ο Ηρακλής στον Κάτω Κόσμο, έχοντας ως δική του αποστολή να πάρει τον Κέρβερο, τον φύλακα της πύλης, για να τον πάει στον Ευρυσθέα. Βλέποντας τους δύο ήρωες δεμένους προσπάθησε να τους ελευθερώσει αλλά κατάφερε να λύσει μόνο τον Θησέα κι έτσι ο Πειρίθους έμεινε για πάντα παγιδευμένος στα σκοτεινά δώματα του Άδη…

Τελικά, ο Ηρακλής τι απέγινε; Μα φυσικά και τα κατάφερε: και τον Κέρβερο πήγε στον Ευρυσθέα να τον δει, και τον επέστρεψε στον Άδη όπως έπρεπε, και ζωντανός βγήκε.

Και ο Ορφέας ήταν ένας από εκείνους τους λίγους που επιχείρησαν αυτό το επικίνδυνο εγχείρημα, για τα μάτια της γυναίκας στην οποία ήταν αφοσιωμένος: την Ευρυδίκη, η οποία έχασε τη ζωή της πρόωρα από δάγκωμα φιδιού. Ο Ορφέας, μην αντέχοντας μακριά της, πήγε στον Άδη με την ελπίδα να τη φέρει πίσω. Στο πέρασμά του, η μουσική του μάγεψε τα πάντα. Ακόμα και ο Κέρβερος ηρέμησε και τα μαρτύρια των καταδικασμένων σταμάτησαν. Και με αυτόν τον τρόπο ο Άδης επέτρεψε στην Ευρυδίκη να επιστρέψει στον Επάνω Κόσμο, με τον όρο να ακολουθεί τη μουσική του Ορφέα και εκείνος, μέχρι να βγει στο φως του ήλιου να μην γύριζε να την κοιτάξει. Δεν άντεξε όμως και από την αγωνία του να την ανταμώσει, την κοίταξε, καταδικάζοντάς της να μείνει για πάντα στο χθόνιο βασίλειο. Εκείνος επέστρεψε αλλά η ζωή του πια δεν μπορούσε να είναι η ίδια. Πολλές οι εκδοχές για τον θάνατό του, αλλά όλες έχουν κοινό σημείο τον μαρτυρικό χαμό του.

Εικ. 1 Ο Άδης ρίχνει σπόρους στη γη, ενώ η Δήμητρα παρακολουθεί κρατώντας το αλέτρι (430-420 π.Χ. Εθνικό Αρχ. Μουσείο)

Εικ. 2 Ο Άδης-Πλούτωνας σε ανάκλιντρο με τον Περσεφόνη, κρατάει φιάλη και το κέρας της αφθονίας (περ. 440 π.Χ. Λονδίνο)

Πέραν όμως της τρομακτικής φήμης που είχε ο Άδης, να επισημάνουμε ότι δεν ήταν μόνον ο θεός του θανάτου, αλλά και της ευκαρπίας και του πλούτου (εικ.1 και 2). Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, για να αποφύγουν να προφέρουν το όνομά του, τον αποκαλούσαν Πλούτωνα, καθώς θεωρούσαν ότι ο πλούτος προέρχεται από τη γη. Άλλωστε οι σπόροι βλασταίνουν μέσα από τη γη και σε αυτήν επιστρέφουν, ένας κύκλος επαναλαμβανόμενος….

‘Εις Ἃδου κατάβασις: τίτλος έργου του ποιητή Ορφέα από την Καμάρινα της Σικελίας.

Χρύσα Αρβανίτη

Ξεναγός-Αρχαιολόγος

Chrys, Archéologue Guide en Grèce