Η Μάχη των Ταγινών που έδωσε τέλος στην κόντρα Βυζαντίου και Οστρογότθων - Ποια στρατηγική ακολουθήσε το Βυζάντιο

Η μάχη των Ταγινών ή μάχη Βουσταγαλλώρων διεξήχθη την 1 Ιουλίου 552 μεταξύ Βυζαντινών υπό τον στρατηγό Ναρσή και Οστρογότθων υπό τον βασιλιά Τωτίλα, κοντά στο χωριό Ταγίνες κατά τους πολέμους του αυτοκράτορα Ιουστινιανού στη Δύση. Νικητής αυτής της σημαντικής μάχης ήταν ο Ναρσής. Η μάχη των Ταγινών τερμάτισε την μακροχρόνια αντιπαράθεση μεταξύ Βυζαντίου και Οστρογότθων στην Ιταλία.

Προοίμιο

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός θέλοντας να ανακαταλάβει το δυτικό μέρος της αυτοκρατορίας, έστειλε τον στρατηγό Βελισάριο, ο οποίος αφού αρχικά διέλυσε την αυτοκρατορία των Βανδάλων, κατευθύνθηκε στην Ιταλία όπου το 536 κατέλαβε τη Ρώμη. Στην Ιταλία μαζί με τον Βελισάριο βρισκόταν κι ο ευνούχος Ναρσής, ο οποίος ανέφερε τις κινήσεις του στον Ιουστινιανό. Τελικά ο μεγάλος στρατηγός του Ιουστινιανού έδιωξε τον Ναρσή αλλά επέστρεψε και ο ίδιος στην Κωνσταντινούπολη. Στο διάστημα της απουσίας του Βελισάριου, στις τάξεις των Γότθων αναδείχθηκε ο Τωτίλας (Βυζαντινή ονομασία του Μπαντουίλα) ο οποίος συσπείρωσε Γότθους και Ιταλούς κατά των Βυζαντινών. Μάλιστα με 12.000 άνδρες νίκησε στη Βερόνα τον Βυζαντινό στρατό, ενώ το 542 στη μάχη της Φαβεντίας νίκησε και πάλι τους Βυζαντινούς, ενώ το ίδιο έτος κατανίκησε βόρεια της Φλωρεντίας τον Ιωάννη Βυζαντινό διοικητή της Ιταλίας. Το 544 ο Βελισάριος επέστρεψε στην Ιταλία κι ο Τωτίλας επιτέθηκε κατά της Ρώμης. Ο Γότθος βασιλιάς την κατέλαβε το 546 αλλά ο Βελισάριος κατέλαβε το Οτράντο, νίκησε μια δύναμη Γότθων στο Πέζαρο και το 548 ανάκτησε τη Ρώμη (το 550 περιήλθε πάλι στους Γότθους). Το 549 ζήτησε από τον Ιουστινιανό ενισχύσεις ή την αντικατάστασή του.

Χάρτης με την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία τον Ιούλιο του 552 που απεικονίζει την ιστορική μάχη των Ταγινών και τις ζώνες ελέγχου της Ιταλικής Χερσονήσου. Collin Schuri, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Το 550-51 ο Ιουστινιανός συγκρότησε μεγάλη εκστρατευτική δύναμη 20.000 ή 25.000 ανδρών. Ο Βυζαντινός στρατός αποτελείτο κυρίως από ιππικό, με περίπου 8.000 πεζούς τοξότες. Συγκεντρώθηκε στη Σάλωνα της Αδριατικής (πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Δαλματίας) και συμμετείχαν τακτικές Βυζαντινές μονάδες και μεγάλη δύναμη συμμάχων, κυρίως Λομβαρδών, Ερούλων, Βουλγάρων και Ούννων. Επικεφαλής τέθηκε ο Πρωτοβεστιάριος Ναρσής.

