Οικονομικά αρχεία 2.400 ετών στο φως – Οι δοσοληψίες του αρχαίου Άργους

Εξαγωγή πινάκων από τον συντηρητή Φώτη Δημάκη

Μια πόλη που φρόντιζε για την ευνομία της, που όφειλε να λογοδοτεί στους πολίτες της για τις πράξεις των αρχόντων και για τον πλούτο που συγκέντρωναν τα ιερά της, μια πόλη στην οποία η διαχείριση του δημόσιου χρήματος ήταν τόσο σοβαρή όσο και σήμερα. Μια τέτοια πόλη, όπως ήταν το Άργος του 4ου π.Χ. αιώνα έπρεπε να κρατά οικονομικά αρχεία. Και αυτό έκανε.

Η απόδειξη βρέθηκε πριν από μερικά χρόνια, το 2000-2001 μέσα στον σύγχρονο οικοδομικό ιστό, όταν οι ανασκαφές εντόπισαν ορισμένες πέτρινες θήκες, πήλινα αγγεία και έναν μεγάλο χάλκινο λέβητα. Τα περισσότερα ήταν καλυμμένα με ογκώδεις λίθινες επίσης πλάκες, βάρους άνω του ενός τόνου. Κάποια είχαν συληθεί ήδη από την αρχαιότητα, στα υπόλοιπα όμως κρυβόταν ένας «θησαυρός»: Χάλκινοι πίνακες διαφόρων σχημάτων, που γρήγορα έγινε αντιληπτό, ότι περιελάμβαναν κείμενα, οικονομικού και λογιστικού χαρακτήρα. Πρόκειται δηλαδή, για το επίσημο οικονομικό αρχείο της πόλης, το οποίο φυλασσόταν στο θησαυροφυλάκιο του ιερού της Αθηνάς Παλλάδος.

Δεκαέξι από αυτούς τους πίνακες –από τους 136 που έχουν συνολικά βρεθεί– παρουσιάζονται τώρα στο Επιγραφικό Μουσείο της Αθήνας σε έκθεση, που εγκαινιάζεται σήμερα από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Και μπορεί από πρώτη άποψη να μην εντυπωσιάζουν καθόλου, στην πραγματικότητα όμως είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα στη χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Δεν είναι μόνον οι οικονομικές δοσοληψίες με τους πολίτες, που είχαν τα αρχαία ιερά, τα οποία λειτουργούσαν και ως θησαυροφυλάκια, είναι και στοιχεία της ιστορίας της πόλης που έρχονται στο φως με ονόματα ανθρώπων και τόπων που ήταν άγνωστα ως σήμερα, είναι πληροφορίες της οργάνωσης της πόλης και των θεσμών της, είναι τα διάφορα πολιτικά, κοινωνικά αλλά και πολεμικά γεγονότα που αποκαλύπτονται.

Ορμαθός επτά πινάκων.

Τα ιερά ως τράπεζες

Από τις αρχαιολόγους Άλκηστη Παπαδημητρίου και Έλση Σπαθάρη είχαν έρθει στο φως τα σπουδαία αυτά ευρήματα, για να ακολουθήσει μακρά περίοδος συντήρησής τους από τον συντηρητή Τάσο Μαγνήσαλη και εν συνεχεία η ανάγνωσή τους από τον επιγραφολόγο Χαράλαμπο Κριτζά, επίτιμο διευθυντή του Επιγραφικού Μουσείου. Όπως εξηγεί ο ίδιος στις περισσότερες αρχαίες πόλεις, τα κεντρικά ιερά έπαιζαν το ρόλο τράπεζας και δημόσιου θησαυροφυλακίου.

«Η πόλη αντλούσε από εκεί άφθονα χρήματα για τακτικές ή έκτακτες (ιδίως πολεμικές) ανάγκες, αλλά όφειλε κάποτε να τα επιστρέψει, είτε υπό μορφή μετρητών είτε με τη μορφή αναθημάτων ή και με την ανέγερση κτιρίων θρησκευτικού χαρακτήρα στα ιερά», επισημαίνει. Προσθέτοντας ότι «Τα ιερά φρόντιζαν να αξιοποιούν τα χρήματα που κατείχαν, δανείζοντάς τα με τόκο ή μετατρέποντας παλιά νομίσματα και αναθήματα από πολύτιμα μέταλλα σε τάλαντα χρυσού και αργύρου, όπως οι σημερινές ράβδοι, δημιουργώντας έτσι αποθέματα ασφαλείας για την πόλη». Στα κείμενα μάλιστα που διαβάζει ο κ. Κριτζάς αυτά τα αποθέματα αποκαλούνται «χρυσίον» ή «αργύριον αFεργόν» που σημαίνει αργόν, ακατέργαστο.

Ο επιγραφολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς

Τα θησαυροφυλάκια

Στην περίπτωση του Άργους τα κείμενα των πινάκων αποτελούν απολογισμούς διαχείρισης των χρημάτων που ήταν κατατεθειμένα στον «θησαυρό» (θησαυροφυλάκιο) του ιερού της Παλλάδος Αθηνάς. Οι «πέτροι», οι πέτρινες θήκες δηλαδή, και τα αγγεία θάβονταν βαθιά στη γη και καλύπτονταν με βαριές πέτρες. «Μέσα εκεί», όπως λέει ο κ. Κριτζάς «εξασφαλίζονταν τα χρήματα, είτε σε μορφή νομισμάτων, είτε σε μορφή πολύτιμων μετάλλων.

Αυτό επιβεβαιώθηκε τόσο από αναφορές μέσα στα ίδια τα κείμενα, όσο κυρίως από την ανεύρεση ενός μικρού χρυσού σύρματος και αρκετών μικροσκοπικών, σχεδόν αόρατων με γυμνό μάτι, ψηγμάτων χρυσού (χρυσόσκονης), που ξέφυγε και συσσωματώθηκε στην οξείδωση του χαλκών πινάκων».

Ενδιαφέρον έχει επίσης, ότι όταν έκαναν καταθέσεις ή αναλήψεις χρημάτων, έβαζαν μέσα στις θήκες ή τα αγγεία, ως υποκατάστατα ή αποδείξεις, τους χάλκινους πίνακες. Κι επειδή αποτελούσαν τα παραστατικά αξιών, που δεν έπρεπε να αλλοιωθούν, τα έγραφαν σε χαλκό, που δεν σάπιζε μέσα στη γη, και επιπλέον με έκκρουστα γράμματα, που δεν ήταν εύκολο να παραχαραχθούν!

Η ανύψωση της καλυπτήριας πλάκας του πήλινου κρατήρα και του χάλκινου λέβητα όπου φυλάσσονταν οι πίνακες.

«Ας θυμηθούμε ότι και σήμερα εκτυπώνουν διάφορους αριθμούς και ποσά σε διαβατήρια, τιμολόγια και γραμμάτια με διάτρητα στοιχεία! Ορισμένοι πίνακες με ομοειδές περιεχόμενο είχαν τρυπούλες και βρέθηκαν περασμένοι σε κρίκο ως ορμαθοί», καταλήγει ο κ. Κριτζάς.

Να σημειωθεί, ότι η έκθεση αποτελεί συνεργασία του Επιγραφικού Μουσείου και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας ενώ όπως επισημαίνει ο διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου δρ Αθανάσιος Θέμος θα υποβληθεί πρόταση για την μελλοντική μόνιμη έκθεση των χαλκών πινάκων στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους.