Βασίλισσες της Αιγύπτου

Οι Φαραώ ήταν σχεδόν όλοι άνδρες, αλλά υπήρξαν ορισμένες γυναίκες που κυριάρχησαν στην Αίγυπτο, όπως η Κλεοπάτρα VII και η Νεφερτίτη, οι οποίες μνημονεύονται μέχρι σήμερα. Πέραν αυτών όμως κυβέρνησαν και άλλες για τις οποίες υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία, ειδικά για τις πρώτες δυναστείες.

Παρακάτω αναφέρονται συνοπτικά με χρονολογική σειρά οι σημαντικότερες γυναίκες Φαραώ της Αιγύπτου.

Λεπτομέρεια μιας από δύο στήλες που έχουν στηθεί μπροστά από τον τάφο της βασίλισσας Μερνεΐτ στην Abydos, Umm el Qaab, τάφος Y (Τάφος της βασίλισσας Μερνεΐτ). Τώρα στο Μουσείο Αιγύπτου, JE 34450. βιβλιογραφία: Petrie, W.M.Flinders. 1900. Οι βασιλικοί τάφοι της πρώτης δυναστείας. Μέρος Ι, σελ. IV, 7-9, V, Χ 11-14; XI 3-11. Juan R. Lazaro, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Μερνεΐτ (1η δυναστεία περ. 3200–2910 π.Χ.)

Η Μερνεΐτ (γνωστή και ως Μερνίτ) ήταν σύζυγος του Ντζέτ, ο οποίος κυβέρνησε περί το 3000 π.Χ. Τάφηκε στους τάφους των Φαραώ της 1ης Δυναστείας και το μνήμα της περιείχε αντικείμενα που προορίζονταν για βασιλείς – όπως βάρκα για να ταξιδέψει στον άλλο κόσμο – και το όνομά της βρίσκεται σε σφραγίδες που περιλαμβάνουν τα ονόματα άλλων Φαραώ της 1ης Δυναστείας. Ωστόσο, ορισμένες σφραγίδες αναφέρουν τη Μερνεΐτ ως μητέρα βασιλέα, ενώ άλλες υπονοούν ότι η ίδια ήταν ηγεμόνας της Αιγύπτου. Οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου είναι άγνωστες.

Επιγραφή που αναφέρει τη Nimaathapi. 3η/4η Δυναστεία της αρχαίας Αιγύπτου, Μουσείο Βερολίνου Udimu, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Νιμεθάπ (3η δυναστεία, 2686–2613 π.Χ.)

Αρχαία Αιγυπτιακά αρχεία αναφέρονται στη Νιμεθάπ (ή Νι-Μαάτ-Χέμπ) ως μητέρα του Ντζόσερ ο οποίος ήταν πιθανώς ο δεύτερος βασιλιάς της 3ης Δυναστείας, κατά την περίοδο ενοποίησης του άνω και κάτω βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου. Ο Ντζόσερ είναι περισσότερο γνωστός ως κατασκευαστής της πυραμίδας των βημάτων στη Σακκάρα. Λίγα είναι γνωστά για τη Νιμεθάπ, αλλά τα αρχεία δείχνουν ότι μπορεί να κυβέρνησε για λίγο, πιθανόν όσο ο Ντζόσερ ήταν ακόμη παιδί.

Πορτρέτο της βασίλισσας Κεντκώς I σε γρανίτη από τον τάφο της. Khentkaus_I.jpg: Jon Bodsworth (Copyrighted free use or Copyrighted free use), via Wikimedia Commons

Κεντκώς Ι (4η δυναστεία, 2613–2494 π.Χ.)

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η Κεντκώς αναφέρεται σε επιγραφές ως μητέρα δύο Αιγυπτίων Φαραώ, πιθανόν του Σαχούρε και του Νεφεριρκάρε Κακάι της 5ης Δυναστείας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να θήτευσε ως αντιβασιλέας για τους νεαρούς γιους της ή ίσως κυβέρνησε η ίδια την Αίγυπτο για σύντομο χρονικό διάστημα. Άλλα αρχεία δείχνουν ότι ήταν παντρεμένη είτε με τον ηγεμόνα Σεψεσκάφ της 4ης Δυναστείας είτε με τον Ουσερκάφ της 5ης Δυναστείας. Ωστόσο, η φύση των αρχείων αυτής της περιόδου στην αρχαία Αιγυπτιακή ιστορία είναι τόσο αποσπασματική που καθιστά αδύνατη την επιβεβαίωση της βιογραφίας της.