Απεικόνιση του Ναρσή σε χαρακτική 1882

Την επόμενη άνοιξη, ο Ναρσής οδήγησε τον Βυζαντινό στρατό κατά μήκος των ακτών της Αδριατικής μέχρι την Ανκόνα και στη συνέχεια ακολούθησε την Φλαμινία Οδό/Via Flaminia, κατευθυνόμενος προς τη Ρώμη. Ο Τωτίλας, επειδή ήταν απασχολημένος στη Νότια Ιταλία, έστειλε το στρατηγό Τεΐα να καταστρέψει τις γέφυρες στην Ιταλία για να μην περάσει ο Ναρσής. Ο τελευταίος όμως κατασκεύασε γέφυρες από σχεδίες και το 552 μ.Χ. κατάφερε να φτάσει στην πόλη Ταγίνες (βυζαντινή ονομασία) οι οποίες ονομάζονταν Βουσταγάλλορα/Busta Gallorum, δηλαδή «Τάφοι των Γαλατών» λόγω παλαιότερης νίκης των Ρωμαίων επί των Γαλατών στην περιοχή. Ο Ναρσής παρέταξε στο κέντρο 6.000 Λομβαρδούς με αρχηγό τον Οδουίνο και 4.000 Ερούλους και Γέπιδες, υπό τους Φιλεμούθο και Αρούθο. Στα άκρα παρέταξε το ιππικό, δεξιά 3.000 ιππείς υπό το Βαλεριανό και αριστερά 2.500 ιππείς με επικεφαλής τον ίδιο. Επιπλέον σε κάθε άκρο έβαλε 4.000 τοξότες και πίσω από το αριστερό 1.500 ιππείς.

Τωτίλας Francesco de’ Rossi, Public domain, via Wikimedia Commons

Ο Οστρογότθος βασιλιάς, προωθήθηκε για να τον αναχαιτίσει στις Ταγίνες με μικρότερη δύναμη περίπου 13.000 ανδρών. Ο Τωτίλας, γνωρίζοντας ότι υστερεί αριθμητικά και εν αναμονή ενίσχυσης επιπλέον 2.000 στρατευμάτων, ζήτησε διαπραγματεύσεις ενώ στην πραγματικότητα σχεδίαζε αιφνιδιαστική επίθεση, αλλά ο Ναρσής δεν ξεγελάστηκε και παρότι υπερτερούσε αριθμητικά, ανέπτυξε το στρατό του σε ισχυρή αμυντική θέση.

Ο Βυζαντινός στρατηγός διέταξε 10.000 βάρβαρους να αφιππεύσουν και να σχηματίσουν βαθιά φάλαγγα στο κέντρο. Οι τοξότες χωρίστηκαν σε δύο τμήματα, τα οποία τοποθετήθηκαν σε κάθε πτέρυγα του πεζικού. Στη συνέχεια, το Βυζαντινό ιππικό χωρίστηκε σε δύο κύριες πτέρυγες, τοποθετημένες πίσω από τους τοξότες. Τέλος, στην αριστερή πτέρυγα του στρατού τοποθετήθηκαν επιπλέον 1.500 ιππείς, οι οποίοι θα χρησιμοποιούνταν για να υπερκεράσουν τον Γοτθικό στρατό, αν παρουσιαζόταν η ευκαιρία.

Το Οστρογοτθικό ιππικό παρατάχθηκε σε μια μακρά γραμμή, η οποία πιθανώς αντιπροσώπευε πάνω από το ήμισυ του συνολικού στρατού. Ο Τωτίλας πιθανώς σκέφτηκε ότι μπορούσε να διασπάσει το Βυζαντινό κέντρο με μία μόνο επίθεση ιππικού. Οι Γότθοι πεζικάριοι, αρχικά τοξότες, τοποθετήθηκαν σε ένα ενιαίο τμήμα πίσω από το ιππικό. Ο ιστορικός Προκόπιος σημειώνει ότι ο Τωτίλας έδωσε την ασυνήθιστη εντολή να πολεμήσουν μόνο με δόρατα. Ο λόγος που έδωσε αυτή τη εντολή αποτελεί μυστήριο.

Φάσεις της μάχης των Ταγινών

Η μάχη

Από τη μία πλευρά υπήρχε ένας μικρός λόφος που προσέφερε την δυνατότητα πλαγιοκόπησης στα αριστερά, αλλά ο Ναρσής φτάνοντας πρώτος, τον κατέλαβε με μόλις πενήντα άνδρες. Ο Τωτίλας έστειλε ιππικό εναντίον τους, αλλά το Βυζαντινό πεζικό κατάφερε να αποκρούσει τις πολλαπλές επιθέσεις των Οστρογότθων.

