Τάλως: Ο προστάτης της Κρήτης

Βάσω Δενδροπούλου

Η Κρήτη με τις εκατό απροστάτευτες από τείχη πόλεις, με τις μυστηριακές της τελετές στο φως της μέρας μπρος στα μάτια όλων, διατηρούσε κάτι το παιδιάστικο και το φευγαλέο, δυσανάλογο με τη σημασία του πολιτισμού της. Κρήτη: αριθμημένα πιθάρια με σιτηρά στις αποθήκες, σφραγιδόλιθοι με συμπλέγματα ζώων, απαλές τοιχογραφίες, κόμποι σε ελεφαντόδοντο, κατάλογοι προσφορών, μέλι, χαραγμένες κάψες παπαρούνας, βούκρανα και δίστομοι πελέκεις.

Κολόνες από κυπαρισσόξυλο, ανάκτορα με σκάλες και πηγάδια φωτισμού, ταφικές πλάκες χωρίς όνομα, Μικροσκοπικά ειδώλια συσσωρευμένα, καθόλου αγάλματα, καθόλου αντίγραφα λαξευμένα στην πέτρα. Κανένα ίχνος από τη θεϊκή όρθια στάση, απουσιάζει η παραισθησιογόνα παρουσία της κάθετα λαξευμένης πέτρας. Κρήτη: προστατευμένη από τον Τάλω.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις της Κρήτης, ή είχε πατέρα τον Κρήτα και γιο τον Ήφαιστο ή ήταν ταύρος, ή ήταν Ηφαιστότευκτος, κατασκεύασμα του θεού Ήφαιστου. Λέγεται πως ήταν χάλκινος, με μια φλέβα που ξεκινούσε από τον αυχένα του και τελείωνε στα σφυρά του, όπου τη συγκρατούσε ένα καρφί, κι ότι τον είχε χαρίσει ο Ήφαιστος στο Μίνωα για να προστατεύει την Κρήτη. Ο Τάλως συνήθιζε να τρέχει, φέρνοντας τρεις φορές την ημέρα το γύρο του νησιού, ώσπου είδε το πλοίο Αργώ στα παράλια και του πέταξε βράχια αλλά έχασε τη ζωή του από τον Αργοναύτη Ποίαντα, που τον τόξευσε στα σφυρά. Αναφέρεται όμως κι η εκδοχή πως τον τρέλανε η Μήδεια με τα μαγικά της φίλτρα, ή τάζοντάς του να τον κάνει αθάνατο, αφαίρεσε το καρφί από τα σφυρά του και τότε ξεχύθηκε μεμιάς το θεϊκό του αίμα (Ιχώρ) και πέθανε.

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος τον περιγράφει επίσης ως χάλκινο, ημίθεο και δώρο του Δία στην Ευρώπη με μόνο τρωτό σημείο σε όλο του το σώμα μια φλέβα στα σφυρά του ενός ποδιού, σκεπασμένη με λεπτό υμένα. Κι όταν έφθασαν οι Αργοναύτες, καθώς προσπαθούσε να τους πετροβολήσει, κατά λάθος έγδαρε τον υμένα σ΄ ένα βράχο και πέθανε από αιμοραγία. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα τον αποκαλούσαν χάλκινο επειδή τρεις φορές το χρόνο επισκεπτόταν τα χωριά της Κρήτης εφαρμόζοντας τους νόμους που ήταν γραμμένοι σε χάλκινους πίνακες.

Κατά τον ποιητή Ίβυκο, ήταν εραστής του σοφού Ραδάμανθυ, ενώ οι σχολιαστές του Πλάτωνα σημειώνουν μια παραλλαγή του μύθου, σύμφωνα με την οποία ο Τάλως ήταν αδερφός του Μίνωα και του Ραδάμανθυ και περιφερόταν στη χώρα ένοπλος, από άλλους αναφέρεται ως πατέρας του Λεύκου. Συνδέεται ωστόσο και με τη μυθολογία της Σαρδηνίας, της Σαρδούς, όπου λέγεται πως είχε πάει πριν εγκατασταθεί στην Κρήτη και σκότωσε πολλούς οι οποίοι γελούσαν καθώς πέθαιναν - σεσηρέναι τελευτώτας - κι από εκεί ίσως προήλθε η έκφραση σαρδόνιος γέλως, αν δεν προήλθε από ένα βότανο της Σαρδηνίας, που μόλις το έτρωγαν πέθαιναν γελώντας.