Αγαλματίδιο της βασίλισσας Ανκεσεπέπι II και του γιου της, Πέπι II, περ. 2288-2224 ή 2194 π.Χ. Αιγυπτιακός αλάβαστρος, 15 7/16 x 9 13/16 ίντσες (39,2 x 24,9 εκ.). Μουσείο Μπρούκλιν, Charles Edwin Wilbour, 39.119 Statuette of Queen Ankhnes-meryre II and her Son, Pepy II, No restrictions, via Wikimedia Commons

Ανκεσεπέπι II (6η δυναστεία, 2345–2181 π.Χ.)

Ελάχιστες πληροφορίες είναι γνωστές για την Ανκεσεπέπι II, συμπεριλαμβανομένων των ημερομηνιών γέννησης και θανάτου. Ενίοτε αναφέρεται ως Ανκ-Μέρι-Ρα ή Ανκχνεσμερίρε II και πιθανόν να θήτευσε ως αντιβασιλέας για τον γιο της, Πέπι II, ο οποίος ήταν περίπου έξι ετών όταν ανέλαβε το θρόνο μετά το θάνατο του Πέπι I. Υπάρχει άγαλμά της ως μητέρα που γαλουχεί, κρατώντας το χέρι του παιδιού της και εκτίθεται στο Μουσείο του Μπρούκλιν.

Βασίλισσα Νίτωκρις

Νίτωκρις (απεβίωσε 2181 π.Χ.)

Η Νιθικρίτ (γνωστή και ως Νίτωκρις ή Νιτοκέρτι) είναι γνωστή μόνο μέσα από τα έργα του Ηρόδοτου. Αν υπήρξε, έζησε στο τέλος της δυναστείας και πιθανόν ήταν παντρεμένη με κοινό θνητό χωρίς απογόνους. Ίσως ήταν κόρη του Πέπι ΙΙ. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, λέγεται ότι διαδέχθηκε τον αδελφό της Μετεσούφι ΙΙ μετά το θάνατό του και στη συνέχεια εκδικήθηκε το θάνατό του πνίγοντας τους δολοφόνους του και αυτοκτονώντας. Διαπιστώθηκε ότι το όνομα Νίτωκρις είναι αποτέλεσμα σύγχυσης και παραμόρφωσης του ονόματος ενός αρσενικού Φαραώ, του Νιτικέρτι Σίπτα, ο οποίος διαδέχθηκε τον Μετεσούφι II.

Κεφαλή της βασίλισσας Νεφερουσομπέκ, Αιγυπτιακό Μουσείο Βερολίνου 14475 (χάθηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Σομπεκνεφέρου (πέθανε 1802 π.Χ.)

Η Σομπεκνεφέρου (ή Νεφερουσομπέκ ή Νεφρουσομπέκ) ήταν κόρη του Αμενεμχέτ III και ετεροθαλής αδερφή του Αμενεμχέτ IV και ίσως σύζυγός του. Ισχυριζόταν ότι ήταν αντιβασιλέας με τον πατέρα της. Η δυναστεία τελειώνει με τη βασιλεία της, καθώς προφανώς δεν είχε γιο. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν αναπαραστάσεις της Σομπεκνεφέρου ως Γυναικείο Ώρο, Βασιλέα της Άνω και Κάτω Αιγύπτου και Κόρη του Ρα.

Ελάχιστα τεχνουργήματα έχουν ταυτιστεί με τη Σομπεκνεφέρου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ακέφαλων αγαλμάτων που την απεικονίζουν με γυναικεία ρούχα αλλά με ανδρικά αντικείμενα που σχετίζονται με τη βασιλεία. Σε ορισμένα αρχαία κείμενα, ενίοτε αναφέρεται με όρους που παραπέμπουν στο αρσενικό φύλο, πιθανόν για να ενισχύσουν τον ρόλο της ως Φαραώ.