Ο Τωτίλας εν αναμονή των ενισχύσεων συνέχιζε τις προσπάθειες να κερδίσει χρόνο και έστειλε ένα στρατιώτη του ονόματι Κόκκα, να μονομαχήσει με έναν στρατιώτη του Ναρσή. Ο τελευταίος έστειλε τον Αρμένιο Ανζάλα, ο οποίος σκότωσε τον Κόκκα.

Τελικά αφίχθηκαν οι ενισχύσεις υπό τον Τεΐα και ο Τωτίλας διέταξε τα στρατεύματά του να διακόψουν τις επιχειρήσεις για μεσημεριανό.

Ο Ναρσής φοβούμενος τέχνασμα επέτρεψε στα στρατεύματά του να αναπαυθούν χωρίς να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Ο Τωτίλας, προφανώς ελπίζοντας σε αιφνιδιασμό, εξαπέλυσε επίθεση μεγάλης κλίμακας στο Βυζαντινό κέντρο. Αρχαίοι και σύγχρονοι συγγραφείς του αποδίδουν απερισκεψία, αλλά ο Τωτίλας πιθανότατα ήθελε να τελειώσει με τον εχθρό όσο το δυνατόν γρηγορότερα, προκειμένου να αποφύγει τις απώλειες από τους Βυζαντινούς τοξότες.

Ο Ναρσής ωστόσο ήταν προετοιμασμένος για μια τέτοια κίνηση και διέταξε τους τοξότες να συγκεντρωθούν στα πλευρά, με μέτωπο προς το κέντρο, σχηματίζοντας ημισέληνο. Παγιδευμένοι στα πυρά και από τις δύο πλευρές, το Οστρογοτθικό ιππικό υπέστη σοβαρές απώλειες και η επίθεση αποκρούστηκε.

Οι Γότθοι που κατόρθωσαν να φτάσουν στο Βυζαντινό πεζικό απωθήθηκαν με βαριές απώλειες. Ο Τωτίλας συνέχισε να στέλνει επιθέσεις ανά κύματα που πλήττονταν από καταιγισμό βελών με αποτέλεσμα φτάνουν τις αντίπαλες γραμμές αποδεκατισμένοι. Αυτή η απονενοημένη κίνηση συνεχίστηκε όλο το απόγευμα.

Το Γοτθικό πεζικό δεν ενεπλάκη σε πραγματική μάχη, καθώς δίσταζαν να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους. Κρατήθηκαν στο πίσω μέρος της προέλασης, φοβούμενοι ότι το ιππικό του Ναρσή θα τους υπερφαλάγγιζε.

Το Βυζαντινό κέντρο άρχισε να απωθεί το Γοτθικό ιππικό προς τις γραμμές του και κάποια στιγμή νωρίς το βράδυ, ο Ναρσής εξαπέλυσε επίθεση με το ιππικό (κυρίως κατάφρακτους) που κρατούσε σε εφεδρεία. Η υποχώρηση των Γότθων μετατράπηκε σε άτακτη φυγή, καθώς το Γοτθικό ιππικό στον πανικό του ενώθηκε με το πεζικό, το οποίο ακολούθησε στην οπισθοχώρηση.

Αποτέλεσμα

Σύμφωνα με τον Προκόπιο οι Γότθοι έχασαν 6.000 με 7.000 άνδρες, ο Τωτίλας τραυματίστηκε και λίγο αργότερα πέθανε. Οι Γότθοι εξέλεξαν ως βασιλέα τον στρατηγό Τεΐα ο οποίος ηττήθηκε αργότερα στη μάχη του όρους Λακτάριους και οι Γότθοι εξαφανίστηκαν για πάντα από την Ιταλία. Στη συνέχεια ο Ναρσής στράφηκε κατά των Φράγκων και των Αλαμανών που επέδραμαν στην Ιταλία και τους απώθησε πέρα από τις Άλπεις, στη μάχη της Κάπουα στην κοιλάδα του ποταμού Κασιλίνου (σημ. Σάρνο).