Κύκνος: Το μυθικό άστρο του Καλοκαιριού

Από τη Βάσω Δενδροπούλου

Ο Κύκνος είναι ένας από τους σπουδαιότερους και λαμπρότερους αστερισμούς του βορείου ημισφαιρίου, ορατός ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Σημειώθηκε για πρώτη φορά από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.

Ο αστερισμός του Κύκνου λεγόταν στους αρχαίους Έλληνες «Όρνις». Οι Άραβες το μετέφρασαν σε «Ούρνις» και όταν έγινε η μετάφραση της «Συντάξεως» στα λατινικά, ο μεταφραστής δεν καταλάβαινε την λέξη «Urnis». Έτσι πίστεψαν ότι προέρχεται από το αρωματικό λουλούδι «Ερύσιμον», που στα λατινικά ήταν Ireus. Έτσι ο αστερισμός ονομάστηκε «Eirisim». Τον Μεσαίωνα σε χειρόγραφο της «Almagest» ο αστερισμός αναφέρεται ως «ab ireus». Επειδή όμως έτσι λεγόταν και το πρώτο αστέρι του κύκνου στην «Almagest».

Τα κυριότερα άστρα του αστερισμού του Κύκνου είναι ο α Κύκνου (ή Ντένεμμπ), που σημαίνει ουρά και έτσι προήλθε η ονομασία του άστρου. Νότια του Ντενέμπ βρίσκεται ο Βέγας και ανατολικά του ο Αλτάιρ, που σχηματίζουν, το τρίγωνο του καλοκαιριού.

Ποιος, όμως, είναι ο μύθος, που αφηγείται από τον ουρανό ο λαμπρός αστερισμός του Κύκνου; Κυριαρχούν τρεις εκδοχές: η πρώτη αφορά στον Κύκνο βασιλιά των Λιγούρων, γιο του Απόλλωνα ή του Περσείδη Σθένελου. Λέγεται, πως δίδαξε το τραγούδι στον ίδιο τον Απόλλωνα, από τον οποίο μεταμορφώθηκε σε Κύκνο και μετά σε αστερισμό.

Σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία, η οποία θέλει να κάνει αιώνια τη δύναμη της φιλίας, ο Κύκνος ήταν επιστήθιος φίλος του Φαέθοντα, γιου του Φοίβου-Ήλιου, τον τραγικό θάνατο του οποίου παρακολούθησε από τη στιγμή που κατακεραυνώθηκε από το Δία, μέχρι που γκρεμίστηκε στις όχθες του Ηριδανού ποταμού.

Οι αρχαίοι Έλληνες, θέλουν τον Κύκνο να βυθίζεται περίλυπος στον Ηριδανό, αναζητώντας μάταια το χαμένο του φίλο. Και οι θεοί, που παρακολουθούν την επίμονη αναζήτηση, συγκινημένοι, μεταμορφώνουν τον Κύκνο στο ομώνυμο πουλί και στη συνέχεια τον κάνουν αστερισμό, για να κρατήσουν αιώνια τη φιλία των δύο νέων.

Στην τρίτη μυθολογική εκδοχή, στην οποία εμπλέκεται και η Νέμεση, ο αστερισμός αυτός, παριστάνει τον ίδιο το Δία, που μεταμορφώθηκε σε Κύκνο, για να κλέψει την καρδιά της πανέμορφης Λήδας. Ας θυμηθούμε πως η Νέμεση είναι θεότητα και συγχρόνως αφηρημένη έννοια. Ως θεότητα της αποδίδουν ένα μύθο· ο Δίας την ερωτεύεται και η Νέμεση, που είναι μία από τις κόρες της Νύκτας, ζητά να αποφύγει τις περιπτύξεις του θεού, γι΄ αυτό παίρνει χίλιες διαφορετικές μορφές και τελικά μεταμορφώνεται σε χήνα. Ο Δίας όμως γίνεται κύκνος και ενώνεται μαζί της. Η Νέμεση γέννησε ένα αυγό, το οποίο πήρε ο Ερμής και το μετέφερε στη Σπάρτη ή, κατά μία άλλη εκδοχή, το περισυνέλεξαν οι βοσκοί και το έδωσαν στη Λήδα. Από το αυγό αυτό βγήκαν η Ελένη και οι Διόσκουροι.