Δαχτυλίδι της Άαχ Χοτέπ, Λούβρο Rama, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Άαχ Χοτέπ Ι (1560–1530 π.Χ.)

Υπάρχουν λίγα στοιχεία που αφορούν στην Άαχ Χοτέπ. Πιστεύεται ότι ήταν μητέρα του Άμωσι Ι, ιδρυτή της 18ης Δυναστείας της Αιγύπτου και του Νέου Βασιλείου, ο οποίος νίκησε τους Ιξώς (ξένους ηγεμόνες της Αιγύπτου). Ο Άμωσις της απέδωσε σε επιγραφή ότι κρατούσε το έθνος ενωμένο κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του ως νέος Φαραώ, όπου φαίνεται ότι ήταν αντιβασιλέας για τον γιο της. Μπορεί επίσης να ηγήθηκε στρατευμάτων στη μάχη των Θηβών, αλλά τα στοιχεία είναι ελάχιστα.

Η Άμωσις-Νεφερτάρι όπως απεικονίζεται στον τάφο ΤΤ359 Vassil, CC0, via Wikimedia Commons

Άμωσις-Νεφερτάρι (1562–1495 π.Χ.)

Η Άμωσις-Νεφερτάρι ήταν σύζυγος και αδερφή του ιδρυτή της 18ης Δυναστείας, Άμωσι I και μητέρα του δεύτερου βασιλιά, Αμενχοτέπ I. Η κόρη της, Άμωσις-Μεριτάμον ήταν σύζυγος του Αμενχοτέπ I. Η Νεφερτάρι έχει άγαλμα στο Καρνάκ, το οποίο κατασκεύασε ο εγγονός της Τούθμωσις. Ήταν η πρώτη που έλαβε τον τίτλο «Σύζυγος του Θεού Άμμωνα». Η Νεφερτάρι απεικονίζεται συχνά με σκούρο καφέ ή μαύρο δέρμα, για το οποίο οι μελετητές διαφωνούν αν η απεικόνιση αφορά στην Αφρικανική καταγωγή ή σύμβολο γονιμότητας.

Αποσπασματικό άγαλμα της Χατσεψούτ. Κατασκευασμένο από χαλαζία, που χρονολογείται στη 18η δυναστεία, περίπου 1498-1483 π.Χ. Τώρα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης Keith Schengili-Roberts, CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons

Χατσεψούτ (1507–1458 π.Χ.)

Χήρα του Τούθμωσι II, η Χατσεψούτ κυβέρνησε πρώτα ως αντιβασιλέας για τον νεαρό θετό γιο και διάδοχό του Τούθμωσι III και στη συνέχεια ως Φαραώ. Ενίοτε αναφέρεται ως Μαατκάρι ή «βασιλιάς» της Άνω και Κάτω Αιγύπτου και κατ’ εντολή της απεικονίζεται να φοράει ενδυμασία Φαραώ και ψεύτικη γενειάδα. Ο Τούθμωσις III ξεκίνησε μεγάλη εκστρατεία να εξαφανίσει το όνομα της Χατσεψούτ από την ιστορία, καταστρέφοντας τα αγάλματά της και σβήνοντας το όνομά της από τις επιγραφές των ναών. Αν και κάποιοι χαρακτήρισαν αυτή την πράξη ως εκδίκηση επειδή του πήρε το θρόνο, είναι πιθανότερο να αποσκοπούσε στην νομιμοποίηση του γιού του στον θρόνο της Αιγύπτου. Ως εκ τούτου ήταν άγνωστη στους αιγυπτιολόγους μέχρι το 1822, όταν αποκρυπτογραφήθηκαν τα ιερογλυφικά στο Ντέιρ ελ Μπάχρι. Η μούμια της είχε βρεθεί από το 1903, αλλά αναγνωρίστηκε το 2007 μετά από εξέταση DNA σε δόντι που βρέθηκε σε κουτί που της ανήκε.