Σύμφωνα με τους μελετητές ο Τάλως ήταν ηλιακός θεός, που ξέπεσε σε ήρωα. Εκτός από τη μαρτυρια του Ησύχιου, ότι το όνομά του σημαίνει τον ήλιο, στην ηλιακή φύσητου αναφέρεται η σχέση του με το χαλκό και τη φωτιά, η περιφορά του γύρω από την Κρήτη, σε κανονικά διαστήματα, τρεις φορές το χρόνο, δηλαδή και τις τρεις εποχές, σύμφωνα με το ημερολογιακό πρότυπο που είναι φυσικά προσδιορισμένο από το ρόλο του ήλιου. Επίσης η ιδιότητά του ως κριτή: ο ήλιος είναι αρχικά ο "δίκης οφθαλμός", που επιβλέπει και κρίνει από ψηλά τις πράξεις των ανθρώπων.

Ο χάλκινος γίγας, το χάλκινο γένος, η μοναδική φλέβα με το τρωτό σημείο, το χυμένο μολύβι, προϋποθέτουν γνώσεις της τεχνικής του χαλκού. Ο τρόπος που ο ήρωας εξοντώνει τους εχθρούς του ίσως να έχει την καταγωγή του σε λατρευτικές παραστάσεις του Δαγών στη Γάζα. Αφετηρία της μυθοπλασίας υποθέτουν κάποιο κολοσσιαίο άγαλμα ηλιακού θεού, με ανοιχτό το στόμα και απλωμένα τα χέρια πάνω από τις φλόγες του βωμού. Την ώρα της θυσίας απέθεταν στα χέρια του αγάλματος το θύμα, που κυλούσε φλεγόμενο στο στόμα του θεού κι από κει στην κοιλιά του.

Την εικόνα του γίγαντα που ρίχνει βράχους στα παραπλέοντα καράβια την ξέρουμε από την περιπέτεια του Οδυσσέα με τον Κύκλωπα Πολύφημο. Η εξαπάτηση από την Μήδεια με την υπόσχεση αθανασίας, υπάρχει στο μύθο του Πελία. Και την "Αχίλλειο πτέρνα", την επινόησαν με πρότυπο την "Ιλιάδα", όταν μυθοποίησαν το τέλος του ήρωα με τους Αργοναύτες. Ωστόσο, η παραλλαγή του θανάτου από το χέρι του Ποίαντα είναι αρχαιότερη. Τέλος η μανία του Τάλου στη σύνδεσή της με τη δραστηριότητα της Μήδειας, παράλληλη με τη μανία του Ηρακλή, επίσης ηλιακού θεού, είναι ακόμα μια νύξη στην ηλιακή φύση του ήρωα.

Ο μύθος του Τάλω ήταν αγαπητός στην Κρήτη, όπως αγαπητός ήταν και ο ίδιος ο ήρωας. Οι κάτοικοι της Φαιστού έβαλαν το ανάγλυφο του στα νομίσματα του κράτους τους. Απεικονίζεται σ' αυτά νέος, γυμνός και με φτερά στους ώμους. Έτσι, ίσως, ερμήνευσαν τη γρηγοράδα του να προλαβαίνει και να περιδιαβαίνει τρεις φορές τη μέρα την Κρήτη και να την προστατεύει από εχθρικές επιδρομές.

ΠΗΓΕΣ: ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΚΑΛΑΣΣΟ "Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας", ΑΜΑΛΙΑ ΜΕΓΑΠΑΝΟΥ "Πρόσωπα και Άλλα Κύρια Ονόματα", Ι. ΚΑΚΡΙΔΗΣ "Ελληνική Μυθολογία, TheMythologists