Σε όλες του τις εκδοχές ο μύθος, έχει πολλά να μας πει. Τόσα, που μόνο η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία μπορούν να προσεγγίσουν-εμβαθύνουν. Οι μύθοι δημιουργήθηκαν στο ανιμιστικό στάδιο της εξέλιξης του πολιτισμού, όταν οι άνθρωποι προσωποποιούσαν – όπως εδώ τον Κύκνο – τα στοιχεία της φύσης και αποδέχονταν το φαινόμενο της μεταμόρφωσης σαν κάτι το φυσιολογικό. Ο μύθος, επίσης, δεν απεικονίζει, την ηθική αλήθεια, αλλά την αλήθεια της φύσης που είναι ένα σύνολο δημιουργικών δυνάμεων.

Ο μύθος που λάμπει στον αστερισμό του Κύκνου, έχει πολλά να μας πει. Και πρώτα από όλα τη φιλία, με την Αριστοτέλεια θέση: εκτός από τις ωφέλιμες και απολαυστικές φιλίες, τις οποίες βλέπει την αξία τους αλλά παράλληλα τις απορρίπτει λόγω της προσωρινότητάς τους, επιχειρηματολόγησε ενισχύοντας – προτείνοντας έμμεσα – το τρίτο είδος φιλίας. Αυτήν της Αρετής, που στηρίζεται στις καλές προθέσεις, και στην αμοιβαία εκτίμηση του χαρακτήρα και των δύο πλευρών. Κυρίως όμως υπογραμμίζει την αμοιβαία καλοσύνη.

Θα λέγαμε, ας μου επιτραπεί ο συνειρμός, ότι υπογραμμίζει, με σύγχρονους όρους, την ενσυναίσθηση, το είδος εκείνο της συμπεριφοράς το οποίο μας κάνει να ενδιαφερόμαστε στα αλήθεια για τους συνανθρώπους μας και που κάνει τις ανθρώπινες σχέσεις να ανθίζουν και να καρποφορούν. Όπως τη φιλία του Κύκλου με τον Φαέθοντα, τον οποίο αναζητά στα βάθη του ποταμού με τέτοια αγάπη ώστε και οι θεοί δακρύζουν χαρίζοντάς του την αιωνιότητα ως αστερισμού στον ουράνιο θόλο.

Αλλά κι αν ακόμα υπερισχύει η μεταμόρφωση του Δία ως Κύκνος για να ενωθεί με τη Νέμεση, τη μορφή του αναγκαίου και φίλη της Αιδούς, το αποτέλεσμα αυτής της ένωσης γεννά μια τέλεια μορφή, αυτή της Ελένης, της ομορφιάς που ανέδειξε το ελληνικό πνεύμα. «Η νύχτα» μας λέει ο Γερμανός ρομαντικός φιλόσοφος Novalis «δεν είναι μόνο ένα περιεχόμενο του νοείν (κόσμος ή εσώτερος κόσμος), αλλά και ένας τρόπος του νοείν (όργανο). Πιο ουράνια από εκείνα τα απαστράπτοντα αστέρια μας φαίνονται τα άπειρα μάτια που ανοίγει μέσα μας η νύχτα». Με αφετηρία τα άστρα και όχημά μας το μύθο, λοιπόν, είμαστε οι κληρονόμοι μιας πανάρχαιης γνώσης η οποία διδάσκει την αιώνια Αλήθεια.

ΠΗΓΕΣ: ΣΤΡΑΤΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ-ΜΑΝΟΣ ΔΑΝΕΖΗΣ «Τα άστρα και οι Μύθοι τους», ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΚΑΛΑΣΣΟ «Οι Γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας», «Ελληνική Μυθολογία», Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, https://www.facebook.com/TheMythologists/

Κύκνος: Το μυθικό άστρο του Καλοκαιριού Κύκνος: Το μυθικό άστρο του Καλοκαιριού Reviewed by Αρχαία Ελληνικά on Τετάρτη, Ιουλίου 13, 2022 Rating: 5

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Από το Blogger.