Ανάγλυφο της Μουτεμουία σε ναό του Λούξορ K. R. Lepsius, Public domain, via Wikimedia Commons

Μουτεμουία (περ. 1388)

Η Μουτεμουία (ή Μουτεμούγια) ήταν ανήλικη σύζυγος του φαραώ Τούθμωσι IV της 18ης δυναστείας και μητέρα του Φαραώ Αμενχοτέπ III. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, θήτευσε και ενήργησε ως αντιβασιλέας κατά τη διάρκεια της ενηλικίωσης του γιου της Αμενχοτέπ III.

Η Μουτεμουία δεν μνημονεύεται κατά τη διάρκεια της βασιλείας του συζύγου της Τούθμωσι, πιθανότατα επισκιαζόμενη στην αυλή από τη βασίλισσα Νεφερτάρη και εμφανίζεται μόνο στα μνημεία του γιου της Αμενχοτέπ.

Η Μουτεμουία εμφανίζεται στον ναό του Λούξορ, σε σκηνές που απεικονίζουν τη θεϊκή γέννηση του γιου της Αμενχοτέπ. Σε μια βασική σκηνή παρουσιάζεται καθισμένη σε κρεβάτι να δέχεται τον θεό Άμμωνα που είχε πάρει τη μορφή του συζύγου της Τούθμωσι.

Προτομή της Νεφερτίτης από τη συλλογή Ägyptisches Museum Berlin, που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Neues Wikimedia Commons

Νεφερτίτη (1370–1330 π.Χ.)

Η Νεφερτίτη κυβέρνησε την Αίγυπτο μετά τον θάνατο του συζύγου της, Αμενχοτέπ IV. Επειδή έχουν διασωθεί ελάχιστα από τη βιογραφία της, πιθανολογείται ότι μπορεί να ήταν κόρη Αιγυπτίων ευγενών ή είχε Συριακές ρίζες. Το όνομά της σημαίνει «ήρθε μια όμορφη γυναίκα» και στην τέχνη της εποχής της, η Νεφερτίτη απεικονίζεται συχνά σε ρομαντικές στάσεις με τον Αμενχοτέπ ή ως ισάξιά του στη μάχη και την ηγεσία.

Η Νεφερτίτη εξαφανίστηκε από τα ιστορικά αρχεία μέσα σε λίγα χρόνια από την ανάληψη του θρόνου. Οι μελετητές λένε ότι μπορεί να απέκτησε νέα ταυτότητα ή να σκοτώθηκε, αλλά αυτές είναι μόνο εικασίες. Παρά την έλλειψη βιογραφικών πληροφοριών, ένα γλυπτό της είναι ένα από τα πλέον αναπαραγόμενα αρχαία Αιγυπτιακά τεχνουργήματα. Το πρωτότυπο εκτίθεται στο Μουσείο Νόιες του Βερολίνου.

Η Τουοσρέτ κρατά δύο μουσικά όργανα στο ναό Αμάντα, Νουβία en:User: John D. Croft, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Τουοσρέτ (πέθανε 1189 π.Χ.)

Η Τουοσρέτ (γνωστή και ως Τουσρέτ) ήταν σύζυγος του Φαραώ Σέτι II. Όταν πέθανε ο Σέτι, η Τουοσρέτ θήτευσε ως αντιβασιλέας για τον γιο του Σιπτά (γνωστός και ως Ραμσής-Σιπτά ή Μενενπτά Σιπτά) ο οποίος ήταν πιθανότατα γιος του Σέτι II από διαφορετική σύζυγο, κάνοντας την Τουοσρέτ θετή του μητέρα. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι ο Σιπτά ίσως είχε κάποια αναπηρία, η οποία πιθανόν συνετέλεσε στον θάνατό του σε ηλικία 16 ετών.

Μετά το θάνατο του Σιπτά, τα ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι η Τουοσρέτ υπηρέτησε ως Φαραώ για δύο έως τέσσερα χρόνια, χρησιμοποιώντας βασιλικούς τίτλους για τον εαυτό της. Η Τουοσρέτ αναφέρεται από τον Όμηρο ότι αλληλοεπιδρούσε με την Ελένη για τα γεγονότα του Τρωικού Πολέμου. Μετά το θάνατό της η Αίγυπτος εισήλθε σε πολιτική αναταραχή και κάποια στιγμή, το όνομα και η εικόνα αφαιρέθηκαν από τον τάφο της. Σήμερα, μια μούμια στο Μουσείο του Καΐρου λέγεται ότι είναι δική της.

Απεικόνιση της Κλεοπάτρας Ι βασισμένη σε ανάγλυφο Scan by NYPL, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Κλεοπάτρα I (204–176 π.Χ.)

Η Κλεοπάτρα Ι ήταν σύζυγος του Πτολεμαίου Ε’ Επιφανή της Αιγύπτου. Πατέρας της ήταν ο Αντίοχος Γ’ ο Μέγας, Έλληνας βασιλιάς των Σελευκιδών, ο οποίος κατέκτησε μια μεγάλη περιοχή της Μικράς Ασίας (στη σημερινή Τουρκία) που προηγουμένως βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου. Σε μια προσπάθεια να συνάψει ειρήνη με την Αίγυπτο, ο Αντίοχος Γ’ πρόσφερε τη 10χρονη κόρη του, Κλεοπάτρα σε γάμο με τον Πτολεμαίο Ε’, τον 16χρονο Αιγύπτιο ηγεμόνα.

Παντρεύτηκαν το 193 π.Χ. και ο Πτολεμαίος τη διόρισε υπουργό το 187 π.Χ.. Ο Πτολεμαίος Ε’ πέθανε το 180 π.Χ. και η Κλεοπάτρα διορίστηκε αντιβασιλέας του γιου της, Πτολεμαίου ΣΤ’ και κυβέρνησε μέχρι το θάνατό της. Έκοψε ακόμη και νομίσματα με την εικόνα της, με το όνομά της να προηγείται αυτού του γιου της. Το όνομά της προηγείτο του γιου της και σε πολλά έγγραφα, κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ του θανάτου του συζύγου της και του 176 π.Χ., έτους που πέθανε.

Προτομή της Κλεοπάτρας Ζ’, Άλτες Μουζέουμ, Βερολίνο Louis le Grand, Public domain, via Wikimedia Commons

Κλεοπάτρα VII (69–30 π.Χ.)

Η Κλεοπάτρα VII, κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ’, έγινε Φαραώ όταν ήταν περίπου 17 ετών, υπηρετώντας για πρώτη φορά ως αντιβασιλέας με τον αδερφό της Πτολεμαίο ΙΓ’, ο οποίος ήταν μόλις 10 ετών. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Πτολεμαίων, αρκετές γυναίκες με το όνομα Κλεοπάτρα υπηρέτησαν ως αντιβασιλείς.

Ενεργώντας στο όνομα του Πτολεμαίου, μια ομάδα ανώτερων συμβούλων το 49 π.Χ. έδιωξε την Κλεοπάτρα από την εξουσία και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα, αλλά αυτή ήταν αποφασισμένη να επιστρέψει. Συγκέντρωσε μισθοφορικό στρατό και ζήτησε την υποστήριξη του Ρωμαίου ηγέτη Ιούλιου Καίσαρα. Με την στρατιωτική δύναμη της Ρώμης, η Κλεοπάτρα νίκησε τις δυνάμεις του αδελφού της και ανέκτησε τον έλεγχο της Αιγύπτου.

Η Κλεοπάτρα συνδέθηκε ερωτικά με τον Ιούλιο Καίσαρα με τον οποίο γέννησε έναν γιο και αργότερα, μετά τη δολοφονία του συνδέθηκε με τον διάδοχό του, Μάρκο Αντώνιο. Η Κλεοπάτρα συνέχισε να κυβερνά την Αίγυπτο έως ότου ο Αντώνιος ανατράπηκε από αντιπάλους στη Ρώμη. Μετά από μια σκληρή στρατιωτική ήττα, αμφότεροι αυτοκτόνησαν και η Αίγυπτος τέθηκε υπό Ρωμαϊκή κυριαρχία.

Πηγές – βιβλιογραφία

chilonas

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ancient_Egyptian_royal_consorts#List_of_Female_Rulers_and_Co-Rulers

Aidan Dodson, Dyan Hilton (2010) «The Complete Royal Families of Ancient Egypt».